Shtrëngimi i duarve nuk kaloi pa u vënë re.
Më 19 dhjetor, presidentët turk dhe iranian përshëndetën ngrohtësisht njëri-tjetrin në një samit në Kajro, vetëm dhjetë ditë pas arratisjes për në Moskë të Bashar al-Assad.
Duke mbështetur rebelët që lejuan rënien e presidentit sirian, Recep Tayyip Erdogan, po vendoset tani si lojtari kryesor në formësimin e së ardhmes së fqinjit të tij.
Përballë kësaj gjendjeje, një vend tjetër fqinj po përgatitet.
Sapo ra regjimi i Assadit, Izraeli pushtoi zonën tampon të çmilitarizuar të Golanit, madje duke kryer një inkursion në territorin sirian dhe filloi qindra sulme kundër infrastrukturës ushtarake të vendit.
Objektivi i deklaruar ishte parandalimi që pajisjet e rënda dhe armët kimike të bien në duart e “terroristëve”.
Pasi udhëhoqi ofensivën rebele, lëvizja islamiste Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) doli nga ndarjet e njëpasnjëshme me grupin e Shtetit Islamik (IS) më pas me al-Qaedan, dhe ka shprehur solidaritet me Hamasin në të kaluarën.
“Në këtë periudhë të ndjeshme, kur ekziston mundësia e arritjes së paqes dhe stabilitetit që populli sirian ka dëshiruar prej shumë vitesh, Izraeli po demonstron edhe një herë mentalitetin e tij okupator”, tha më pas Ministria e Punëve të Jashtme turke një njoftim për shtyp.
Pika tensioni mes peshave të rënda turke dhe izraelite
Pushteti në Ankara dëshiron të sigurojë që përvoja siriane të jetë një sukses, në aspektin e stabilitetit dhe integrimit rajonal, si dhe si një mjet ndikimi.
“Nëse Izraeli fillon ta shohë strukturën e fuqisë në Siri si një kërcënim për interesat e tij, kjo mund të krijojë një pikë të madhe dallimi me Turqinë”, sugjeron Sinan Ülgen, një studiues në Carnegie Endowment for International Peace.
Sipas shumë vëzhguesve, dhe pavarësisht kërcënimeve, Izraeli do të kishte preferuar një Bashar al-Assad të dobësuar në kufirin e tij, i cili ka mbetur i qetë që nga marrëveshja e shkëputjes së Golanit të nënshkruar në 1974 me babanë e tij.
Kreu i HTS-së, Abou Mohammad al-Jolani, dukej se i dha garanci shtetit hebre për të shuar çdo pretekst.
Ndërsa i bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar të “veprojë urgjentisht” për të garantuar sovranitetin e Sirisë, ai tha se “përparësitë tona tani janë të përmbushim nevojat thelbësore të popullsisë dhe të punojmë për të arritur një të ardhme më të sigurt dhe të drejtë”.
I djegur nga vlerësimi i gabuar që pati për Hamasin përpara 7 tetorit, Tel Avivi megjithatë nuk duket se dëshiron të tërhiqet, veçanërisht pasi një zgjerim i kontrollit të tij mbi Golan do t’i lejonte kryeministrit Benjamin Netanyahu të kënaqte partnerët e tij të ekstremit të djathtë, shtylla thelbësore e mbajtjes së tij pushtet.
“Për Izraelin, të pasurit e një entiteti kurd më autonom, i cili potencialisht mund të kundërbalancojë fraksionet arabe në Siri, do të ishte gjithashtu i dobishëm”, thotë Sinan Ülgen, ndërsa kreu i diplomacisë izraelite, Gideon Saar, kishte deklaruar më parë se shteti hebraik duhet të konsideronte kurdët, të shtypur nga Irani dhe Turqia, si një “aleat natyror”.
Nga ana e saj, Ankaraja synon të zvogëlojë ndikimin e forcave kurde në Sirinë verilindore në mënyrë që të krijojë një zonë tampon në kufirin e saj dhe të eliminojë një kërcënim që e konsideron ekzistencial.
Kështu, fraksionet pro-turke morën Tell Rifaat, pastaj Manbij përpara përfundimit të një armëpushimi të brishtë nën kujdesin e Shteteve të Bashkuara, aleatë të Forcave Demokratike Siriane (SDF, me shumicë kurde), për të shmangur kapjen e Kobanî.
Ndërsa Washingtoni po negocion me Ankaranë për të ruajtur të paktën luftën kundër ISIS-it, në të cilën morën pjesë partnerët e tij vendas, duket se për momentin nuk ka gjasa që Izraeli të marrë rrezikun e përfshirjes direkte në Siri me kurdët kundër Turqisë.
Sidomos pasi çështja siriane tani përbën një levë të re ndikimi në rivalitetin rajonal midis Ankarasë dhe Tel Avivit.
Përballë operacioneve izraelite në Siri, të dënuara veçanërisht nga OKB-ja, presidenti turk bëri thirrje më 19 dhjetor për një embargo armësh kundër shtetit hebre, ndërprerjen e marrëdhënieve tregtare me të dhe izolimin e tij ndërkombëtar.
A nuk kishte deklaruar tashmë presidenti turk verën e kaluar se mund të hynte në Izrael siç bëri në Libi dhe Nagorno-Karabakh, duke sugjeruar një ndërhyrje hipotetike ushtarake në mbështetje të Hamasit në Gaza?
Duke u paraqitur si mbrojtës i çështjes palestineze dhe mbrojtës i komunitetit sunit, Recep Tayyip Erdogan, ka denoncuar rregullisht një “gjenocid” në enklavë, ku Ankaraja kishte kërkuar në gusht t’i bashkohet Afrikës së Jugut në ankesën e saj kundër Tel Avivit në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë.
Pavarësisht pozicionit të saj të qartë, Turqia megjithatë është përfshirë javët e fundit në negociatat për një armëpushim, ndërsa liderët e lëvizje palestineze kanë gjetur strehë atje pas njoftimit të Katarit për pezullimin e ndërmjetësimit (rifilluar së fundmi).
Një rol që presidenti turk e kishte shpresuar për një kohë dhe që i jep synimeve të tij neo-osmane një shtrirje krejtësisht tjetër.
Drejt një status quo-je në fushën siriane?
Për të shmangur rrezikimin e fitoreve, a mundet që Ankaraja të pranojë interesat izraelite në zonën e saj të ndikimit sirian?
“Një konfrontim i drejtpërdrejtë duket i pamundur në afat të shkurtër, duke ditur se të dy shtetet kanë prioritete të tjera: Turqia fokusohet në grupet kurde dhe Izraeli në Iran”, argumenton Nebahat Tanrıverdi Yaşar, analist politik.
Për të, Siria do të mbetet një zonë konkurrence dhe jo konflikti mes dy peshave të rënda të rajonit.
“Turqia nuk po kërkon të provokojë një përshkallëzim rajonal”, tha Sinan Ülgen.
Ndryshe nga ajo që bëri Irani me përfaqësuesit e tij, Ankaraja do të përdorë ndikimin e saj mbi filialet e saj për t’i integruar ato në strukturat siriane dhe jo për të sfiduar sigurinë e fqinjëve të Damaskut. Ekzistojnë gjithashtu pika konvergjence midis dy aktorëve.
“Fakti që ndikimi i Iranit dhe Rusisë është zvogëluar në Siri është një zhvillim që si Turqia ashtu edhe Izraeli e kanë mirëpritur”, nënvizon Sinan Ülgen.
Për të konsoliduar këtë avantazh strategjik dhe gjeopolitik, ekziston nevoja për stabilitet politik në Siri, i cili është i dëshirueshëm për të dy aktorët.
Para rënies së regjimit, disa media iraniane madje kishin gjykuar se ofensiva rebele kundër Damaskut ishte pjesë e një plani amerikano-izraelit në të cilin Turqia luajti një rol kryesor.
“Një vakum pushteti mund të përkeqësojë paqëndrueshmërinë në Siri, duke i lejuar grupet ekstremiste si ISIS ose degët e al-Qaedas të vendosen në kufirin e Turqisë dhe Izraelit”, paralajmëron Nebahat Tanrıverdi Yaşar.
Një skenar që do të sillte rreziqe të mëdha sigurie për të dy vendet. Faktorët e jashtëm mund të funksionojnë gjithashtu në favor të një status quo-je, nëse jo një marrëveshje.
Shtetet e Bashkuara, nga ana e tyre, mund të shërbejnë për të frenuar ambiciet territoriale izraelite në Golan nëse ato konfirmohen, ndërsa shteti hebre deri më tani ka pretenduar se pushtimi i zonës ishte i përkohshëm.
Mbetet për t’u parë nëse administrata e Donald Trump, e cila mund të vendosë të largojë rreth 2000 trupat amerikane të pranishme aktualisht në Siri, do të dëshirojë të përfshihet mjaftueshëm për të shmangur një përplasje midis aleatit të saj kryesor në rajon dhe një partneri të NATO-s.
