Studiuesi ushtarak Përparim Rexhepaj i ftuar në emisionin “Shqip nga Dritan Hila” në DritareTv foli për rrethimin e Shkodrës në Luftën e Parë Ballkanike, nga ushtria malazeze. Zoti Rexhepaj tregon tentativat dhe dështimet e ushtrisë malazeze për të marrë rrethinat e Shkodrës dhe më pas bombardimin e qytetit. Pavarësisht se ishte një luftë shkatërruese, shkodranët nuk u dorëzuan përballë malazezëve. Pastaj më 18 nëntor 1912 Shkodra u rrethua në jug të saj nga ushtria serbe, e cila pasi pushtoi Lezhën, kërkonte të pushtonte edhe Durrësin, për të pasur dalje në det.
“Synimi i Malit të Zi ishte të pushtonte Shkodrën, të merrte fushat pjellore mbi qytet. Donte të pushtonte Shkodrën, Lezhën dhe Lumin Mat deri në Portin e Shëngjinit. Por ishte një vend i vogël. Megjithatë ishte i pari që sulmoi Turqinë. Mbreti Nikolla i Malit të Zi mblodhi disa njerëz të tjerë dhe me një top qëlloi në drejtim të Shkodrës. Një nga gjeneralët më të zotë malazezë tha se për 10 ditë do ta merrnin Shkodrën. Ushtria malazeze ishte tip milicie, nuk kishte ushtarë aktivë. Nuk kishte ushtri të përhershme, edhe armatimet i kishte të vjetra. Mali i Zi mendonte se do ta merrte shpejt Shkodrën, sepse kishte mbështetjen e Italisë. Ndërsa ushtria shqiptare me ne krye fillimisht Hasan Riza Pashpën dhe më pas Esat Pashë Toptanin, ishin rreth 24 mijë vetë në ushtri, 4-5 mijë ishin turq dhe pjesa tjetër shqiptarë. Pra kemi të bëjmë me një mbrojtje që shqiptarët i bëjnë Shkodrës. Komanda e lartë malazeze vendosi që goditjen kryesore ta jepte në drejtim të Shkodrës dhe pjesa tjetër të shkonte në drejtimin lindor, të pushtonte Plavën, Gucinë, Pejën, Gjakovë dhe Prizrenin. Malazezët pushtuan fillimisht Tuzin. Për tre ditë u sulmua Tuzi dhe garnizoni kapitulloi. Ushtarët malazezë silleshin në mënyrë shtazarake me robërit e luftës. Pasi morën Tuzin. Nga veriu u bë rrethimi i Shkodrës, sepse në jug vinin ndihma. Beteja më e madhe u bë në Shtojë. Në Shkodër shkuan batalione me rezervistë të Tiranës, të Shijakut dhe të Dibrës. Ishin 300 vetë vullnetarë nga Shkodra, nga Martaneshi 100 vetë, nga Postriba, 77 vetë. Komandant ishte Sadik Tirana. Vetëm Shijaku çoi 500 vetë në Luftën e Shkodrës dhe 95 u vranë.
Në Shtojë malazezët pësuan humbje shumë të rënda sepse nuk ishin mësuar me luftën moderne, dinin vetëm luftën me pritë. E kishin për turp ushtarët malazezë të shtriheshin përtokë. Atje u vranë shumë malazezë. Dështoi mësymja. U dha goditja pastaj nga Taraboshi. Edhe Taraboshin nuk e morën dot dhe menduan që goditjen kryesore ta jepnin në Bardhaj, por edhe këtu dështuan. Atëherë mbreti Nikolla dha urdhër të bombardohej qyteti i Shkodrës. Kështu nisi bombardimi me artileri ruse ditën dhe natën. Fillimisht lagjja e myslimanëve, mirëpo nuk dha efekt sepse familjet myslimane shkonin te familjet katolike që i pranonin në shtëpitë e tyre. Atëherë nisi bombardimi i gjithë qytetit, madje edhe i konsullatave të huaja. Pati shumë dëmtime, por nuk pati shenja dorëzimi. Taraboshi ishte rajoni më i fuqishëm i mbrojtjes. Dhe gjeneralët thoshin kush ka Taraboshin, ka Shkodrën. Dhe mbrojtja e Shkodrës u ndërtua mbi këto rajone; kryesori ishte Taraboshi, pastaj Bërdica, pastaj Tepja, Bardhaj i Madh dhe Bardhaj i Vogël dhe në fund Shtoji. Ishte dhe një formacion rezervë që mbahej ne Tepe. Malazezët dështuan nuk e morën dot vetëm Shkodrën. Pastaj në 18 nëntor hynë në Lezhë, dy divizione serbe. Pasi morën Lezhën, serbët u nisën në drejtim të Krujës, Tiranës dhe Durrësit. Objektivi kryesor që Durrësit. Kur u pushtua Durrësi, Austro-Hungaria reagoi menjëherë dhe i tha t’i tërhiqte trupat nga Durrësit sepse nuk donte që Serbia të kishte dalje në det. Pra u rrethua plotësisht garnizoni i Shkodrës, në veri ishin malazezët, në jug serbët. Nuk e kam të qartë se çfarë qëndrimi mbajti komanda e lartë turke ndaj Janinës dhe Shkodrës. T’i dorëzonin apo jo. Me gjithë tentativat e ushtrisë serbo-malazeze për të marrë Shkodrën nuk ia dolën. Gjenerali serb u tregua i matur, deri sa i erdhi urdhri nga Serbia që të tërhiqte trupat. Më 23 mars 1913 Serbia urdhëroi tërheqjen e trupave nga Shkodra sepse Konferenca e Paqes në Londër vendosi që Shkodra të ishte pjesë e Shqipërisë. Në prill trupat serbe nga Shëngjini shkuan sërish në Selanik, bashkë me trupat greke.”, u shpreh zoti Përparim Rexhepaj, i cili është nënkolonel në pension, historian ushtarak dhe për shpjegimin që bën i referohet arkivave serbe, malazeze, greke, otomane, shqiptare dhe botimeve amerikane e angleze./K.C/dritare.net
