ANALIZA/ G rushti i shtetit në Myanmar e kthen orën prapa një dekade

Udhëheqës i ri; pr obleme të vjetra

Myawaddy, një stacion televiziv në pronësi të us htrisë burmaneze, normalisht është aq i k eq sa që të mos shihet. Por kur banorët e Naypyidaw, kryeqyteti i Myanmarit dhe Yangon, qyteti i tij më i madh, u zgjuan në 1 shkurt duke gjetur us htarë në rrugë dhe muzikë us htarake që luhej nga radiot e tyre Myawaddy, u bë “televizori i domosdoshëm”. Ishte një lexues i lajmeve në Myawaddy i cili njoftoi se vendi ishte në gjendje të jashtëz akonshme dhe nën kont rollin e Min Aung Hlaing, kreut të ush trisë. Ush tarët ishin vendosur në zyrat qeveritare. Aeroportet u mby llën dhe, në qytete, interneti u mby ll. Qindra politikanë nga Lidhja Kombëtare për Demokraci (NLD), e cila fitoi një fitore dë rr muese në zgjedhjet parlamentare të vendit nëntorin e kaluar, u vunë në arr est shtëpie. Fo rcat e ar matosura mblodhën gjithashtu kryeministrat nga të gjitha 14 shtetet e vendit përveç aktivistëve të demokracisë, shkrimtarëve, tre murgjve dhe një prodhuesi të filmit, Min Htin Ko Ko Gyi. Aung San Suu Kyi, e cila u bë një figurë me famë globale kur udhëhoqi NLD nga arr esti shtëpiak gjatë viteve 1990 dhe 2000 dhe e cila si “këshilltare e shtetit” ishte udhëheqësja civile e padiskutueshme e vendit, tani e gjen veten përsëri të ky çur.

Us htria, e njohur si Tatmadaw, është mësuar të jetë në krye. Kur u krijua përmes pus htimit në shekullin e 19-të, Birmania Britanike grumbulloi së bashku mbi 100 grupe të ndryshme etnike. Pas pavarësisë në 1948, shumë prej atyre grupeve u reb eluan menjëherë kun dër qeverisë së re. Ush tria, atëherë e dominuar si tani nga oficerë nga shumica etnike Bamar, filloi një sht ypje të sep aratizmit të tillë që ka vazhduar që prej asaj kohe. Pasi rr ëzoi një qeveri të zgjedhur në mënyrë demokratike në 1962, ajo qëndroi në pus htet pothuajse vazhdimisht për gati 50 vjet, duke justifikuar sund imin e saj mbi bazën se ishte i vetmi institucion i aftë për të mbajtur vendin së bashku. Në vitin 1988 ajo shka tërroi me eg ërsi një kr yengritje demokratike. Në 2011, megjithatë, Tatmadaw mahniti botën duke i hapur rrugë një qeverie civile. Kishte dy arsye. E para ishte se ata shqet ësoheshin për drejtimin e vendit. Dekada izol imi diplomatik nga Perëndimi e kishte detyruar Birmaninë në orbit ën e Kinës, diçka për të cilën gjener alët ishin të shqetës uar. Ata ishin gjithashtu në si klet për ekonominë e vendit, të cilën e kishin lënë përtokë. Në vitin 1962, Burma kishte qenë një nga vendet më të pasura të Azisë. Pesëdhjetë vjet më vonë ishte një nga më të varfrit. Në vitin 2008 reagimi i mje rë i reg jimit ndaj ciklonit Nargis, i cili v rau 140,000 njerëz, sh katërroi çdo gju rmë të bes ueshmërisë që mund të kishte akoma, transmeton lexo.com.al.

Arsyeja e dytë për të lejuar një qeveri civile ishte se Tatmadaw mendoi se mund ta bënte këtë pa humbur vërtet pu shtetin. Gje neralët hartuan me përpikmëri një sistem politik hibrid që ia besoi civilëve detyrën falënderuese të qeverisjes por rr ënjosi pavarësinë e Tatmadaw dhe shumë nga f uqitë e tij. Në kushtetutën për këtë “demokraci që lulëzon disiplinën”, siç e quanin, ko mandanti i përgjithshëm i us htrisë emëron njeriun i cili është nocionalisht shefi i tij, ministrin e mbrojtjes, si dhe ministrat e brendshëm dhe të kontrollit të kufirit. Ai komandon kështu të gjitha organet e sigu risë shtetërore. Një e katërta e vendeve në parlament janë të reze rvuara për shërbimin e oficerëve usht arakë të caktuar për ta, gjë që i jep ush trisë një ve to efektive mbi të gjitha ndryshimet kushtetuese. Edhe kur tens ionet u rritën gjatë javëve të fundit, shumë besuan se një gru sht shteti nuk ka të ngjarë thjesht sepse kushtetuta mbron aq mirë interesat e Tatmadaw. NLD e znj. Suu Kyi boj kotoi zgjedhjet e para të mbajtura nën këtë kushtetutë të re në 2010, duke lënë në qeverisje për pesë vjet, qeverinë e Thein Sein, një ish-gjeneral dhe Partisë së tij e Solidaritetit dhe Zhvillimit (USDP), një satelit i Tatmadaw. Por në vitin 2011, pas bisedimeve me z. Thein Sein, znj. Suu Kyi u përfshi në proces. Pas suksesit në zgjedhjet shtesë, NLD fitoi një fitore të madhe në zgjedhjet e përgjithshme të 2015. Ush tria ishte përpjekur të siguronte që, edhe nëse partia e saj fitonte në votime, znj. Suu Kyi nuk mund të kishte vetë pus htetin. Hartuesit e kushtetutës përfshinë një klauzolë të re që ndalon cilindo kandidat me të afërm të huaj nga presidenca; kjo nuk është në asnjë mënyrë rastësi pasi znj. Suu Kyi ka dy djem britanikë. Ishte për të anashkaluar këtë pengesë që, pasi NLD mori detyrën në 2016, parlamenti krijoi pozicionin e ri të këshilltarit të shtetit.

Planet e mirë përcaktuara

Gjen eralët ishin në gjendje të merrnin një ngu shëllim nga fakti se, pasi kishin arritur pus htetin, znj. Suu Kyi nuk e përdori atë shumë mirë. Një performancë e dobët ishte në një farë mase e pashmangshme, duke pasur parasysh kufi zimet kushtetuese që e ndaluan atë të us htrojë pu shtet mbi us htrinë dhe do bësinë e të gjitha institucioneve të tjera qeveritare. Por këshilltarja shtetërore shtoi edhe vetë gab imet. Në fillim ajo rr ethoi veten me ministra, kredencialet e të cilëve ishin bes nikëria dhe flokët e thinjura, dhe megjithëse disa nga ata u zëvendësuan më vonë me teknokratë, menaxhimi i saj humbi poten cialin e tyre; ajo nuk bëri asnjë kun dërshtim dhe re fuzoi të delegonte. Ekonomia ishte e ng adaltë; parakariati i vendit u rrit. Megjithëse znj. Suu Kyi vazhdoi bisedimet e paqes me fra ksione të ndryshme sep aratiste të filluara nën z. Thein Sein, ajo tjetërsoi shumë pakica duke refu zuar për t’i marrë seriozisht ank esat e tyre ose të përfshinin përfaqësuesit e tyre në qeveri. Gjenerali Min Aung Hlaing kishte arsye të veçantë për të shpresuar se ky rekord i dobët do të reflektohej në votimet e nëntorit. Ai duhej të tërhiqej nga fo rcat e armat osura këtë korrik që po vjen dhe duket se ka mbështetur shpresat për t’u bërë president; ai ka një u ri për “fu qi të papërp unuar”, thotë David Mathieson, një analist me qendër në Tajlandë. Me një të katërtën e vendeve në parlament të pushtu ara nga ofic erë bes nikë, një performancë e arsyeshme nga USDP do të kishte prodhuar një legjislaturë të lumtur ta votonte atë në detyrë edhe nëse NLD do të ishte partia më e madhe. Por kjo nuk ndodhi. Por, sistemi i veçantë i Myanmar-it i zonave elektorale i dha NLD 83% të vendeve të zgjedhura në parlament; USDP -ja mori vetëm 7%. USDP bëri menjëherë ak uza për mas htrim në komisionin zgjedhor, i cili administroi zgjedhjet. Komisioni i m ohoi ata, transmeton lexo.com.al.

Kishte disa prob leme me zgjedhjet dhe qeveria re fuzoi të lejojë çdo votim në disa vende, duke përmendur fri kën e dh unës. E njëjta gjë ishte bërë në 2010 dhe 2015, por këtë herë zonat pa votë në shtetet Bago, Kachin, Karen, Mon, Rakhine dhe Shan ishin dukshëm më të mëdha. Sidoqoftë, vëzhguesit e pavarur të zgjedhjeve, përfshirë ata nga përtej detit, ranë dakord se nuk kishte prova të masht rimit në një shkallë të mjaftueshme për të përmb ysur fitoren e gjerë të NLD-së. Ush tria, e cila mendonte se kushtetuta e saj e punuar vetë nuk do ta shihte kurrë atë në pakicë, u përball me mundësinë e marrjes së qëndrimit të përhershëm atje. Dhe ambiciet personale të gjeneralit Min Aung Hlaing u shkatër ruan. Ai akoma “kishte nevojë për diçka për të garantuar trashëgiminë e tij, lirinë e tij dhe pasurinë e tij familjare”, thotë një diplomat perëndimor me qendër në Yangon. Por, duke i mohuar presidencën, “Ai nuk kishte një plan B”. Në një jehonë të vetëdijshme ose të pavetëdijshme të asaj që po ndodhte në Uashington, Tatmadaw mori thirrjen e USDP të “mashtr imit të tm errshëm”. Nga 26 janari, zëdhënësi i tij po ref uzonte të përjashtonte mundësinë e një gru shti shteti. Në bisedimet e kri zës në 28 janar us htria kërkoi që seanca e re e parlamentit, e planifikuar të fillojë në 1 shkurt, të vonohet ndërsa të ndodhte një rinumërim mbarëkombëtar i votave. Qeveria refuz oi, dhe gjatë fundjavës parlamentarët u mblodhën siç duhet në Naypyidaw për të vazhduar me gjërat – gjë që e bëri më të lehtë për forcat e ar matosura t’i mblidhnin të gjitha menjëherë.

Përpara në të kaluarën

Në shumë mënyra, Myanmar-i pas gru shtit të shtetit duket i njohur. Usht ria është përsëri në krye, por arsyet që ajo kishte për të qëndruar mënjanë vazhdojnë. Znj. Suu Kyi është përsëri në a rrest shtëpiak, por mbetet me diferencë politikanja më poullore në vend. Pozita e saj ndërkombëtare, pa dyshim, nuk është ajo që ishte. Në vitin 2017, kryeng ritësit nga pakica myslimane Rohingya sulm uan një bazë usht rie në Rakhine. Tatmadaw, në bashkëpunim me turm at Budiste, u përgjigj duke push tuar fshatrat Rohingya, duke v rarë të paktën 10,000 dhe duke shtyrë 720,000 për të ikur në Bangladeshin fqinj. Shumë birmarnezë brohorisnin usht rinë. Gjen eralët mund të kenë shpresuar që kjo dh unë do ta shihte znj. Suu Kyi, një ikonë e të drejtave të njeriut që fitoi çmimin Nobel, të sakr ifikojë mbështetjen në shtëpi duke mbrojtur të drejtat e Rohingyas. Ajo shkoi në anën tjetër, duke ref uzuar të den onconte “operacionet e pas trimit” të ushtrisë. Në 2019 ajo shkoi në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (ICJ) në Hagë për të mbrojtur gjene ralët e ak uzuar për gje no cid. Reputacioni i saj jashtë nuk do të rimarrë kurrë veten; në shtëpi ishte shk atërruar. Performanca e saj në ICJ ndoshta ndihmoi që NLD të fitojë shumicën masive në nëntor. Shansi më i mirë i us htrisë për të dalë nga situata që kishte vendosur veten, është që të delegjiti mojë NLD-në dhe ta bëjë veten dhe përfaqësuesit e saj më popullorë. Për të çuar më tej axhendën e parë, ajo argumenton se gru shti i shtetit ishte një mbrojtje e demokracisë përballë zgjedhjeve të vjed hura të NLD-së dhe u krye në një mënyrë të përkryer. Gjendja e jashtëz akonshme ishte, siç kërkon kushtetuta, e miratuar nga Presidenti – megjithëse në momentet e fundit, pasi Myint Swe, një gjeneral në pension, ishte ngritur nga Zv/President vetëm disa minuta më parë, pas ndalimit të ish-presidentit, Fito Myint të NLD. Nd alimi i znj. Suu Kyi justifikohet nga aku za se ajo kishte importuar në mënyrë të gab uar radio dore – një ak uzë e cila e vë atë në rr ezik të ndalimit nga detyra. Shumica e politikanëve të tjerë të nd aluar fillimisht janë liruar, transmeton lexo.com.al.

Komandanti i përgjithshëm do të përpiqet të “pozicionojë [administratën e tij] si një qeveri më efektive, në krahasim me NLD”, thotë Tom Kean, kryeredaktor i Frontier, një revistë me qendër në Yangon. Gjenerali Min Aung Hlaing ka thënë se qeveria e tij do të përqendrohet në lu ftën kundër covid-19, rritjen e ekonomisë dhe ndërmjetësimin e paqes me forcat kryeng ritëse. San ksionet ndërkombëtare mund t’i shu ajnë shpresat e tij për rritje ekonomike – por ato nuk janë një përfundim i paralajmëruar. Që nga viti 2019, Amerika ka pasur sanks ione specifike që synojnë gjeneralin Min Aung Hlaing dhe tre oficerë të tjerë të lidhur me masak rat kundër Rohingyas. Presidenti Joe Biden ka kër cënuar se do të rivendosë san ksione më të gjera të hequra pas zgjedhjeve të vitit 2010. San ksione të tilla mund të dë mtojnë më shumë anëtarët më të varfër të një shoqërie tepër të pabarabartë, siç bënë gjatë viteve të sun dimit us htarak. Sundimtarët e us htrisë së Myanmar-it dhe rrjetet e biznesit dhe kontrab andës që ata përkrahin, të mësuar me kufiz ime të tilla, do të preken shumë më pak. Një nga ata skep tikë në lidhje me një politikë iz olimi mund të jetë cari i Indo-Paqësorit në Këshillin e Sigurisë Kombëtare të z. Biden, Kurt Campbell, i cili nga viti 2009 orke stroi afrimin e Amerikës me Myanmar nën Barak Obamën. Në formën e kaluar, ai do të argumentojë se angazhimi me Myanmar është e vetmja shpresë për ta rikthyer procesin demokratik në rrugën e duhur.

Pjesë e strategjisë së z. Campbell në vitet 2010 ishte të luante në shqe tësimet e Tatmadaw për fuqi në e Kinës mbi vendin e tyre të iz oluar. Këto fr ikë, si drejtuesit e tjerë të kësaj hapjeje, janë ende të dukshme sot. Ush tria është e kujdesshme për mbështetjen kineze për kryeng ritjet përgjatë kufirit të tyre të përbashkët. Interesat kineze janë ngulitur thellë në ekonominë jofunksionale të vendit, që dallohen lehtësisht në shi tjet e armëve, projektet e infrastrukturës, një us htri tregtarësh të vegjël dhe enk lavat kufitare që janë parajsë për lojërat e fatit, kont rabandën dhe pas trimin e parave. Fakti që media shtetërore kineze e përshkroi gru shtin e shtetit si një “riorganizim të madh të kabinetit” sugjeron që qeveria kineze, e cila kishte qenë duke gën jyer znj. Suu Kyi, është e e tur të jetë në marrëdhënie të mira me regj imin e ri. Myanmar-i i ofron asaj një rrugë strategjike të rëndësishme drejt Gjirit të Bengalit dhe Oqeanit Indian përtej – një mënyrë që importet e Kinës të naftës dhe gazit të anashkalojnë bllo kun e mundshëm të ngushticave të Malacca dhe eksportet të dërgohen nga provincat e saj të brendshme. Me kalimin e kohës mund të jetë edhe një terren usht arak. Manifestimi fizik i këtyre dëshirave strategjike është Korridori Ekonomik Kinë-Myanmar, me vlerë mbi 21 miliardë dollarë projekte të vendit, përfshirë hekurudhën, tubacionet e naftës dhe gazit dhe një port të ujërave të thella në Kyaukphyu. Këto projekte u traz uan edhe para pas igurisë së injektuar nga gru shti i shtetit. Nuk është aspak e qartë se si Myanmar mund të paguajë për të gjitha këto. Dhe lidhjet kalojnë nëpër territoret e pakicave të ndryshme etnike, duke përfshirë, në Rakhine, territorin ku ndodhi spas trimi et nik i Rohingyas. Ndërtimi i mbështetur nga kinezët ka më shumë të ngjarë të ndezë konf liktet ekzistuese etnike në vende të tilla sesa të sjellë paqe dhe zhvillim, transmeton lexo.com.al.

Lu ftë rat në shtëpi

Ndërsa të huajt luf tojnë për favore dhe kërkojnë të krijojnë një rezultat që ata preferojnë, kundërs htimi politik brenda Myanmar-it mund të jetë i dobët. Në 3 shkurt personeli në 70 spitale në 30 qytete hyri në gr evë. Ditën tjetër, një dem onstratë e vogël u zhvillua në Mandalay, qyteti i dytë i Myanmar. All Burma Federation e Student Unions, e cila luajti një rol në lëvizjen kryesore të prot estës që pa znj. Suu Kyi të dilte si një udhëheqëse në 1988, po planifikon prote sta në të gjithë vendin, sipas Wai Yan Phyoe Moe, nënkryetari i organizatës. Por vetë NLD është në çrregullim. Nay Phone Latt, një aktivist dhe i bur gosur politik nën ju ntën e fundit, dyshon se të paktën për momentin njerëzit do të preferonin të shprehnin mospa jtimin e tyre në mediat sociale sesa në rrugë, të tron ditur dyfish nga rrez iqet e covid-19 dhe pro vokimin e us htrisë. Ai thotë se “Ne pamë goditje të tilla br utale në të kaluarën”. Pasi kufiz imet fillestare të grus htit të shtetit për përdorimin e internetit u lehtësuan (ato ishin shumë përçar ëse për të bërë biznes) kri tikat përmby tën mediat sociale, duke çuar reg jimin që të urd hërojë ofruesit e internetit për të bll okuar Facebook, i përdorur gjerësisht në Myanmar, për katër ditë nga 4 shkurti. Në terma afatgjatë, Tatmadaw ka ar më të tjera në dispozicion, si dezin formimi. Z. Wai Yan Phyoe Moe pretendon se usht ria tashmë po përpiqet të mbjell dyshi me për identitetet e vërteta të protestuesve në mënyrë që të nxisë paqëndru eshmërinë.

Ndërsa këto lufti me vazhdojnë në internet, të tjerë do të luf tohen në terren. Fjalimi i gjeneralit Min Aung Hlaing për ringjalljen e bisedimeve të paqes duhet të lexohet në kontekstin e besimit të ushtr isë se negociatat funksionojnë më mirë nga një pozicion i fuqisë. Avinash Paliwal, nga Shkolla e Studimeve Orientale dhe Afrikane në Londër thotë se “[Gru shti i shtetit] është një pararendës i një qasje [usht arake] shumë më agr esive”. Ai beson se Us htria e Pav arësisë Kachin, një nga grupet e ar matosura më të fu qishme, ka paralajmëruar privatisht për të “përgatitur për më të ke qen”. Mund të mos i shpëtojë vërejtjes së ju ntës se luf timet më in tensive mund të ofrojnë një pretekst për zgjatjen e gjendjes së jash tëzakonshme. Angazhimi në shëndetësi dhe ekonomi ndërsa përmbahet nga dh una në zemrën e Bamar mund t’i japë re gjimit mbështetjen e nevojshme për zgjedhjet e ardhshme për të prodhuar një parlament më shumë pro Tatmadaw. Për të ndihmuar gjërat në këtë drejtim, ka caktuar tashmë besnikët në një komision të ri zgjedhor dhe Ian Holliday i Universitetit të Hong Kongut dyshon se mund të kërkojë një mënyrë për të hequr sistemin aktual i cili ka amplifikuar shumicën parlamentare të NLD-së, transmeton lexo.com.al.

Qëllimi i tyre nuk është i pakonce ptueshëm. Shumica e Birmanisë e adhuron znj. Suu Kyi. Por pikëpamjet e tyre mbi demokracinë janë ambivalente. Megjithëse 87% e të anketuarve në 2019 nga Anketa e Barometrit Aziatik thonë se ata mbështesin demokracinë, dy të tretat besojnë se ajo as nuk promovon rritjen ekonomike dhe as nuk mban rendin. Pothuajse gjysma mbështesin një rol për Tatmadaw në politikë – më shumë se në 2015. Por, duke pasur një shije të demokracisë për pesë vitet e fundit, shumë burmanezë do të ishin ngurrues të heqin dorë nga ajo. Z. Wai Yan Phyoe Moe thotë se “Ne kemi fri kë se mos na rr ahin ose vr asin ose pu shkatojnë. Por ne kemi parë gjithashtu që shumë njerëz kanë sak rifikuar jetën e tyre duke lu ftuar padr ejtësinë gjatë dik taturës ush tarake në dekadat e kaluara. Këtë herë është detyra jonë t’i japim fund padr ejtësisë”./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.