Kimono, sfida e Perëndimit

Nga Elda Shabani

“E gjithë puna ime në një fare mënyre, është e bazuar tek arti japonez.” – Vincent van Gogh

Si mund të frymëzohemi dhe të përshtatemi me një kulturë të cilës nuk i përkasim? Le të hedhim një vështrim në një kohë tjetër, kur veshja kimono frymëzoi perëndimin dhe se si kultura japoneze ndikoi në një nga lëvizjet më të mëdha të artit, Impresionizmin. Hapja e dyerve të Japonisë pas 200 vjet izolim i mundësoi Perëndimit të shijonte kulturën japoneze. Marrëveshjet e reja tregtare të cilat filluan në vitet 1850 rezultuan në një fluks udhëtarësh dhe mallrash midis dy kulturave. Nga fundi i shekullit XIX, Japonia ishte kudo, në modë, dhe në të gjitha format e tjera të artit. Ky trend i ri u quajt nga kritiku i artit francez, Philip Burty “Japonizimi”. Në gjysmën e dytë të shekullit XIX, kishte një admirim të madh për të gjitha gjërat japoneze, si kimono, tekstili, suvenire etj. Lyon dhe Britania u kthyen në qëndrën e mallrave japoneze. Ndërkohë lëvizja reformuese e Art Nouveau ( Artit te Ri) kishte filluar në vitin1890 me qëllimin për të modernizuar artin duke u shkëputur nga stilet klasike, të ndikuara nga arti greko-romak si dhe Rilindja, ku bukuria porpocionale, realizmi, ishin elementet që mbizotëruan artin evropian.

Të gjithë emrat e njohur të Art Nouveau si, Monet, VanGogh, Gauguin,William Morris, Auguste Renoir, Henri Matisse, Gustav Klimt, e shihnin natyrën dhe botën me një sy më japonez.

Natyra, bukuria ekzotike, ngjyrat intensive, format asimetrike, e gjithë estetika japoneze dhe ajo kineze u shfaq në artin dekorativ, pikturë, arkitekturë, madje edhe në reklama e në revistat e modës. Një fluks i printimeve japoneze të cilat përmbajnë motive lulesh, gjithashtu ndikuan në stilin Epokës të Artë në fillim të shek XX. e cila sot konsiderohet një paraardhës i rëndësishëm i modernizmit.

Britaniku W. Morris, babai i dizajnit të tekstilit, poet, romancier, përkthyes dhe aktivist, vlerësoi domethënien e printimeve japoneze duke i dhënë formë arteve tradicionale të tekstilit britanik. Japonizimi kontribuoi gjithashtu në lulëzimin e letërsisë për fëmijë, të zbukuruar me ilustrime të hollësishme. Liza është një nga ilustrimet më mahnitëse të John Tenniel për Aventurat e Lizës në Botën e Çudirave (1865) të autorit Lewis Carroll-it.

Stilistët më të njohur të fillimit të dekadës së dytë të shekullit të 20-të ishin mjaft të tërhequr ndaj Kimonosë. Mariano Fortuny dhe Paul Poiret ishin ambasadorët e parë të Lindjes së Largët në skenën e modës perëndimore. Ata filluan të përdorin një gamë ngjyrash të shndritshme, por edhe tone të buta pastel si dhe zbukurime me lule, duke e përshtatur atë me kohën. Shoqëria konservatore, e cila akoma besonte në estetiken e shekullit XIX, u trondit nga të dy stilistët të cilët sollën motivet Japoneze në pëlhura dhe në modele.

Paul Poiret të cilin të gjithë krijmtarinë e tij e kanë krahasuar me atë të Picassos i njohur edhe si “Mbreti i Modës” në Amerikë çliroi gratë nga korseja dhe dominoi modën e Epokës Së Bukur ( Belle Epoque) me modelet e tij të pasura si pallton kimono por edhe stilin oriental dhe atë antik. Kështu, modeli i krijuar nga Paul Poiret u bë një shëmbull i shkëlqyeshëm i tendencave ekzotike të asaj kohe. Paul Poiret dhe bashkëkohësi i tij Mariano Fortuny vazhduan të eksperimentonin me modele të ndryshme të kimonos, duke krijuan një pallto mini-gjatësi, që ishte aq shumë në përputhje me trendet e Art Decos. Edhe pse për syrin perëndimor, kimono lidhet me imazhin ekzotik të geishës, e vërteta është se kjo veshje luan një rol integral në shoqërinë japoneze dhe që i trashëgohet brezave duke mbetur ende një simbol i qëndrueshëm i kulturës tradicionale.

Kimono ka një histori të gjatë e cila fitoi për herë të parë domethënien sartoriale gjatë periudhës artistike, Edo ose Tokugawa (1615- 1868). Fillimisht në shekullin e 16-të kimono u bë veshja kryesore për të gjitha klasat dhe gjinitë. Ngjyra, materiali dhe dizajni do të bënte të mundur dallimin e statusit shoqëror, si dhe ndjeshmërinë kulturore. Vetëm elita vishej rregullisht me kimononë prej mendafshi dhe me ornamente luksoze. Ndërsa të tjeret vetëm në raste të veçanta siç janë ceremonitë martesore apo festa e çajit. Në Shekullin XIX-të, kimono në perëndim filloi të merrte një shprehje artistike.

Në epokën e Xhazit, gjatë viteve 1930 industria e Hollivudit shfaqet tërësisht magjike dhe një spektakel i vërtetë ngjyrash dhe veshjesh luksoze. Gjatë kësaj periudhe veshja kimono mori një tjetër dimension, pasi ajo u vesh nga ikonat e kinematografisë dhe të modës si Katharine Hepburn në filmin “Historia e Filadelfias” të vitit  1940 si dhe nga ylli i parë i kinemasë amerikano-kineze, Anna May Wong. Wong ishte një ikonë e modës për më shumë se një dekadë, duke lënë një trashëgimi të pasur stilistike që bashkon Lindjen dhe Perëndimin. Edhe sot hera herës, Kimono rikthehet në pasarelat e fundit të modës.

Koleksionet e fundit të Louis Vuitton, apo Gucci, Dolce & Gabbana dhe Stella McCartney e shumë të tjerë sigurojnë rikthimin e kimonos duke e parë atë si një veshje dinamike dhe evolucionare të modës. Ajo është e përshtashme në çdo kohë si dhe situatë. Shumë pak mund të dinë domethënien e motiveve të saj, të cilat përmbajnë kuptime mjaft komplekse. Në shekullin e 6-të në dizajnin e saj është përfshirë koncepti i të pestë elementëve të kulturës kineze dhe japoneze siç janë zjarri, uji, toka, druri duke i dhënë një dimension kozmologjik. Në dizajnin e tyre gjejmë shpesh shpend, insekte, kafshë dhe dragonj fluturues të cilat kanë një domethënie për kulturën aziatike. I tillë është lejleku, i cili është më i përdoruri në këtë veshje. Besohet se ky shpend jeton shumë gjatë dhe banon në tokën e përjetshme. Për kulturën japoneze ky shpend është simbol i jetëgjatësisë dhe fatit të mirë.

Ngjyrat gjithashtu kanë kuptime të forta metaforike dhe poetike. E kuqja, është ndoshta ngjyra më e njohur për kimonon. E kuqja nënkupton shkëlqim dhe freski rinor. Burimi më i pasur i motiveve të veshjes vjen nga bota natyrore. Lule të tilla si lulja e qershisë gjethet e panjës apo terfilit kanë një rëndësi sezonale. Pisha, bambu dhe kumbulla njihen si Tre Miqtë e Dimrit dhe janë simbole të jetëgjatësisë, këmbënguljes dhe përtëritjes. Por skenat më komplekse shpesh i referohen historisë nga letërsia klasike, apo nga mitet popullore. Kimono shpesh perceptohet si një veshje tradicionale dhe e ngurtë. Në fillim të viteve 2000 në Japoni, kimono ishte pothuajse e zhdukur nga jeta e përditshme. E gjitha kjo nisi pas Luftës së Dytë Botërore. Ndikimi i Shteteve të Bashkuara shkaktoi tranzicionin më të madh në jetesën dhe mënyrën e veshjes japoneze duke i bërë të rinjtë japonez të përqafonin më shumë tendencat e Perëndimit. Kështu kimono vishej vetëm nga një moshë e caktuar madhore, nga kamarieret në disa restorante tradicionale japoneze dhe nga ata që mësojnë arte tradicionale japoneze, siç është kërcimi. Por, ndërsa japonezët filluan të konsumojnë modën perëndimore, dizajnerët japonezë po bëheshin edhe më shumë të spikatur në Perëndim. Ata krijuan fenomenin japonez të modës duke ndikuar në shumë stilist perëndimorë. Kenzo në 1970, Mori në 1977 Yamamoto në 1981, u shfaqën për herë të parë në botën e modës perëndimore dhe që prej asaj kohe kanë forcuar edhe më shumë emrin e tyre, pikërisht sepse në krijimet kanë ruajtur traditën dhe vlerat e vendit të tyre. Shumë kritikë e quajtën “moda japoneze” sepse krijimet nuk ishin tërësisht perëndimore përsa i përket, siluetës, dizajnit, formës, kombinimi i pëlhurave. Kimono së pari i tregoi Parisit dhe më pas botës, se ata ishin mjeshtër të dizajnit të modës, duke bërë që shoqëritë perëndimore të rivlerësonin konceptin e veshjeve dhe gjithashtu bukurinë universale. Dhe së dyti, misteri, erotika, politika, moda, kinematografia, si dhe emocionet tona: të gjitha mund të gjurmohen përmes Kimonos.