Këshilli i Atlantikut të Veriut, organi kryesor vendimmarrës politik i NATO-s, u mblodh të martën pasi Estonia aktivizoi nenin 4 të traktatit themelues të aleancës, duke aktivizuar një dispozitë që mandaton konsultime nëse një anëtar ndjen se “integriteti i tij territorial, pavarësia politike ose siguria” janë nën kërcënim.
Kjo pasoi një incident të premten e kaluar, kur tre avionë luftarakë rusë MiG-31 shkelën hapësirën ajrore të Estonisë për 12 minuta, përpara se avionë italianë të NATO-s t’i shoqëronin jashtë vendit.
Ngjarja erdhi pas një episodi më 10 shtator, kur rreth 20 dronë rusë hynë në hapësirën ajrore të Polonisë, duke bërë që avionët e NATO-s të rrëzonin disa prej tyre.
“NATO mban përgjegjësinë e plotë për këto veprime, të cilat janë përshkallëzuese, rrezikojnë llogaritje të gabuara dhe vënë jetët në rrezik. Duhet të ndalen,” tha aleanca në një deklaratë pas mbledhjes së së martës. “Rusia nuk duhet të ketë asnjë dyshim: NATO dhe aleatët do të përdorin, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare, të gjitha mjetet ushtarake dhe jo-ushtarake të nevojshme për t’u mbrojtur dhe për të penguar të gjitha kërcënimet nga çdo drejtim.”
A mund të rrëzojë NATO avionë rusë?
Presidenti amerikan Donald Trump shprehu mbështetjen për një reagim më të fortë ndaj shkeljeve të hapësirës ajrore. “Po, e mendoj,” tha ai të martën, kur u pyet nga gazetarët nëse vendet e NATO-s duhet të rrëzojnë avionë rusë, nëse hyjnë në qiellin e NATO-s.
Kjo pasoi komentet e presidentit çek Petr Pavel, i cili u tha mediave vendase të shtunën se NATO “duhet të përgjigjet në mënyrë të përshtatshme, duke përfshirë edhe rrëzimin e mundshëm të avionëve rusë”.
Marko Mihkelson, kreu i komisionit parlamentar për punët e jashtme të Estonisë, sugjeroi të ndiqej shembulli i Turqisë. Në vitin 2015, Ankaraja rrëzoi një bombardues rus Su-24 që hyri në hapësirën e saj ajrore në kufirin me Sirinë për 17 sekonda, pasi ishte paralajmëruar vazhdimisht të ndryshonte kursin.
“17 sekonda kundrejt 12 minutave. Herën tjetër, do ta bëjmë – nëse më kuptoni,” shkroi Mihkelson në X (Twitter).
Por nuk është aq e thjeshtë, sipas Nicholas Williams, ish-zyrtar i NATO-s dhe Ministrisë së Mbrojtjes së Britanisë, tani bashkëpunëtor i lartë i European Leadership Network.
Sipas tij, ndërsa i takon secilit prej 32 shteteve anëtare të NATO-s të vendosin si të mbrojnë territorin e tyre – ashtu si bëri Turqia – kur bëhet fjalë për një përgjigje kolektive të aleancës, gjithçka varet nga rregullat e angazhimit të misionit. Dhe në krahun lindor të aleancës, ku kryhet misioni i policimit ajror në Baltik, ato rregulla – ndonëse të klasifikuara – “janë të bazuara në një hezitim për të përshkallëzuar pa arsye të forta”.
“Policimi ajror i NATO-s ka vazhduar që nga viti 1961, rrënjët e tij janë thellë në Luftën e Ftohtë, kur duhej të ishe vigjilent ndaj shkeljeve të mundshme dhe aktivitetit armiqësor,” tha Williams për The Independent.
“Por gjatë Luftës së Ftohtë ekzistonte një instinkt i thellë dhe procedura kundër përshkallëzimit, sepse përshkallëzimi do të kishte nënkuptuar katastrofë dhe madje shkëmbime bërthamore. Kështu që policimi ajror e ka origjinën nga ideja se NATO duhej të ishte vigjilente ndaj çdo shkeljeje, të monitoronte dhe të raportonte tek autoritetet më të larta nëse ishte e nevojshme përdorimi i forcës… por funksioni kryesor është të monitorojë dhe të reagojë ndaj shkeljeve, duke shoqëruar avionin jashtë territorit, jo ta rrëzojë atë.”
Për të rrëzuar avionë rusë në hapësirën e saj ajrore, NATO duhet kolektivisht ta kthente misionin në një operacion dhe të ndryshonte rregullat e angazhimit. “Do të ishte një lëvizje me të vërtetë serioze dhe përshkallëzuese. Disa vende do të thoshin ‘Jo, avionët tanë dhe pilotët tanë nuk do të rrëzojnë automatikisht, na duhet miratim politik së pari,’” shtoi Williams. “Nuk është e lehtë dhe do ta kthente policimin ajror të NATO-s nga një aktivitet mbrojtës në një operacion që mund të çonte në konfrontim dhe përshkallëzim pa kontroll politik.”
Si funksionon policimi ajror i NATO-s?
Vendet anëtare të NATO-s që kanë avionë luftarakë ndihmojnë për të garantuar integritetin e hapësirës ajrore të vendeve që nuk kanë kapacitete luftarake ajrore. Në rastin e Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë – të gjitha pranë kufirit me Rusinë – NATO ka mbrojtur qiejt e tyre që nga viti 2004, kur shtetet baltike u bashkuan me aleancën.
Anëtarët e NATO-s që kanë kapacitetin e nevojshëm kontribuojnë vullnetarisht në misionin e policimit ajror të Baltikut, i cili funksionon me rotacion çdo katër muaj. Aktualisht, Italia është përgjegjëse për këtë mision.
Komandanti Suprem i Forcave Aleate në Evropë (SACEUR) është përgjegjës për drejtimin e misionit të policimit ajror të NATO-s. Ky rol mbahet gjithmonë nga një gjeneral amerikan, i emëruar nga presidenti i SHBA-së dhe i konfirmuar nga NATO. SACEUR nuk vepron në mënyrë të pavarur dhe ka nevojë për miratimin e liderëve politikë të NATO-s për të nisur misione.
“Kur një vend ofron mjetet për misionin e policimit ajror, ai e bën këtë sipas një serie rregullash angazhimi… kështu që imagjinoj se italianët dhe të gjithë të tjerët do t’i kenë dhënë mjetet e tyre me mirëkuptimin se misioni është të monitorojë dhe të ngrejë alarmin dhe të shoqërojë avionët jashtë territorit, jo t’i rrëzojë,” tha Williams.
Po dronët?
Dronët, teorikisht, janë më të lehtë për t’u rrëzuar sesa avionët, tha Williams. Për incidentin në Poloni më 10 shtator, kur tre ose katër nga 19 dronë rusë u rrëzuan pasi kaluan në hapësirën ajrore polake, Williams vuri në dukje se këto ishin “pa pilot, ndoshta manekinë, dhe nuk kishte asnjë polemikë apo pasoja përshkallëzuese nga rrëzimi i tyre”. (Bota.al)
