Një g arë e pike globale midis a utokracisë dhe vlerave liberale na pret përpara.
Javën e kaluar Kina g oditi demokracinë në Hong Kong. Vendosja e k ontrollit të n gushtë të territorit nuk është thjesht një t ragjedi për 7.5 milion njerëz që jetojnë atje, është gjithashtu një masë e vendosmërisë së Kinës për të mos bërë kompromis se si ajo zbaton vullnetin e saj. Pas r ënies së Bashkimit Sovjetik në 1991, vlerat liberale ishin m bizotëruese në të gjithë botën. S fida nga Kina do t’i vendosë ata në p rovën e tyre më të madhe që nga ditët e para të l uftës së ftohtë. Për më tepër, siç tregon edhe ekonomia e Hong Kongut, Kina është e lidhur më ngushtë me Perëndimin sesa Rusia komuniste kishte qenë ndonjëherë. Kjo i paraqet botës së lirë një pyetje që përcakton epokën: si duhet të sigurojë më së miri prosperitetin, të ulë rr ezikun e l uftës dhe të mbrojë lirinë ndërsa Kina ngrihet? Hong Kongu s fidon ata që kërkojnë një përgjigje të thjeshtë. Kina ka ulur pjesën e ligjvënësve të zgjedhur drejtpërdrejt nga 50% në 22% dhe do të kërkojë që ata të verifikohen për “patriotizëm”. Është k ulmi i një fushate për të s htypur lirinë në territor. Drejtuesit e lëvizjes së p rotestave janë në ek zil, në b urg ose të f rikësuar nga një ligj i sigurisë i vendosur mbi Hong Kong në vitin 2020. C ensura po rritet dhe gjyqësori dhe rregullatorët e Hong Kongut do të përballen me p resion për të treguar besnikërinë e tyre. Në 12 mars, grupi i demokracive G7 d ënoi g oditjen a utokratike të Kinës, e cila është një s hkelje e detyrimeve traktatuale të vendit. Diplomatët e Kinës u përgjigjën me mohime b ombastike.
Ju mund të mendoni se v dekja e liberalizmit në qendrën financiare të Azisë, e cila pret 10 trilionë dollarë të investimeve ndërkufitare, do të shkaktonte p anik, ikje të kapitalit dhe një e ksod të biznesit. Në vend të kësaj Hong Kongu po shijon një b um financiar. Ofertat e aksioneve janë rritur ndërsa kompanitë kryesore të Kinës janë atje. Firmat perëndimore janë aty gjithashtu: nënshkruesit kryesorë janë Morgan Stanley dhe Goldman Sachs. Vitin e kaluar, vlera e pagesave të dollarit të pastruara në Hong Kong, një qendër për monedhën rezervë në botë, arriti një rekord 11trilionë dollarë. I njëjti model i s htypjes politike dhe gjallërimit tregtar mund të gjendet në territorin kontinental. Në vitin 2020 Kina a buzoi me të drejtat e njeriut në Xinjiang, bëri l uftë kibernetike, k ërcënoi fqinjët e saj dhe intensifikoi kultin e personalitetit përreth Presidentit Xi Jinping. Një tjetër sp astrim është në proces. Megjithatë, kur ata flasin me aksionarët për Kinën, firmat globale anashkalojnë këtë realitet br utal: “Shumë të lumtur”, thotë Siemens; “Fenomenal”, shprehet Apple; dhe “Të shquar”, thotë Starbucks. Kina kontinentale tërhoqi 163 miliardë dollarë investime të reja shumëkombëshe vitin e kaluar, më shumë se çdo vend tjetër. Ajo po hap tregjet e kapitalit në territorin kontinental për të huajt, të cilët kanë investuar 900 miliardë dollarë, në një kthesë të rëndësishme për financat globale, transmeton lexo.com.al.
Për më tepër, tërheqja që Kina ofron nuk është më vetëm çështje madhësie – megjithëse, me 18% të PBB-së botërore, e ka edhe atë. Kina është gjithashtu vendi ku firmat zbulojnë tendencat dhe inovacionet e konsumatorit. Është gjithnjë e më shumë aty ku përcaktohen çmimet e mallrave dhe kostoja e kapitalit, dhe po bëhet një burim i rregulloreve. Biznesi po vë bast se, në Hong Kong dhe brenda kontinentit, qeveria ba ndite e Kinës është e aftë të vetë-k ufizohet në sferën tregtare, duke siguruar siguri kontraktuale, pavarësisht mungesës së gjykatave plotësisht të pavarura dhe fjalës së lirë. Megjithëse m anjati më i njohur i Kinës, Jack Ma, ka rënë nga favori politik, aksionet e investitorëve të huaj në perandorinë e tij ende vlejnë mbi 500 miliardë dollarë. E gjithë kjo është një q ortim i politikës ndaj Kinës së Perëndimit në dekadat e fundit. Kur udhëheqësit perëndimorë e mirëpritën Kinën në sistemin tregtar botëror në 2001, shumë prej tyre besuan se ajo do të bëhej automatikisht më e lirë ndërsa bëhej më e pasur. Kur kjo nuk ndodhi, administrata Trump provoi d etyrimin, tarifat dhe s anksionet. Edhe ata kanë d ështuar – dhe jo vetëm në Hong Kong. Amerika ka udhëhequr një fushatë tre-vjeçare kundër Huawei, një firmë që ajo a kuzon për s piunim. Nga 170 vendet që përdorin produktet e tij, vetëm një duzinë apo më shumë e kanë ndaluar atë. Ndërkohë, numri i firmave të teknologjisë kineze me vlerë mbi 50 miliardë dollarë është rritur nga 7 në 15.
Një përgjigje do të ishte që Perëndimi të tërhiqej, duke kërkuar një s hkëputje të plotë me Kinën në një përpjekje për ta i zoluar atë dhe për ta d etyruar të ndryshojë strategjinë. Kostoja do të ishte e lartë. Pjesa e Kinës në tregtinë botërore është tre herë më e madhe se e Bashkimit Sovjetik në 1959. Çmimet do të rriteshin ndërsa konsumatorët perëndimorë do të shkëputeshin nga fabrika e botës. Kina regjistron 22% të eksporteve globale të prodhimit. Grupet perëndimore që mbështeten tek Kina do të përballeshin me një t ronditje: teknologjia në Amerikë, makinat në Gjermani, bankat në Britani, mallrat luksoze në Francë dhe minierat në Australi. Ndalimi i përdorimit të dollarit nga Kina sot mund të shkaktojë një k rizë financiare globale. Një çmim i tillë mund të jetë me vlerë të paguhet nëse një e mbargo ka të ngjarë të ketë sukses. Por ka shumë arsye për të menduar se Perëndimi nuk mund të p enalizojë Partinë Komuniste Kineze nga pushteti. Në planin afatshkurtër, nëse d etyrohen të marrin anë, shumë vende mund të zgjedhin Kinën përpara Perëndimit. Mbi të gjitha, Kina është partneri më i madh i tregtisë së mallrave nga 64 vende, përkundrejt vetëm 38 për Amerikën. Në vend që të i zolojnë Kinën, Amerika dhe aleatët e saj mund të përfundojnë duke i zoluar veten e tyre. Në planin afatgjatë, ndryshe nga Bashkimi Sovjetik i pasur me naftë, Kina është mjaft e madhe, e larmishme dhe inovative për t’iu përshtatur p resionit të jashtëm. Ajo po teston një monedhë dixhitale, e cila mund të r ivalizojë përfundimisht dollarin si një mënyrë për të vendosur tregtinë. Ajo synon të jetë e vetëmjaftueshme në gjysmëpërçuesit (semiconductors), transmeton lexo.com.al.
Të paktën një e mbargo do të inkurajonte Kinën për të mbrojtur të drejtat e njeriut, do të thonë disa. Megjithatë, i zolimi tenton të f orcojë k ontrollin e qeverive a utokratike. Të shkëputur nga kontakti tregtar, intelektual dhe kulturor me Perëndimin, kinezët e zakonshëm do të p rivohen edhe më shumë nga idetë dhe informacionet e jashtme. Kontakti i përditshëm i 1 milion bizneseve të huaja të investuara në Kinë me klientët dhe stafin e tyre dhe 40,000 firma kineze jashtë vendit me botën, është një kanal që edhe c ensorët e Kinës përpiqen ta p ërmbajnë. Studentët dhe turistët përfshihen në miliona takime të zakonshme që nuk ndërmjetësohen nga Big Brother. Angazhimi me Kinën është e vetmja rrugë e arsyeshme, por si e shmang atë që të bëhet zbutje? Kjo është s fida me të cilën përballet administrata e Biden, e cila mbajti një Samit me Kinën së fundmi. Ajo është në zemër të rishikimeve strategjike si ajo që Britania sapo ka zbuluar. Fillon me ndërtimin e mbrojtjes së Perëndimit. Institucionet dhe zinxhirët e furnizimit duhet të mbështeten kundër n dërhyrjeve të shtetit kinez, duke përfshirë universitetet, sistemin cloud dhe atë të energjisë. Infrastruktura e l ëkundur e udhëhequr nga Amerika prapa globalizimit – traktatet, rrjetet e pagesave, standardet e teknologjisë – duhet të modernizohet për t’i dhënë vendeve një alternativë ndaj sistemit k onkurrues që Kina po krijon. Për të mbajtur paqen, k ostoja e a gresionit u shtarak për Kinën duhet të rritet, duke forcuar koalicione të tilla si “Quad” me Indinë, Japoninë dhe Australinë dhe duke forcuar forcën u shtarake të Tajvanit.
Qëndrueshmëria më e madhe lejon hapjen dhe një qëndrim të a shpër ndaj të drejtave të njeriut. Duke artikuluar një vizion alternativ ndaj t otalitarizmit, qeveritë liberale mund të ndihmojnë në mbajtjen e angazhimit të shoqërive të hapura kudo se një k onfrontim , nëse nuk do të përfundojë në një l uftë t ragjike, do të zgjasë dekada. Është me rëndësi jetike të tregohet se të folurit për vlerat universale dhe të drejtat e njeriut është më shumë se një taktikë c inike për të ruajtur h egjemoninë perëndimore dhe për të mbajtur Kinën poshtë. Kjo do të thotë që firmat të veprojnë kundër interesave madhore, për shembull, duke përjashtuar punën e d etyruar nga zinxhirët e tyre të furnizimit. Ndërsa a moraliteti perëndimor vetëm sa do ta bënte n acionalizmin kinez më k ërcënues, mbrojtja parimore e të drejtave të njeriut e mbështetur për shumë vite mund të inkurajojë popullin e Kinës të kërkojë të njëjtat liri për veten e tij. S unduesit e Kinës besojnë se ata kanë gjetur një mënyrë për të martuar a utokracinë me teknokracinë, err ësirë me hapje dhe br utalitet me parashikueshmëri tregtare. Pas s htypjes së Hong Kongut, shoqëritë e lira duhet të jenë më të vetëdijshme se kurrë për s fidën që paraqet. Tani ata duhet të marrin një përgjigje – dhe të përgatisin mbrojtjen e tyre për l uftën e gjatë përpara./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.
