Nga Peter Singer
Shumë njerëz bëjnë zotime për Vit të Ri. Ato më të zakonshmet, të paktën në Shtetet e Bashkuara, janë të ushtrohen më shumë, të ushqehen më shëndetshëm, të kursejnë para, të humbin peshë ose të ulin stresin.
Disa mund të vendosin të jenë më të mirë për një person të veçantë – të mos kritikojnë partnerin e tyre, të vizitojnë më shpesh gjyshen e moshuar, ose të jenë një mik më i mirë me dikë të afërt.
Megjithatë, pak njerëz – vetëm 12%, sipas një studimi në ShBA – vendosin të bëhen person më i mirë në përgjithësi, që do të thotë më i mirë në kuptimin moral.
Një shpjegim i mundshëm është se shumica e njerëzve përqendrohen tek mirëqenia dhe nuk e shohin të qenit moralisht më të mirë si diçka që është në interes të tyre. Një shpjegim më i butë është se shumë njerëz e shohin moralin si çështje të përputhjes me një sërë rregullash që përcaktojnë gjërat që nuk duhet të bëjmë.
Kjo nuk është habi në shoqëritë e ndërtuara mbi traditat hebraike dhe të krishtera, në të cilat Dhjetë Urdhërimet mbahen si thelbi i moralit. Por, sot, rregullat morale tradicionale kanë vetëm rëndësi të kufizuar për jetën e zakonshme.
Pak prej nesh gjenden ndonjëherë në situata në të cilat vrasja e dikujt, na kalon në mendje. Shumica prej nesh nuk ka nevojë të vjedhë dhe ta bësh nuk është një tundim i madh – shumica e njerëzve madje do të kthejnë një portofol të humbur me para në të.
Për ata që marrin këtë pikëpamje të moralit dhe mund të bëjnë një jetë të ndershme, të mjaftueshme për të përmbushur nevojat e tyre thelbësore, të jesh një person i mirë vështirë se duket me vlerë për një zgjidhje të veçantë. Kjo sugjerohet në një sondazh të të rriturve në ShBA që zbuloi se vetëm 23% raportojnë se ata shpesh mendojnë ose hulumtojnë aspektin etik të një zgjedhjeje në jetën e tyre.
Shumica e njerëzve thjesht mund të jetojnë ashtu siç kanë jetuar gjithmonë dhe siç jetojnë miqtë dhe bashkëpunëtorët e tyre. Në të njëjtën sondazh, një tjetër 31% raportoi se ata ndonjëherë mendojnë për aspektet etike të zgjedhjeve në jetën e tyre, duke sugjeruar që zgjedhjet morale lindin vetëm në rrethana të pazakonta dhe shumë njerëz kështu thjesht kalojnë ato ura, kur u vijnë atyre. Po 46% e mbetur? Duket se ata nuk mendojnë fare për etikën!
Këto zbulime mund të interpretohen sikur tregojnë se gati gjysma e amerikanëve nuk e konsiderojnë etikën aq të rëndësishme.
Por në të njëjtën sondazh, 87% thanë se është e rëndësishme t’u mësojmë etikën fëmijëve, nga kopshti deri në shkollën e mesme. Interpretimi i saktë, pra, duket të jetë se të paktën tre të katërtat e amerikanëve mendojnë se etika është e rëndësishme, por ata nuk besojnë se kërkon shumë mendime ose hulumtime.
Ne e hedhim poshtë këtë pikëpamje. Të jesh një person i mirë sot kërkon mendim dhe punë. Intuitat morale që evoluuan gjatë shumë mijëvjeçarëve të jetesës në shoqëri të vogla, ballë për ballë nuk janë më adekuate. Veprimet tona tani – ose dështimi ynë për të vepruar – prekin njerëzit në të gjithë botën dhe njerëzit që do të jetojnë në këtë planet për shumë shekuj që do të vijnë.
Kjo do të thotë që ne përballemi me zgjedhje morale gjatë gjithë kohës. Problemet globale si ndryshimi i klimës, varfëria ekstreme, mbyllja mizore e miliarda kafshëve në fermat e fabrikave, peshkimi i tepërt i oqeaneve dhe natyrisht pandemia, ngre pyetje komplekse se si duhet të shpenzojmë paratë tona, sa prej tyre duhet të japim për të ndihmuar të tjerët, çfarë duhet të hamë dhe si duhet t’i përdorim aftësitë tona për të ndikuar tek të tjerët dhe qeveritë tona.
Kodet morale të shkruara mijëra vjet më parë heshtin për ndryshimin e klimës dhe zakonisht nuk thonë asgjë, ose shumë pak, për mbrojtjen e mjedisit, trajtimin e kafshëve dhe mënyrën se si ne duhet të ushtrojmë përgjegjësitë tona si qytetarë në një demokraci.
Asnjë kod i shkurtër rregullash nuk mund të merret me shumëllojshmërinë e rrethanave në të cilat gjenden individët sot. Të jesh një person i mirë sot kërkon kohë dhe mendim.
Ne duhet të informojmë veten në lidhje me problemet si ato që sapo përmendëm, të vendosim për përparësitë tona dhe të konsiderojmë se ku mund të bëjmë ndryshimin më të madh.
Kjo është arsyeja pse kjo është një fushë e përshtatshme për llojin e angazhimit të përfshirë në marrjen e një zgjidhjeje.
Ne me vetëdije duhet ta drejtojmë vëmendjen tonë për të jetuar në mënyrë etike. Është gabim të mendosh se mund të presim derisa jeta të na vendosë në një situatë që na kërkon të bëjmë një zgjedhje të vështirë morale. Çdokush që është mjaft i pasur për të pasur zgjedhje sesi të jetojë dhe çfarë të bëjë me kohën dhe paratë e tij, është tashmë atje.
Për këto arsye, një zotim për të qenë person moralisht më i mirë nuk do të ishte çështje e respektimit të rregullave, si pirja e duhanit ose ngrënia e ëmbëlsirave. Zotime të tilla rrallë mbahen gjithsesi. Kur e bëni këtë, shënoni ato që keni bërë dhe përparimin.
Nuk do të jeni perfekt. Ka pak shenjtorë dhe për shumicën e njerëzve, aspirata për shenjtëri është e barabartë me vetë-mposhtjen. Por krenohu me arritjet dhe syno të bazohesh në to, muajt dhe vitet që vijnë!
/ Project Syndicate/ Përktheu: Gazeta “Si”
