Pandemia e COVID-19 nxiti qarkullimin e idesë së diversifikimit të furnitorit në kushtet kur Kina, “fabrika” më e madhe globale për sektorë sensitivë si farmaceutika, manifaktura e teknologjia mbylli kufijtë. Nën ethet e izolimit, vendet e Europës deklaruan se do të afrojnë zinxhirët e tyre të furnizimit dhe Ballkani Perëndimor, ku bën pjesë dhe Shqipëria, mund të jetë një vend pritës.
Teorikisht, ky është një shans për vendet në zhvillim, por mungesa e fuqisë punëtore të profilizuar, kostot e larta të energjisë, nevoja për investime në infrastrukturë mund të jenë frenues. Industria tekstile dhe fasonët kanë pritshmëri pozitive nga politika e diversifikimit, kurse pandemia nxori në pak nevojën e konsolidimit të agropërpunimit dhe bujqësisë. Në çdo skenar, Shqipërisë do t’i duhet të promovohet duke u përshtatur me situatën, për të tërhequr investitorët potencialë “të diversifikimit”
Nga Nertila Maho
Pandemia e COVID-19 ndezi debatin e zinxhirit të furnizimit. Industri të tëra në ekonomi të fuqishme të vendeve të Europës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës kuptuan se kthimi i Kinës në “fabrikën” e tyre të furnizimit për sektorë të rëndësishëm si farmaceutika, manifaktura apo teknologjia e avancuar i la tërësisht të pafuqishëm gjatë mbylljes së kufijve.
Përfitimi nga krahu i madh i punës dhe ekonomia e shkallës që ofron Kina, kishte bërë që zinxhiri i furnizimit vetëm të përqendrohej, ndërsa presioni i pandemisë shtroi para dilemën e diversifikimit. Për vetë mjegullën që mbështjell të ardhmen, vendimmarrja mbi këtë pikë nuk pritet të jetë e beftë. Teoria e diversifikimit pritet të materializohet në afatmesëm, por se në çfarë mase kjo do të mbetet në dorën e vendeve dhe biznesit pas bërjes së një bilanci mbi kostot dhe përfitimet. Por çfarë mund të paraqesë një situatë e tillë në nivelin global, për një vend të vogël si Shqipëria? Së pari leksione, së dyti mundësi.
Fasonët dhe tekstilet, pritet zhvendosje e pjesshme nga Azia drejt Ballkanit
Pas krizave, ndodhin ristrukturimet. Gjigantët e industrisë së veshjeve, ashtu siç pritej, deklaruan të parët lëvizjet në kushtet kur goditja e tyre ishte më e shpejta, pasi një sezon mbeti totalisht i pashitur, ndërsa një tjetër i paprodhuar. Zara njoftoi rishikimin e njësive të tregtimit kudo në botë, duke deklaruar se do të mbyllë 1200 dyqane ndërsa do të ketë një fokus të ri te shitjet online.
Një tjetër markë, grupi kanadez i këpucëve Aldo, njoftoi daljen nga disa tregje për shkak se nuk pati mundësi të mbijetojë në krizën e COVID-19, ndërkohë që aktivizoi mbrojtjen ndaj kreditorëve. Kompania ka njoftuar se do të ristrukturohet duke lënë aktive vetëm njësitë në tregjet më fitimprurëse. Kriza në kompanitë e mëdha të veshjeve pritet të ketë pasoja në zinxhirin e furnizimit.
Për Shqipërinë tendenca e ristrukturimit dhe më pas korrigjimi i pikave të dobëta paraqet mundësi. Vendet në zhvillim parashikohet të jenë edhe pritëset e zinxhirëve të rinj të furnizimit. Aktualisht industria e tekstileve, veshjeve dhe këpucëve është në një pjesë të madhe e përqendruar në vende të Azisë si Bangladeshi, Pakistani, Kamboxhia, Vietnami ndërsa në vazhdim, diversifikimi mund të përfshijë në listë Ballkanin Perëndimor, ku kjo industri nuk është aq masive.
Skënder Pashaj, nga kompania Fital, shprehet se situata është ende e paqartë dhe kompanitë duhet të bëjnë së pari ristrukturimet dhe llogaritë e tyre mbi efektet. Më pas, ato duhet të marrin vendime për zhvendosje të mundshme të prodhimit apo furnizimit.
“Deri në tetor, ne si industri, fasonët, nuk mund të bëjmë parashikime pasi kompanitë kanë nisur ristrukturimet. Shpresojmë për një lloj zhvendosjeje të kësaj natyre, nga Azia drejt vendeve të Ballkanit, por nuk kemi ende ndonjë të dhënë të sigurt për këtë tendencë. Panairi më i madh i veshjeve dhe këpucëve, që mbahet në Milano çdo fund janari ose shkurti, këtë vit është lënë më 11 dhjetor.
Prej vetë situatës, kontekstit të pandemisë dhe nxitimit për ta zhvilluar, mendoj se do të ketë njoftime interesante mbi drejtimin që do të marrë industria në përgjithësi, por edhe mundësitë për tregje si i yni në vazhdim. Mendoj se këto janë shenja për ndryshime. Azia dominon sepse ofron atë që ne nuk e ofrojmë dot, sasinë. Por tani që vihet re rënie e kërkesës, pra në konsumi, për shkak të pasigurisë së konsumatorit, edhe kompanitë do të kenë një prirje drejt uljes së prodhimit.
Kjo do të nxisë prodhimin e sasive të vogla më afër Europës. Pothuajse të gjithë kompanitë janë disi të shpërqendruara nga kjo situatë dhe po mbajnë peng prodhimin, pasi nuk e dinë si do të jetë ecuria e shitjeve. India, për shembull, nuk ka filluar ende prodhimin e këpucëve dimërore pasi sasitë e parashikuara janë shumë të ulëta” tregon Pashaj.
Lidhur me ecurinë e sektorit në vend, administratori i FITAL tregon se nuk ka një bilanc mbi situatën. Sipas tij duhet të ngrihet një grup pune që të bëjë një analizë të hollësishme mbi dëmin në sektor, në ekonomi dhe vetë shtetin, duke theksuar se ndikimi social do të jetë më i madh. Aktualisht kompanitë e mëdha të sektorit fason po ia dalin të rezistojnë edhe pse me rënie të prodhimit dhe humbje të kontratave në jo pak raste, kurse fabrikat më të vogla do ta kenë të vështirë, në mos të pamundur, të mbijetojnë.
“Për momentin, puna në kompani nuk është si më parë. Rënia është me 35%. Ajo që shoh si problem është shtatori dhe tetori, pasi askush nuk po bën kontrata për shkak të paqartësisë. Po presim të hapen kufijtë dhe të ketë një lloj qartësimi të pjesshëm. Partnerët tanë kanë porositur pak njësi pasi vlerësojnë se i gjithë problemi është tek konsumi. Njerëzit nuk po blejnë pasi kanë pasiguri dhe investojnë në gjërat më të nevojshme por jo në veshje. Qëndrimi jashtë dyqaneve për një palë këpucë në radhë kilometrike (flasim për dyqane jashtë Shqipërisë) është një tjetër arsye që i ka stepur konsumatorët.
Prodhimet bujqësore dhe agropërpunimi më shumë konsolidim
Në kohën e izolimit, një ndër zinxhirët që duket se funksionoi më mirë ishte ai i ushqimeve. Luan Leka, administrator i disa kompanive, si EHW, CONAD Albania, vlerëson se zinxhiri i furnizimit në industrinë ushqimore varet nga mënyra sesi e menaxhojnë situatën të gjithë hallkat përbërëse të tij, duke garantuar sasi.
“Në kohën e izolimit, zinxhiri i ushqimit mund të themi se ka funksionuar më mirë se të gjithë të tjerët. Së pari, edhe për konsumatorin, shpenzimet ishin të përqendruara në këtë aspekt, nuk shpenzohej për luks. Ky zinxhir nuk ka nevojë për revolucion që të funksionojë, por për përgjigje korrekte të të gjitha palëve. Këtu hyjnë ndërmarrjet prodhuese në vend, importuesit, njësitë e tregtimit me shumicë e pakicë. Të gjithë i janë përgjigjur në kohë kërkesës” nënvizon Leka.
Një situatë si kjo e pandemisë në zinxhirin e furnizimit të ushqimeve dhe agropërpunimit mund të shërbejë për konsolidimin e sektorëve. Sipas Ilia Kristos, profesor i Marketingut dhe Biznesit Ndërkombëtar në Fakultetin e Ekonomisë, në këta muaj fokusi ka qenë te prodhimet bujqësore dhe agropërpunimi vendas, ndërsa në anën tjetër mund të nxitet zhvillimi i sektorëve mbështetës.
