Në kisha, në anije udhëtimi, madje edhe në Shtëpinë e Bardhë – ngjarjet “super-përhapëse”, të cilat infektuan dhjetëra dhe madje qindra njerëz, treguan potencialin e koronavirusit për të infektuar njerëzit në intervale dramatike. Ekspertët thonë se këto grupe të mëdha nuk janë vetëm situata ekstreme, por ndoshta motori kryesor i transmetimit të kësaj pandemie. Dhe të kuptuarit se ku, kur dhe pse ndodhin ato, mund të na ndihmojë të zbutjen e përhapjes së virusit derisa vaksina të bëhet e disponueshme. Kërkimet gjithnjë e më shumë sugjerojnë që koronavirusi SARS-CoV-2 nuk po përhapet në mënyrë të barabartë në mesin e popullatës, por në disa raste shkon në ekstreme në një model pothuajse “të gjithë ose asgjë”. Shumë studime tani sugjerojnë që shumica e njerëzve me COVID transmetojnë rrallë infeksionin, por kur ndodhin infeksione, ato janë shpërthyese.
Pastaj virusi mund të infektojë “10, 20, 50 ose edhe më shumë njerëz”, tha Benjamin Althouse, një shkencëtar në Institutin për Modelimin e Sëmundjeve. Kjo korrespondon me “rregullin 80/20” të epidemiologjisë, ku 80 përqind e rasteve vijnë nga vetëm 20 përqind e të infektuarve, por Althouse tha se ky koronavirus mund të jetë edhe më ekstrem, me 90 përqind të rasteve që vijnë, potencialisht, vetëm nga 10 përqind e bartësve të infeksionit. Kjo mënyrë transmetimi është si “të hedhësh fije shkrepëse në një grumbull zjarri”, tha ai për AFP.
Hedhja e një shkrepëseje
“Ju hidhni një fije, nuk ndizet. Ju hidhni një tjetër fije, nuk ndizet. Ju hidhni një fije tjetër dhe këtë herë shikoni që zjarri të ndizet,” tha ai. “Për SARS-CoV-2, kjo do të thotë se është e vështirë për të që të marrë hapësirë të re, por pasi ta bëjë, mund të zgjerohet shpejt dhe larg.” Ngjarjet e përshkruara si super-përhapës kanë fituar tituj kryesorë dhe kanë zënë shumë hapësirë në historitë e zhvillimit pandemik. Në shkurt, kroçera “Diamond Princess” me 4,000 pasagjerët e saj kaluan javë në karantinë në një port në Japoni ndërsa numri i të infektuarve u rrit në 700. Po atë muaj, një grua 61-vjeçare e njohur si “Pacienti 31” ndoqi meshën në një kishë në qytetin e Koresë së Jugut – Daegu. Qendrat Koreane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve e kanë lidhur atë me më shumë se 5,000 njerëz të infektuar në atë komunitet fetar. Kohët e fundit, virusi depërtoi në Shtëpinë e Bardhë pavarësisht nga një seri masash që supozohej ta parandalonin atë.
Mbledhjet politike, tubimet e biznesit dhe ngjarjet sportive të gjitha veprojnë si inkubatorë të infeksionit, por këto ngjarje famëkeqe mund të ishin vetëm maja e ajsbergut. Një studim amerikan i bazuar në një nga operacionet më të mëdha në botë për ndjekjen e kontakteve dhe botuar në revistën Science në shtator, zbuloi se “super-përhapësit” dominojnë transmetimin e virusit. Duke analizuar të dhënat nga katër muajt e parë të pandemisë në shtetet Tamil Nadu dhe Andhra Pradesh në Indi, autorët zbuluan se vetëm 8 përqind e të infektuarve ishin përgjegjës për 60 përqind të rasteve të reja dhe se 71 përqind e të infektuarve nuk e transmetuan virusin në asnjë nga kontaktet e tyre. Ndoshta kjo nuk duhet të jetë e papritur. Maria Van Kerkhove, një eksperte sëmundjesh ngjitëse në Organizatën Botërore të Shëndetësisë, shkroi në TWitter në tetor se “super-përhapja” është një tipar kryesor i koronavirusit. Ky fenomen është vërejtur në shumë sëmundje infektive.
Tifoja “Mari”. Një nga super-përhapësit më të famshëm ishte Mary Mallon, një kuzhiniere në New York City në fillim të viteve 1900, e cila ishte transmetuesi i parë i regjistruar i tifos në Shtetet e Bashkuara. Ajo e transmetoi sëmundjen te dhjetëra njerëz dhe u mbiquajt “Tifoida Mary” dhe për këtë arste u burgos për vite me rradhë. I njëjti model shihet në Fruth, Li, Ebola si dhe koronavirusëve të tjerë që shkaktojnë SARS dhe MERS. Në fillim të epidemisë, shumë vëmendje iu kushtua numrit bazë riprodhues të virusit SARS-CoV-2, i cili ndihmon në llogaritjen e shkallës së përhapjes së sëmundjes duke marrë parasysh numrin e njerëzve të infektuar nga një person. Por vëzhgimi vetëm përmes këtij prizmi nuk e zbulon të gjithë historinë, thotë Althouse. Për shembull Ebola, SARS-CoV-2 dhe gripi kanë një vlerë R midis dy dhe tre. Por ndërsa njerëzit me grip zakonisht infektojnë dy deri në tre persona, modeli i transmetimit të Ebola-s dhe koronavirusit është i ndryshëm dhe shumica nuk do të infektojë të tjerët, ndërsa disa do të infektojnë dhjetëra njerëz. Prandaj, një vlerë e dytë e “K” përdoret për të vlerësuar këtë sjellje “kërcimi”, shpjegon Akira Endo, një shkencëtare në Shkollën e Higjienës dhe Mjekësisë Tropikale në Londër.
Modeli i jelljes së virusit SARS-CoV-2, botuar në Ëellcome Open Research, tregon pikërisht një sjellje të tillë shpërthyese. Ajo që tregonte një model të tillë të përhapjes ishte se disa vende raportuan një numër të madh të rasteve të importuara pa transmetim të vazhdueshëm lokal, ndërsa të tjerët raportuan pika të nxehta të mëdha me vetëm disa raste të importuara. Shkencëtari Felix Wong i Institutit të Teknologjisë në Massachusetts thotë se as vlera e “K” nuk jep pasqyrën e plotë. Hulumtimi i tij mbi ngjarjet e njohura – mbivendosja e koronavirusit, rezultatet e së cilës u botuan në revistën PNAS, zbuloi se ato ndodhën më shpesh sesa mund të parashikonin modelet tradicionale epidemiologjike.
Kë të kërkoj?
Nuk dihet nëse kjo ka të bëjë me numrin e viruseve të bartura nga një person i veçantë, por ajo që dimë është se njerëzit mund të transmetojnë SARS-CoV-2 pa simptoma dhe që virusi mund të përhapet me shpejtësi në zona të ajrosura dobët me shumë njerëz, veçanërisht ndërs ata që flasin, bërtasin ose këndojnë. Kjo mund të jetë arsyeja pse një studim i botuar këtë muaj në revistën Nature zbuloi se restorantet, palestrat dhe kafenetë përbëjnë vatrat më të mëdha të infeksioneve me COVID-19 në Shtetet e Bashkuara.
Duke përdorur të dhëna të telefonit celular nga 98 milion njerëz, shkencëtarët zbuluan se rreth 10 përqind e vendeve ishin të shoqëruara me më shumë se 80 përqind të rasteve të infeksionit COVID-19. Prandaj, ekspertët paralajmërojnë që duhet përqendruar në vende të tilla dhe të zvogëlojë mundësinë e përhapjes së virusit në një numër të madh njerëzish. Wong thotë se transmetimi do të zvogëlohej shpejt nëse secili individ do të kufizohej në dhjetë kontakte. Një sjellje e tillë e virusit hap një mundësi tjetër – në vend që të kërkoni kontaktet e personit të infektuar për të parandaluar përhapjen e mëtejshme të virusit, duhet të shikoni prapa dhe të gjeni një super-përhapës, thotë Wong. Si Japonia, ashtu edhe Koreja e Jugut kanë përdorur këtë metodë, e cila, ndër masat e tjera epidemiologjike, meriton suksesin në luftimin e këtyre vendeve kundër virusit.
