Nga dr. Florjan ÇULLHAJ
Ndërsa Shqipëria i afrohet 80-vjetorit të çlirimit të saj nga fashizmi, qeveria socialiste përballet me një sprovë vendimtare të pluralizmit. A do t’i shtrijë ajo ngjarjet përkujtimore për të nderuar jo vetëm partizanët e Lëvizjes Nacionalçlirimtare, por edhe anëtarët e Ballit Kombëtar, Legalistët dhe nacionalistët të pa rreshtuar me asnjë grupim,që sakrifikuan jetën gjatë luftës? Kjo pyetje rezonon thellë në një vend që ende po përballet me narrativat historike që kanë ndarë njerëzit e tij për dekada.
Qasja aktuale e qeverisë ndaj përkujtimeve historike fokusohet kryesisht te partizanët që luftuan nën flamurin komunist gjatë Luftës së Dytë Botërore. Këta partizanë njihen zyrtarisht si heronj që çliruan Shqipërinë nga pushtuesit e huaj. Megjithatë, ka shumë grupe të tjera, si Balli Kombëtar, Legalistët dhe fraksionet e ndryshme nacionaliste, të cilat luajtën një rol të rëndësishëm gjatë luftës. Këto grupe shpesh kishin vizione të ndryshme për të ardhmen e Shqipërisë, duke filluar nga restaurimi monarkik deri te ruajtja e strukturave demokratike të paraluftës.
Kritikët argumentojnë se një përkujtim vërtet gjithëpërfshirës do të përfshinte njohjen e kontributeve të të gjitha këtyre grupeve. Studiuesi Dr. Hubert Neuwirth thekson se ‘njohja e diversitetit të rezistencës kundër fashizmit pasqyron një kuptim të pjekur të së kaluarës së shqiptarëve. Ndihmon në shërimin e plagëve të vjetra dhe ndërtimin e një identiteti kombëtar koheziv”.
Qeveria, megjithatë, përballet me presion të konsiderueshëm nga shumë qarqe. Disa shoqata veteranësh dhe grupe të krahut të majtë kundërshtojnë me forcë zgjerimin e fushës së përkujtimit. Ata argumentojnë se shumë nga grupet jopartiake kanë bashkëpunuar me forcat e Boshtit në momente të ndryshme të luftës, gjë që, siç thonë ata, i skualifikon ata nga nderimi i dëshmorëve të çlirimit.
Nga ana tjetër, familjarët dhe mbështetësit e luftëtarëve të rezistencës jopartiake argumentojnë se paraardhësit e tyre luftuan me guxim për lirinë e Shqipërisë dhe meritojnë njohje. Sipas Neuwirth, anëtar të Ballit Kombëtar, Legalitetit edhe të tjerë luftëtarë, të cilët sakrifikuan gjithçka për lirinë e Shqipërisë etnike, duhet të përkujtohen si udhëheqës tërezistencës jokomuniste.
Vendimi i qeverisë socialiste do të ndikohet edhe nga konsideratat politike bashkëkohore. Përqafimi i një qasjeje pluraliste mund të kënaqë partnerët ndërkombëtarë dhe organizatat e të drejtave të njeriut që mbrojnë një pamje më gjithëpërfshirëse të historisë. Për më tepër, ajo gjithashtu mund të qetësojë një pjesë të tensionit të brendshëm politik duke njohur kontributin e grupeve që tradicionalisht shihen si kundërshtarë nga fraksionet socialiste dhe komuniste.
Në fjalimin e 75 vjetorit të çlirimit Kryeministri Rama la të kuptohet për një qasje të mundshme gjithëpërfshirëse. ‘Qëllimi ynë është të promovojmë unitetin dhe respektin për çdo individ që kontribuoi në çlirimin e kombit tonë, pavarësisht nga përkatësia e tyre politike… të vërtetat janë pak më komplekse, kur vjen puna në figura të caktuara e për çështje të caktuara dhe është mirë që sot ne t’i ndajmë ato me sa mundemi, që të mos ua trashëgojmë brezave të tjerë, asgjë nga e keqja që regjimi komunist futi në historinë e shkruar nga fitimtaret.”Deklarata të tilla sugjerojnë një ndryshim të mundshëm në narrativën kryesore të qeverisë, ndoshta duke u prirur drejt shtrirjes më të gjerë përkujtimit.
Në anën tjetër, roli i mediave në formësimin e opinionit publik për këtë çështje nuk mund të nënvlerësohet. Mbulimi priret të jetë i polarizuar, me publikimet e krahut të majtë që theksojnë rolin e partizanëve dhe mediat e krahut të djathtë që mbrojnë njohjen më të gjerë. Kjo dikotomi nxjerr në pah ndarjen e vazhdueshme ideologjike në shoqërinë shqiptare lidhur me kujtesën e saj historike.
80-vjetori përfaqëson një mundësi unike për Shqipërinë për të ripërcaktuar identitetin dhe narrativën e saj historike. Nëse qeveria zgjedh të përkujtojë të gjitha grupet, ajo mund të shënojë një hap të rëndësishëm drejt pajtimit të së kaluarës së saj të ndarë dhe promovimit të një të ardhmeje më të bashkuar. Megjithatë, një vendim i tillë nuk është pa rrezik dhe do të kërkojë shqyrtim të kujdesshëm të fakteve historike dhe klimës aktuale socio-politike. Ndërsa Shqipëria gjendet në këtë udhëkryq, zgjedhjet e bëra do të kenë jehonë edhe përtej përvjetorit, duke formuar potencialisht rrugën e vendit drejt pluralizmit autentik dhe unitetit kombëtar.
