Reaktorë, centrifuga, uranium i pasuruar. Bombat mbi objektet bërthamore iraniane nuk krijojnë vetëm rrënoja. “Ka shumë material bërthamor në Iran, i shpërndarë në disa vende. Rreziku i një aksidenti që mund të shkaktojë shpërndarjen e radioaktivitetit në atmosferë është real,” paralajmëroi dje drejtori i AIEA-së (Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike), Rafael Grossi.
Le të marrim lajmin e shpallur dje paradite nga Izraeli, i cili – për fat të mirë – rezultoi i rremë: bombardimi i centralit bërthamor iranian në Bushehr. “Një sulm mbi një objekt bërthamor aktiv do të shkaktonte një katastrofë radioaktive,” komenton James Acton, bashkëdrejtues i Programit për Politikat Bërthamore në Carnegie Endowment for International Peace, një institut amerikan.
Vëmendja mbetet e përqendruar te Fordow, një bunker i thellë 100 metra nën tokë pranë qytetit të Qom, disa kilometra në jug të Teheranit. Aty ndodhen rreth dy mijë centrifuga për pasurimin e uraniumit, në një thellësi që vetëm bombat speciale “bunker buster” mund ta arrijnë.
“Diskutimi është nëse SHBA-të do të vendosin apo jo ta bombardojnë Fordow,” konfirmon Edwin Lyman, drejtor i Sigurisë Bërthamore në grupin jofitimprurës amerikan Union of Concerned Scientists.
“Ndryshe nga një central bërthamor aktiv, objektet e pasurimit të uraniumit përbëjnë rrezik më të madh për ndotje në rast bombardimi,” shpjegon Marco Enrico Ricotti, profesor i Impianteve Bërthamore në Politeknikun e Milanos dhe drejtor i një programi masteri.
Rreziku kryesor radioaktiv sot vjen nga reaktori i Bushehrit. Brenda një rrezeje prej 200 kilometrash nga centrali, në brigjet e Gjirit Persik, ndodhen Iraku, Kuvajti dhe Arabia Saudite. Me një kapacitet mesatar (gati një gigavat), centrali menaxhohet së bashku me Rusinë, e cila furnizon me karburant dhe ka ofruar rreth 200 teknikë.
“Nuk duhet të preket kurrë. Do të ishte një problem shumë i madh nga pikëpamja e sigurisë bërthamore për të ardhmen,” paralajmëroi Grossi. “Goditja e tij do të shkaktonte ndotje të rëndë, por nuk besoj se Izraeli e ka përfshirë atë mes objektivave të tij.”
“Një central bërthamor si ai, që prodhon energji elektrike për vendin, nuk hyn në procesin e ndërtimit të një bombe”, konfirmon Alessandro Dodaro, drejtor i Departamentit Bërthamor të ENEA-s (Agjencia Kombëtare për Teknologjitë e Reja, Energjinë dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm). “Një impiant për qëllime civile përdor uranium me përqindje të ulët pasurimi. Nxjerrja e karburantit të konsumuar dhe shndërrimi i tij në material për një bombë është një proces kompleks. Irani nuk zotëron teknologjinë e nevojshme.”
Ndryshe është rasti i centralit në ndërtim në Arak, i bombarduar dje në mëngjes: “Nuk kishte ende material radioaktiv,” thotë Dodaro, “por impianti do të kishte mundur të prodhonte lëndë djegëse për një armë bërthamore.”
Pas shkatërrimit të Arak-ut, rruga e vetme që i mbetet Iranit për të arritur ndërtimin e një arme bërthamore është përmes centrifugave, të cilat ndajnë izotopet e uraniumit: uranium 235 (i nevojshëm për armën) dhe uranium 238 (më i zakonshëm, që hidhet). Që të përdoret në armë, uraniumi duhet të përqendrohet në mbi 90%.
Faza e parë e pasurimit ndodh në një impiant në Isfahan, 300 km në jug të Teheranit, i bombarduar disa herë që prej fillimit të konfliktit. Aty uraniumi pluhur shndërrohet në gaz heksafluorid uraniumi. “Ky është gazi që futet në centrifuga për të përftuar uranium të pasuruar,” shpjegon Ricotti. “Është toksik nëse thithet ose gëlltitet, por radioaktiviteti i tij është i dobët. Është i rëndë dhe nuk shpërndahet në ajër. Në rast bombardimi, rreziku i ndotjes është i kufizuar për personelin e impiantit, që mund të përdorë maska kundër gazit.”
Pikërisht ky gaz shkaktoi ndotjen radiologjike dhe kimike në Natanz, pas bombardimit të 13 qershorit. “Ndotja ndodhi vetëm brenda impiantit. Nuk ka rrjedhur rrezatim jashtë,” shpjegoi Grossi. AIEA flet për një rrezik të kufizuar, edhe pse sasia e uraniumit në dispozicion të Iranit është e konsiderueshme: “Rreth 400 kilogramë uranium të pasuruar deri në 60%,” sqaron Ricotti. “Edhe nëse Fordow do të bombardohej, nuk presim pasoja të rënda,” shton Acton. “Por kjo nuk do të thotë se SHBA nuk do ta bombardonte. Përkundrazi.” / bota.al
