Bota e ka parë tashmë – nëse Rexhep Tajip Erdogan shpall ose kërcënon diçka, ka shumë gjasa që ai ta bëjë atë. Ka shumë shembuj – nga Siria dhe Iraku, në Libi dhe Nagorno-Karabak, ku udhëheqësi turk, megjithë paralajmërimet dhe kundërshtimet nga fuqitë më të mëdha të botës (duke përfshirë aleatët e NATO-s), ndjek me vendosmëri interesat e tij.
Kjo është arsyeja pse bota mund të pyesë më shumë se me të drejtë: a do të përdorë Erdogan forcën ushtarake kundër fqinjit të tij dhe armikut tradicional Greqisë, ndoshta jo në një luftë në shkallë të gjerë, por në një demonstrim të kufizuar force që do ta detyronte Athinën të zbuste qëndrimin e saj ndaj një numri çështjesh me të cilat dy vende janë ndeshur për një kohë të gjatë?
“Greqi, shiko historinë, kthehu pas në kohë, nëse shkon shumë larg çmimi do të jetë i lartë. Ne kemi një gjë për t’i thënë Greqisë: Mos harroni Izmirin”, tha Erdogan me vendosmëri, duke kujtuar fitoren e ushtrisë turke mbi grekët në vitin 1922, e cila i dha fund pushtimit të provincës në Turqinë perëndimore.
“Kur të vijë koha, do të bëjmë atë që duhet”, shtoi ai dhe përmendi edhe konotacionin historik “ndoshta do të vijmë papritur një natë”, nga një këngë turke në të cilën palës greke i dërgohej një mesazh para pushtimi i Qipros në 1974.
Deti i kujt dhe hapësira ajrore e kujt?
Përveç mosmarrëveshjeve të vjetra, si pushtimi turk i Qipros dhe ndarja e ishullit, mosmarrëveshja aktuale është e drejta në detin Egje. Greqia, e cila zotëron pothuajse të gjithë ishujt në atë pjesë të Mesdheut, madje edhe atë si Kostelloris, që është vetëm pak më shumë se dy kilometra larg Antalias, pretendon se ka hapësirë ajrore deri në dhjetë milje detare nga secili prej tyre, dhe duke pasur parasysh se distanca midis numrit të madh të ishujve grekë nuk i kalon gjashtë milje, kjo do të thotë se Greqia pretendon hapësirën ajrore të pothuajse të gjithë detit Egje.
Turqia e kundërshton këtë dhe tensionet mes dy vendeve kanë arritur një nivel edhe më të lartë pasi u zbuluan depozita të pasura gazi në Mesdheun lindor, duke e komplikuar më tej mosmarrëveshjen për zonat detare.
Përveç kësaj, Turqia pretendon se Greqia vendos armë në ishujt e saj, gjë që, sipas marrëveshjeve të mëparshme ndërkombëtare, nuk ka të drejtë ta bëjë. Athina, nga ana tjetër, bën me dije se këto armë nuk janë të drejtuara kundër Turqisë, por synojnë të parandalojnë një sulm të mundshëm nga fqinji i saj.
“Ne kemi disa mosmarrëveshje me Greqinë në Detin Egje, si gjerësia e ujërave territoriale, demilitarizimi i ishujve apo gjatësia e hapësirës ajrore”, tha Hasan Gugus, një ish-ambasador turk në Greqi dhe Austri.
“Shumica e ishujve grekë në detin Egje janë afër bregdetit turk dhe i janë dhënë Greqisë sipas Traktatit të Paqes të Parisit të vitit 1947 me kushtin e çmilitarizimit. Por Greqia po e shkel”, pohon ai.
Athina nuk pajtohet me këtë dhe pretendon se qëndrimet turke nuk janë në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe me bazat ligjore nga marrëveshjet e Lozanës (1923), Montreux (1936) dhe Parisit (1947), me faktin se marrëveshjet e Lozanës dhe Parisit rregullojnë se kujt i përkasin ishujt.
Megjithatë, marrëveshja e Montreux parashikon një ndryshim të pjesshëm të Marrëveshjes së Lozanës, mbi të cilën bazohen pretendimet turke.
“Tensionet ekzistuese midis Greqisë dhe Turqisë janë vetëm një vazhdimësi e qëndrimeve konfliktuale për situatën e kufirit detar që zgjat prej disa dekadash. Megjithëse periudhat e tensionit të ndrydhur midis dy vendeve nuk ishin të rralla, ndodhën edhe kriza sporadike”, thotë profesor Tozun Bahcheli nga Departamenti i Shkencave Politike në Universitetin e Kolegjit të Ontarios Perëndimore në Kanada.
“Pothuajse u ndeshën tre herë”
“Në të paktën tre raste që nga vitet 1970, ata pothuajse kanë shkuar në luftë kundër njëri-tjetrit. Tensionet aktuale greko-turke janë serioze dhe kërcënojnë të përshkallëzohen më tej”, thotë ai.
Pavarësisht se zhvillimi i situatës në mosmarrëveshjen mes vendeve fqinje nuk tregon shenja qetësimi, por për më tepër përkeqësim të vazhdueshëm, ai është i mendimit se mosmarrëveshjet mund të zgjidhen në mënyrë paqësore, por se “mosbesimi i thellë historik mes tyre e bën të pamundur kompromisin”.
“Kjo është arsyeja pse NATO do të duhet të përballet me paqëndrueshmëri të vazhdueshme në marrëdhëniet greko-turke në vitet në vijim,” përfundon Bahcheli.
Nikolaos Tzifakis, një profesor nga Departamenti i Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Peloponezit në Greqi, fajëson drejtpërdrejt Erdoganin për tensionet.
“Për të vlerësuar rrezikun e një incidenti ushtarak, së pari duhet të hetojmë se çfarë e shkaktoi rritjen e fundit të tensioneve. Presidenti turk ka luajtur me zjarrin muajt e fundit”, tha ai.
Nga Tzifakis përmenden dhe zgjedhjet në Turqi.
“Ne gjithashtu duhet të kemi kujdes nga mundësia që Erdogan të tundohet për të testuar situatën në Detin Egje në funksion të zgjedhjeve të ardhshme presidenciale në Turqi”, shtoi ai.
Megjithatë, pala turke ka historinë e saj, por përmend edhe mundësinë që Greqia të jetë thjesht një instrument në duart e vendeve më të fuqishme që nuk i dëshirojnë Turqisë të mirën, ndër të tjera, për shkak të “neutralitetit të politikës së saj të jashtme”.
“Greqia jo vetëm instalon armë të rrezikshme në këto ishuj që janë shumë afër Turqisë, por kryen herë pas here shkelje të rënda ndaj Turqisë. Në fakt, të gjithë e dinë shumë mirë se një sfidë e tillë e Turqisë nuk është për shkak të forcës dhe guximit grek, por për shkak të faktit se ka aktorë të tjerë që duan të përdorin Greqinë si një ‘shtet prokurë’ kundër Turqisë”, thotë Yasin Aktay, një deputet i parlamentit turk, i cili për këtë arsye përmend SHBA-në dhe Francën.
