Shtetet e Bashkuara të Amerikës e kanë bërë synimin kryesor të politikës së tyre vendosjen e marrëdhënieve diplomatike mes Arabisë Saudite dhe Izraelit dhe ekspertët besojnë se kjo do të largojë palestinezët dhe se Uashingtoni do të paguajë një çmim të lartë për këtë politikë në Lindjen e Mesme. Kompleksiteti i përpjekjeve të normalizimit të Uashingtonit ngriti gjithashtu pyetjen – pse është një prioritet për administratën e Presidentit Joe Biden tani?
“Biden i përket një rryme filozofike që nuk e sheh konfliktin arabo-izraelit si palestinezët në qendër të gjërave. Ai beson se shkaku kryesor i këtij konflikti është paaftësia e shteteve arabe për të pranuar Izraelin. Prandaj, nëse konflikti shihet kështu, atëherë ka kuptim të theksohet normalizimi”, tha Khaled Elgindy nga Instituti i Lindjes së Mesme.
Javën e kaluar, kolumnisti i New York Times, Thomas Friedman, paraqiti një plan kompleks që ai thotë se Biden po udhëheq për të siguruar një marrëveshje izraelito-saudite. Ai përmban garanci sigurie për Arabinë Saudite, të modeluara sipas NATO-s, dhe ndihmë për këtë mbretëri për të nisur një program bërthamor civil. Friedman vazhdon se palestinezët nuk janë drejtpërdrejt pjesë e planit, por për ta parashikohen disa lëshime, si pezullimi i ndërtimit të vendbanimeve izraelite dhe premtimi i Izraelit se nuk do të aneksojë kurrë Bregun Perëndimor të pushtuar. Megjithëse Friedman takohet shpesh me Biden, informacioni i tij ende nuk është konfirmuar zyrtarisht. New York Times dhe Wall Street Journal raportuan më parë se Riadi po kërkon një pakt sigurie me Uashingtonin dhe një program bërthamor si pjesë e çdo marrëveshjeje të propozuar për normalizimin e marrëdhënieve me Izraelin.
“Normalizimi”
Megjithëse nuk komentuan detajet e një marrëveshjeje të mundshme, zyrtarët amerikanë e bënë të qartë se donin një marrëveshje izraelito-saudite. Edhe liderët izraelitë nuk i fshehin aspiratat e tyre drejt lidhjeve formale me Riadin, ndaj, muajin e kaluar në Kongresin Amerikan, Presidenti i Izraelit Isaac Herzog tha: “Ne lutemi që ai moment të ndodhë”.
Nga ana e saj, Arabia Saudite nuk ka ndryshuar zyrtarisht politikën e saj të mbështetjes për Iniciativën Arabe të Paqes, sipas së cilës njohja e Izraelit kushtëzohet me krijimin e një shteti palestinez dhe një “zgjidhje të drejtë” për persekutimin e refugjatëve palestinezë. Megjithatë, zyrtarët sauditë nuk përjashtuan mundësinë e një marrëveshjeje me Izraelin.
Vitin e kaluar, Princi i Kurorës Saudite, Mohammed bin Salman tha se vendi i tij e sheh Izraelin si një “aleat të mundshëm”, por theksoi se Izraeli “duhet të zgjidhë problemet e tij me palestinezët”, të cilët deri më tani janë përjashtuar kryesisht nga fushata e normalizimit.
“Ne besojmë se normalizimi është në interes të rajonit dhe se do të sjellë përfitime të konsiderueshme për të gjithë. Por pa gjetur një rrugë drejt paqes për popullin palestinez, pa zgjidhjen e kësaj sfide, çdo normalizim do të ketë përfitime të kufizuara. Prandaj, unë besoj se duhet të vazhdojmë të fokusohemi në rrugën e një zgjidhjeje me dy shtete ose të gjejmë një mënyrë për të siguruar dinjitet dhe drejtësi për palestinezët”, tha kreu i diplomacisë saudite Faisal bin Farhan Al Saud gjatë një konference të përbashkët për shtyp me kolegu i tij amerikan Antony Blinken këtë qershor. Disa shtete arabe e kanë njohur Izraelin që nga krijimi i tij në vitin 1948, ndërsa administrata e ish-presidentit amerikan Donald Trump ndihmoi në sigurimin e një marrëveshjeje për marrëdhëniet zyrtare midis Izraelit, Emirateve të Bashkuara Arabe, Bahreinit dhe Marokut në vitin 2020 – e njohur si Marrëveshja e Abrahamit. Sudani gjithashtu ra dakord të normalizonte marrëdhëniet me Izraelin. Pavarësisht kësaj, Izraeli nuk e ka ndryshuar dukshëm politikën e tij ndaj palestinezëve, gjë që grupet kryesore të të drejtave të njeriut (përfshirë Human Rights Watch dhe Amnesty International) thonë se përbën aparteid.
Në muajt e fundit, qeveria e ekstremit të djathtë të kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu ka rritur punën për zgjerimin e vendbanimeve dhe inkursionet ushtarake në komunitetet palestineze në Bregun Perëndimor. Për këtë arsye, ekspertët pyesin veten nëse qeveria izraelite, e cila përfshin ultra-nacionalistë që duan të forcojnë më tej kontrollin izraelit mbi territoret e pushtuara palestineze, do të pranonte ndonjëherë të pezullonte ndërtimin e vendbanimeve ose të hiqte dorë nga aneksimi – edhe nëse kjo do të çonte në njohjen zyrtare saudite. “Unë besoj se qeveria e Izraelit nuk është në gjendje t’u japë asgjë – qoftë edhe në letër – palestinezëve, sepse ajo është e angazhuar për shkatërrimin e të gjithë idesë kombëtare palestineze,” beson Elgindy.
Çështja palestineze
Përveç pyetjeve nëse qeveria izraelite është e gatshme të bëjë lëshime të tilla, marrëveshja saudio-izraelite ka edhe pengesa të tjera. Sondazhet, për shembull, tregojnë se qytetarët e Arabisë Saudite nuk janë në favor të njohjes së Izraelit. Anna Jacobs, analiste e lartë për shtetet e Gjirit në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, thotë se Arabia Saudite ka të ngjarë të marrë në konsideratë pikëpamjet e qytetarëve të saj.
“Arabia Saudite, për të ecur më seriozisht drejt normalizimit të marrëdhënieve me Izraelin, duhet të pranojë disa kushte, një prej të cilave është një formë e përparimit në procesin e bllokuar të paqes izraelito-palestineze. Do të ishte e vështirë për Arabinë Saudite që të legjitimojë vendimin për normalizimin e marrëdhënieve me Izraelin, i cili është i papëlqyeshëm për publikun saudit, pa treguar ndonjë përfitim për palestinezët”, argumentoi ajo. Por shumë palestinezë i shohin kushtet e përshkruara nga Friedman për aneksimin dhe vendbanimet si thërrime që ata thonë se duhet t’i japin legjitimitet një marrëveshjeje të mundshme.
“Nëse Arabia Saudite dhe Izraeli duan të jenë së bashku, atëherë mos thoni se është për shkak të palestinezëve, ndërsa nuk është kështu,” thekson analisti palestinezo-amerikan Yousef Munayyer.
Pakti i Sigurisë
Megjithatë, shumë vende të Lindjes së Mesme i janë bashkuar “Marrëveshjeve të Abrahamit” të udhëhequr nga SHBA për interesat e tyre, duke provokuar kështu zemërimin e palestinezëve, të cilët thonë se marrëveshjet janë një “thikë pas shpine”.
Siç raportuan disa media amerikane, Arabia Saudite po kërkon lëshime nga SHBA për veten e saj në mënyrë që të njohë zyrtarisht Izraelin – para së gjithash, këto janë garancitë zyrtare të sigurisë së Uashingtonit. Megjithatë, kjo paraqet një pengesë të re për përpjekjet për normalizim, sipas ekspertëve. Çdo marrëveshje me Riadin do të kërkonte miratimin e të paktën dy të tretave të Senatit të SHBA-së, gjë që mund të jetë problem pasi zërat në Capitol Hill janë kritikë të zëshëm të Arabisë Saudite dhe përfshirjes së vazhdueshme ushtarake të SHBA-së në Lindjen e Mesme. Jon Hoffman, një analist i politikës së jashtme në Institutin CATO në Uashington, tha gjithashtu se një pakt sigurie i SHBA-së me Arabinë Saudite do të kërcënonte stabilitetin e rajonit menjëherë pasi Riadi dhe Teherani ranë dakord për të rivendosur kontaktet.
Detajet e një marrëveshjeje të tillë mes Uashingtonit dhe Riadit nuk janë publikuar, por Friedman shkruan se qeveria saudite po kërkon një “marrëveshje për sigurinë reciproke në nivel NATO-je”. SHBA ka një pakt mbrojtës me anëtarët e NATO-s, sipas të cilit është e detyruar t’i mbrojë nëse sulmohen. “Nuk ia vlen fare. Nëse Biden e kalon këtë, mendoj se do të jetë vendimi më i keq i politikës së jashtme në Lindjen e Mesme që nga Iraku”, shkruan Hoffman, duke iu referuar pushtimit të Irakut të udhëhequr nga SHBA në vitin 2003.
Pse tani?
Megjithëse njohja e Arabisë Saudite do të ishte domethënëse për Izraelin, analistët thonë se marrëdhëniet diplomatike midis dy vendeve do të ishin gjithashtu një fitore e madhe e politikës së jashtme për Biden, pasi gara parazgjedhore përpara zgjedhjeve të 2024 është në lëvizje të plotë.
Dhe, ndërsa votuesit mesatarë amerikanë mund të mos i bazojnë vendimet e tyre në politikën e jashtme, normalizimi arabo-izraelit mbetet i popullarizuar në të dyja partitë kryesore në Uashington. Për shembull, shumë demokratë e uruan Trump-in në vitin 2020 për “Marrëveshjet e Abrahamit”. “Politika elektorale amerikane ndihmon në shpjegimin se pse administrata Biden po e shtyn publikisht narrativën e normalizimit në këtë kohë. Në sferën e politikës amerikane, normalizimi saudio-izraelit do të ishte një fitore e politikës së jashtme për administratën e Biden-it”, thotë Jacobs, duke shtuar se marrëveshja “do të bënte pak për të lehtësuar persekutimin e palestinezëve ose për të përmirësuar sigurinë më të gjerë rajonale”.
Munayyer ndan një pikëpamje të ngjashme, duke thënë se normalizimi i marrëdhënieve të Izraelit me Arabinë Saudite dhe vendet e tjera arabe dhe me shumicë myslimane nuk do të ndryshojë pushtimin aktual izraelit ose konfliktin në tërësi. “Izraelitët nuk do të jenë më afër zgjidhjes së problemit themelor të qeverisjes së miliona palestinezëve që nuk duan të sundohen nga Izraeli dhe që duan liri, drejtësi dhe barazi. Ky fakt nuk do të ndryshojë edhe nëse Izraeli normalizon dhe vendos marrëdhënie me të gjitha vendet arabe dhe myslimane”, thekson ai.
