Nga “kovidiot” tek karantina e shumë fjalë të tjera, pandemia ka bërë që njerëzit të krijojnë fjalë të reja komike. Përgjatë historisë, rrethanat sfiduese kanë krijuar mënyra të reja për të shprehur ato sfida. Xhorxh Eliot, shkrimtari i Shekullit XIX, i cili u zhgënjye shumë nga normat e ngurta të gjinisë dhe mënyrës së jetesës, krijoi për herë të parë fjalën “zhgënjyese”. Kohët e fundit, Brexit çoi në një lulëzim të fjalëve të reja, duke përfshirë të pashmangshmin ‘Bremain’ dhe ‘Bregret’ dhe një ripërsëritje të fjalëve ekzistuese, të tilla si “backstop”.
“Ndërsa Brexit mund të jetë paralelja më e afërt, shpejtësia e ndryshimit gjuhësor që po shohim me Covid-19 është e pashembullt, thotë Robert Lawson, një sociolog në universitetin e qytetit të Birmingham. Lawson ia atribuon këtë faktorëve të shumtë, ritmi marramendës në të cilin virusi është përhapur, mbizotërimi i tij në media dhe ndërlidhshmëria globale në një kohë kur media sociale dhe kontakti i largët janë kaq të rëndësishme. Shumë prej termave të reja të njohura kanë të bëjnë me natyrën e distancuar nga shoqëria të kontakteve njerëzore këto ditë, të tilla si “orë virtuale”, “video festa” apo edhe “karantina”. Shumë përdorin ‘corona’ si parashtesë, pavarësisht nëse folësit polakë e shndërrojnë ‘coronavirus’ në një folje ose anglishtfolësit pyesin se si ‘coronababies’ (fëmijët që e marrin koronavirusin deri sa lindin).
Fjalë të vjetra në një kohë të re. Si të gjithë të tjerët, edhe leksikologët po përpiqen të vazhdojnë me ndryshimet që ka bërë pandemia. Sipas Fiona McPherson, redaktoria e vjetër e Fjalorit Anglez të Oksfordit (OED), përsëri në dhjetor ‘coronavirus’ u shfaq vetëm me 0,03 herë në milion shenja (shenjat janë njësitë më të vogla të gjuhës që mblidhen dhe gjurmohen në korpusin OED). Termi “Covid-19” u krijua vetëm në shkurt, kur OBSH njoftoi emrin zyrtar të virusit. Por në prill, shifrat për “Covid-19” dhe “koronavirus” ishin rritur në rreth 1.750 për milion argumente (duke sugjeruar që të dy termat tani përdoren në përafërsisht të njëjtën frekuencë). Të gjitha termat e shtuar në OED në prill, në një azhurnim të paplanifikuar, ishin të lidhura me pandeminë në një farë mënyre, duke përfshirë edhe fjalën ‘infodemik’. Por McPherson vëren se e vetmja fjalë e re aktuale e shtuar në fjalor është ‘Covid-19’. Të tjerët janë terma para-ekzistues që kanë fituar rezonancë të re në një kohë kur shumë njerëz i nënshtrohen një “urdhri të qëndrimit në shtëpi” (SHBA) “urdhrit të kontrollit të lëvizjes” (Malajzia) ose “karantinë të zgjeruar të komunitetit” (Filipine ).
“Megjithëse shumë nga fjalët që ne i përdorim tani dhe shumë nga terminologjitë janë në të vërtetë më të vjetra, shumë duket se janë mjaft të reja,”thekson ajo. Ajo që McPherson e quan “nuancimi i fjalëve tashmë ekzistuese” në disa raste mund të jetë jashtëzakonisht e dëmshme. Metaforat e luftës që njihen si “betejat” dhe “linjat e përparme” po aplikohen gjerësisht në pandeminë, por mendimi vetëm për sa i përket një emergjence të kohës së luftës mund të dëmtojë ndryshimet më të gjata strukturore të nevojshme. Kjo i ka dhënë fund projektit #ReframeCovid, në të cilin gjuhëtarët mbledhin shembuj të alternativave të “gjuhës së luftës”. Inés Olza, një gjuhëtare në Universitetin e Navarra në Spanjë, thotë se ajo filloi projektin spontanisht në Tëitter. Ajo e kupton tundimin për të ndryshuar termat, veçanërisht në fillimin e pandemisë kur ato ishin të nevojshme për të ndërtuar unitet. Por “një përdorim i vazhdueshëm i këtyre metaforave, abuzimi i saj dhe mungesa e kornizave alternative, mund të krijojnë ankth dhe mund të shtrembërojnë gjërat në lidhje me pandeminë.
Po ashtu, termat si ‘katastrofa natyrore’ dhe ‘stuhia e përsosur’ mund të krijojnë përshtypjen se pandemia ishte e pashmangshme, duke lënë pas dore kontekstet politike, ekonomike dhe mjedisore që i bëjnë disa njerëzit më të ekspozuar. Disa punonjës të kujdesit shëndetësor kanë shprehur zhgënjimin e tyre për t’u quajtur “heronj”, në vend se të shihen si individë të ndërlikuar, të frikësuar që bëjnë një punë, të cilët kanë nevojë për pajisje mbrojtëse dhe politikë në vend se të mbështeten në sakrificat e tyre.
“Njerëzit janë të lirë të përdorin metaforat që dëshirojnë. Ne nuk jemi censurues,” thekson Olza. Por ajo dhe disa prej gjuhëtarëve të saj besojnë se është e dobishme të reflektoni për gjuhën dhe të keni korniza alternative për diskutimin e pandemisë, përtej gjuhës militariste që mund të errësojë rolet e individëve dhe komuniteteve dhe drejt shprehjeve që komunikojnë kujdes kolektiv dhe përgjegjësi individuale. Ajo thotë se gjermanët kanë qenë veçanërisht të mirë në gjetjen e termave. Përmbledhja e termave në Gjermani, për shembull, ka lejuar që fjalët e njëfishta si “nffnungsdiskussionsorgien” (“organizatat e diskutimit”) për të përshkruar debate në dukje të pafundme për politiken e rihapjes.
Në përgjithësi, ekziston një krijimtari gjuhësore e pasur që nuk ka hyrë ende në fjalor, por pasqyron rolin e gjuhës si një mekanizëm përballimi. Shkrimtari Karen Russell ka konstatuar që termi i kudondodhur “rrafshim i kurbës” të jetë i sigurt një kujtesë për rëndësinë e veprimit individual dhe kolektiv, i cili “alkimizon frikën në veprim”. Dhe si praktika ashtu edhe terminologjia e ‘përkujdesjes’, lejojnë një alternative të frikësimit. Përtej fjalëve të sinqerta si këto, një lloj humori pak shqetësues është thelbësor për shumë prej fjalëve të shpikura si “koronakimeve” në gjermanisht, “kovidiota” ose “koronaburro” në spanjisht, ose edhe “karavirus” në vendin tonë.
“Disa nga këto terma mund të duken të dobëta, por unë nuk mendoj se duke pasur pak dritë në errësirë, njerëzit po bëjnë dritën e situatës me fjalët”, thotë McPherson. Gjuhëtarët besojnë se shumë nga termat aktualisht në modë nuk do të zgjasin. Ato me një shans më të fortë për t’u ngjitur pas post-pandemisë janë ato që përshkruajnë ndryshime të qëndrueshme të sjelljes, siç është “zoombombing”, e cila është e ndikuar nga “photobombing” dhe përshkruan praktikën e komunikimit mes video-telefonatave.(BBC, gazeta “Si”)
