“G jenocidi” është fjala e g abuar për t merret në Xinjiang. Për t’u përballur me të k eqen, hapi i parë është ta përshkruash atë me saktësi.
Kur Ronald Regan bërtiti “s hembni këtë mur”, të gjithë e dinin se çfarë donte të thoshte ai. Kishte një mur. B urgosi gjermano-lindorët. Duhej të hiqej. Një ditë, e largua. Në l uftën midis demokracisë dhe d iktaturës, është thelbësore që demokracitë të thonë të vërtetën me gjuhë të thjeshtë. D iktaturat do të g ënjejnë dhe turbullojnë gjithmonë për të f shehur natyrën e tyre të vërtetë. Demokracitë mund ta tregojnë atë siç është. Kini parasysh këtë kur vendosni se si të quani p ërndjekjen e Kinës ndaj ujgurëve. Në ditën e tij të fundit në detyrë, Sekretari i Shtetit i Donald Trump, Mike Pompeo, e quajti atë “g jenocid”. Megjithëse Joe Biden nuk e përdori atë fjalë këtë javë në bisedën e tij të parë me Xi Jinping, Presidentin e Kinës, administrata e tij e ka përsëritur atë dhe ligjvënësit në Britani po e mendojnë atë.
Por a është e saktë? Nga kuptimi i zakonshëm i fjalës, nuk është. Ashtu si “v rasje” do të thotë të v rasësh një person dhe “vetëv rasje” do të thotë të v rasësh veten, “g jenocid” do të thotë të v rasësh një popull. P ersekutimi i Kinës ndaj ujgurëve është i t merrshëm: ajo ka b urgosur mbase 1 milion prej tyre në k ampe b urgu, të cilat natyrshëm i etiketon si “qendra të formimit profesional”. Ka s terilizuar me f orcë disa gra ujgure. Por nuk po i t her. Përshkrimi si g jenocid varet nga një përkufizim i rrënjosur në një konventë e cila sugjeron që nuk duhet të v rasësh askënd në të vërtetë për ta kryer atë. Masat “e destinuara për të parandaluar lindjet”, ose shkaktimi i “d ëmtimeve të rë nda trupore ose mendore” do të mjaftojnë, nëse qëllimi i tyre është “të s hkatërrojnë, plotësisht ose pjesërisht, një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar”. Sa e madhe duhet të jetë masa nuk është specifikuar, transmeton lexo.com.al.
Në parim është, m jerisht, e mundur të imagjinohet s hkatërrimi i një populli të tërë, për shembull, përmes s terilizimit sistematik të të gjitha grave. Por nëse konventat janë formuluar me një gjerësi të p azakontë, ato duhet gjithashtu të përdoren me kujdes të veçantë. Deri më tani, Departamenti amerikan i Shtetit kishte aplikuar etiketën “g jenocid” vetëm në m asakrën m asive, dhe madje edhe atëherë hezitonte shpesh, nga f rika se shqiptimi i termit do të krijonte një pritëshmëri që ajo të n dërhynte. Nuk e quajti g jenocidin e Ruandës si g jenocid derisa të mbaronte praktikisht. R etorika politike e Amerikës ka pësuar kështu një ndryshim d ramatik, i cili ka i mplikime të t hella për marrëdhëniet bilaterale më të rëndësishme në botë. Duke a kuzuar Kinën për g jenocid, ajo po dërgon sinjalin se qeveria e saj ka kryer k rimet më të t merrshme. E megjithatë në të njëjtën kohë po propozon të angazhohet me të mbi ngrohjen globale, pandemitë dhe tregtinë.
Disa aktivistë mendojnë se p ërshkallëzimi retorik është i mençur. Do të s hkaktojë z emërim të dobishëm, argumentojnë ata, duke bërë që kompanitë të shmangin furnitorët kinezë dhe vendet për të b ojkotuar Lojërat Olimpike Dimërore të vitit të ardhshëm. Përkundrazi, ka më shumë të ngjarë të jetë k undër-produktive. Si fillim, nuk arrin asgjë për të nënvizuar në nivelin më të lartë k rimet e Partisë Komuniste në Xinjiang. Histori të panumërta të vërteta të familjeve të s hkatërruara dhe ujgurë që jetojnë në t error dhe që do të t merronin çdo dëgjues njerëzor. Kur kinezët e zakonshëm Han t’i dëgjojnë ata, siç disa bënë në Clubhouse, një platformë e re e mediave sociale, të cilën Kina ka nxituar ta b llokojë, ata do të t merrohen. Në të kundërt, nëse Amerika bën ato që tingëllojnë si a kuza të p abazuara për v rasje m asive, kinezët patriotë do të kenë më shumë gjasa të besojnë linjën e qeverisë së tyre, se perëndimorët g ënjejnë për Xinjiang për të n jollosur një f uqi në rritje, transmeton lexo.com.al.
Demokracitë përballen me një detyrë të paparë dhe d elikate kur merren me Kinën, e cila është njëkohësisht një k ërcënim për normat globale dhe një partner thelbësor në trajtimin e k rizave globale të tilla si ndryshimi i klimës. Të r efuzosh të merresh me atë do të thotë të rre zikosh ekonominë botërore dhe planetin. Z. Biden ka të drejtë të d ënojë a buzimet e Kinës, por ai duhet ta bëjë këtë me vërtetësi. Vendi po kryen k rime kundër njerëzimit. Duke e a kuzuar atë për g jenocid në vend, në mungesë të v rasjeve m asive, Amerika po pakëson s tigmën unike të këtij termi. G jenocidi duhet ta bëjë një qeveri më shumë se të z behtë; megjithatë zyrtarët amerikanë do të vazhdojnë të bëjnë biznes me r egjimin që ata e kanë quajtur si g jenocidial. Praktikuesit e ardhshëm të g jenocideve do të n gushëllohen./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.
