Ndërsa Irani kërcënon të sulmojë Izraelin për vrasjen e një lideri të Hamasit në kryeqytetin iranian, programi i tij i raketave të lavdëruara prej kohësh është një nga mënyrat e pakta për Teheranin për t’iu kundërpërgjigjur drejtpërdrejt, por lind pyetja sa e rrezikshme është.
Programi ishte prapa sulmit të paprecedentë të Iranit me dron dhe raketa ndaj Izraelit në prill, kur Irani u bë vendi i parë që nisi një breshëri të tillë që kur diktatori irakian Sadam Husein pëdori raketat Scud në Izrael në Luftën e Gjirit të vitit 1991.
Por pak arritën objektivat e tyre. Shumë prej tyre u rrëzuan nga një koalicion i udhëhequr nga SHBA, ndërsa të tjerët me sa duket dështuan në nisje ose u rrëzuan gjatë fluturimit.
Tani sipas një raporti të ri të ekspertëve të ndarë ekskluzivisht me Associated Press sugjeron se një nga raketat më të avancuara të Teheranit është shumë më pak e saktë se sa mendohej më parë.
Sulmi i prillit tregoi “disa aftësi për të goditur Izraelin”, tha Sam Lair, një bashkëpunëtor kërkimor në Qendrën James Martin, i cili ishte pjesë e raportit. Por “nëse do të isha lider suprem, ndoshta do të isha pak i zhgënjyer”.
Nëse raketat iraniane nuk janë në gjendje të godasin objektivat pikërisht “kjo riformulon rolin e tyre”, shtoi Lair.
“Ato nuk janë më aq të vlefshme për kryerjen e operacioneve ushtarake konvencionale. Ato mund të jenë më të vlefshme thjesht si armë terroriste.”
Si shembull, ai kujtoi sulmin e raketave në qytetet në luftën Iran-Irak në vitet 1980, kur Irani mund të lëshonte një sërë raketash në një qytet të madh dhe të shpresonte që disa prej tyre do të arrinin objektivat.
Irani ka thënë vazhdimisht se do të hakmerret për vrasjen e Ismail Haniyeh. Izraeli dyshohet gjerësisht për kryerjen e atentatit, megjithëse nuk ka marrë përgjegjësinë.
Misioni iranian në Kombet e Bashkuara nuk iu përgjigj një kërkese për koment. Por Udhëheqësi Suprem Ayatollah Ali Khamenei në heshtje pranoi dështimin e vendit për të goditur objektiva të rëndësishme në Izrael.
“Debatet nga pala tjetër se sa raketa u lëshuan, sa prej tyre goditën objektivin dhe sa jo, këto janë të një rëndësie dytësore,” tha Khamenei.
“Çështja kryesore është ekspozimi i kombit iranian dhe ushtrisë iraniane në një arenë të rëndësishme ndërkombëtare. Kjo është ajo që ka rëndësi.”
Hakmarrja pritej prej ditësh pasi një sulm i dyshuar izraelit më 1 prill goditi një kompleks diplomatik iranian në Damask, Siri, duke vrarë dy gjeneralë iranianë dhe pesë oficerë, si dhe një anëtar të milicisë shiite libaneze Hezbollah.
Pamjet e transmetuara në televizionin shtetëror treguan se sulmi i Iranit më 13 prill filloi me komandantin e Gardës Revolucionare Gjeneral Hossein Salami duke folur në telefon me gjeneralin Amir Ali Hajizadeh, komandanti i divizionit të hapësirës ajrore të Gardës.
“Filloni operacionin “Premtimi i Vërtetë” kundër bazave të regjimit sionist,” urdhëroi ai.
Ndërsa raketat u lëshuan, njerëzit në të gjithë Iranin ndaluan atë që po bënin për të parë sulmin. Videot e analizuara nga AP treguan vende të shumta lëshimi, duke përfshirë në periferi të Arak, Hamadan, Isfahan, Kermanshah, Shiraz, Tabriz dhe Teheran.
Dronët Shahed të Iranit, të përdorura gjerësisht nga Rusia në luftën e saj kundër Ukrainës, u lëshuan nga stendat metalike. Dronët në formë trekëndëshi arritën të parët, më pas raketat e lundrimit Paveh, duke marrë një kohë më të shkurtër, dhe më në fund raketat balistike Emad, Ghadr dhe Kheibar Shekan, të cilave iu deshën vetëm minuta,.
Dronët dhe raketat u lëshua gjithashtu nga Jemeni, me gjasë nga rebelët Houthi të mbështetur nga Irani.
Zyrtarët izraelitë vlerësuan se Irani lëshoi 170 dronë, 30 raketa lundrimi dhe 120 raketa balistike.
Në Jordani, një gazetar i AP filmoi atë që dukej të ishte një raketë balistike mbi atmosferën e Tokës, me gjasë nga një raketë izraelite Arroë 3, me shpërthimin që rrezaton jashtë si një rreth.
Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Franca dhe Jordania morën pjesë në operacion. Amerikanët pretenduan se kishin rrëzuar 80 dronë dhe të paktën gjashtë raketa balistike. Mbrojtja raketore izraelite gjithashtu u aktivizua, megjithëse pretendimi i tyre fillestar për kapjen e 99% prej tyre dukej të ishte një ekzagjerim.
Sulmi “nuk ishte shumë qartë diçka simbolike dhe jo diçka që përpiqej të shmangte dëmtimin”, tha Fabian Hinz, një ekspert i raketave dhe studiues në Institutin Ndërkombëtar për Studime Strategjike.
Ishte “një përpjekje e madhe për të kapërcyer mbrojtjen izraelite”.
Zyrtarët amerikanë, të cilët folën në kushte anonimiteti për të diskutuar çështjet e inteligjencës, thanë për AP se ata vlerësuan se 50% e raketave iraniane dështuan në nisje ose u rrëzuan përpara se të arrinin objektivin e tyre.
Pas kësaj, analistët në Qendrën James Martin shqyrtuan sulmin në bazën ajrore Nevatim rreth 65 kilometra (40 milje) në jug të Jerusalemit në shkretëtirën Negev. Ekspertët e qendrës kanë studiuar prej kohësh Iranin dhe programin e tij të raketave balistike.
Baza erdhi në fokus të menjëhershëm pas sulmit të dyshuar izraelit ndaj misionit diplomatik iranian në Siri.
Ambasadori i Iranit në Siri, Hossein Akbari, pretendoi se sulmi u krye nga F-35I izraelitë, të cilët janë të vendosur në Nevatim.
Baza ajrore u përfshi gjithashtu në propagandën ushtarake iraniane. Televizioni shtetëror iranian transmetoi pamjet në shkurt të një testi të Gardës Revolucionare që synonte një model që ngjante me hangarët F-35I në Nevatim.
Raketat balistike, duke përfshirë disa nga llojet e përdorura në sulmin e prillit ndaj Izraelit, shkatërruan modelin.
Në sulm, të paktën katër raketa iraniane goditën Nevatim, siç shihet në imazhet satelitore dhe pamjet e lëshuara nga ushtria izraelite.
E vetmja mbetje e gjetur në zone, sugjeron se Irani përdori raketat Emad për të shënjestruar Nevatimi, thanë analistët.
Emad është një variant i raketës Shahab-3 të Iranit, i ndërtuar nga një dizajn i Koresë së Veriut me një rreze të raportuar prej 2,000 kilometrash (1,240 milje). Kjo tregon se Emadët ka të ngjarë të jenë qëlluar nga zona e Shirazit, e cila është brenda kufijve të vlerësuar të aftësive të mundshme të raketës, sipas analistëve.
Bazuar në fokusin e Iranit në F-35I, analistët e James Martin supozuan se pika e mundshme e synuar për zjarrin iranian do të ishte një grup hangarësh. Pozicioni shërben gjithashtu si një pikë afër qendrore brenda vetë bazës Nevatim.
Duke supozuar se Irani synonte hangarët, analistët e James Martin matën distancën midis hangarëve dhe zonave të goditjes së raketave.
Kjo dha një mesatare prej rreth 1.2 kilometrash (0.75 milje), një matje e përdorur nga ekspertët për të përcaktuar saktësinë e një arme bazuar në rrezen e një rrethi që përfshin 50% të vendit ku raketat u ulën.
Kjo është shumë më e keqe se një rreth gabimi 500 metra, i vlerësuar fillimisht nga ekspertët për Emad.
Pasi ndalimi i armëve të OKB-së për Iranin përfundoi në vitin 2020, Irani reklamoi Emad-in për blerësit e mundshëm ndërkombëtarë se kishte një rreth 50 metra, një shifër që është në përputhje me specifikimet kryesore të raketave për sistemet e vendosura diku tjetër, tha Hinz, eksperti i raketave IISS.
Rezultatet nga sulmi i prillit nuk ishin aq të sakta.
“Kjo do të thotë që Emad është shumë më pak i saktë se vlerësimet e mëparshme të treguara,” tha Lair.
Performanca e dobët mund t’i atribuohet masave të luftës elektronike të krijuara për të ngatërruar sistemin e drejtimit të raketës, si dhe sabotazhet e mundshme, dizajni i dobët i raketave dhe distancat e përfshira në sulm.
Në të kaluarën, kërcënimet iraniane për t’u hakmarrë kundër Izraelit në përgjithësi morën formën e ose sulmeve nga forcat e mbështetura nga Irani në Lindjen e Mesme ose sulmeve që synonin objektivat izraelitë diku tjetër, si ambasadat ose turistët në bord.
Gjeografia kufizon opsionet për një sulm të drejtpërdrejtë ushtarak iranian. Irani nuk ndan kufi me Izraelin dhe të dy vendet janë rreth 1,000 kilometra larg njëri-tjetrit (620 milje) në distancën më të shkurtër.
Forcat ajrore të Iranit kanë një flotë të vjetër të udhëhequr nga avionët luftarakë F-14 Tomcats dhe Mikoyan MiG-29 nga Lufta e Ftohtë, por ato nuk do të ishin të krahasueshme me F-35I të Izraelit dhe mbrojtjen e tij ajrore.
Kjo do të thotë se Iranit do t’i duhet përsëri të mbështetet në raketa dhe dron me rreze të gjatë.
Ai gjithashtu mund të kërkojë ndihmë nga milicitë aleate si Hezbollahu i Libanit dhe rebelët Houthi të Jemenit për të mposhtur mbrojtjen e Izraelit.
Gjithmonë i pranishëm në sfond është rreziku që Teherani mund të zhvillojë një armë bërthamore, një kërcënim që zyrtarët iranianë e kanë përsëritur muajt e fundit.
Ndërsa Irani këmbëngul se programi i tij bërthamor është paqësor, agjencitë perëndimore të inteligjencës dhe Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike thonë se Teherani kishte një program të organizuar bërthamor ushtarak deri në vitin 2003.
Agjencitë e inteligjencës amerikane theksuan gjithashtu në një raport në korrik se Irani “ka ndërmarrë disa masa që e lejojnë më mirë atë për të prodhuar një pajisje bërthamore, nëse vendos ta bëjë këtë”.
Megjithatë, ndërtimi i një arme mund të zgjasë vite.
“Irani ka inventarin më të madh të raketave balistike në rajon dhe vazhdon të theksojë përmirësimin e saktësisë,dhe besueshmërisë së këtyre sistemeve”, thuhet në raportin e drejtorit të inteligjencës kombëtare.
