Fushata e p resionit m aksimal të SHBA nxiti aksidentalisht një ndryshim strategjik në Teheran.
Nga Maysam Behravesh/ Më 8 shkurt, Ministri i Inteligjencës iraniane Mahmoud Alavi, duke folur në një intervistë në televizionin shtetëror iranian, bëri një k ërcënim të mbuluar në lidhje me ndjekjen e një a rme b ërthamore nga vendi i tij. Alavi tha se “Udhëheqësi suprem (Ajatullah Ali Khamenei) ka thënë në mënyrë të qartë në fetva-n e tij se a rmët b ërthamore janë kundër ligjit të Sheriatit dhe Republika Islamike i sheh ato si të n daluara fetarisht dhe nuk i ndjek ato. Por një mace e zënë në qoshe mund të sillet ndryshe nga kur macja është e lirë. Dhe nëse ata (fuqitë perëndimore) e shtyjnë Iranin në atë drejtim, atëherë nuk është më faji i Iranit”. K ërcënimi i pashembullt publik tërhoqi vëmendjen e gjerë të mediave. K ritikët vendas, veçanërisht linjat e a shpra, k ritikuan ministrin e inteligjencës së Presidentit Hassan Rouhani për d ëmtimin e interesave iraniane duke m inuar dekretin fetar të Khamenei kundër a rmëve të s hkatërrimit në masë. Studiuesit e Lindjes së Mesme jashtë vendit u përqendruan gjithashtu në faktorin fetva, kryesisht për të demonstruar mosbesueshmërinë e liderëve iranianë. Të tjerët i interpretojnë deklaratat e Alavi si një taktikë “p resioni” për të nxitur administratën e Biden për t’u bashkuar me marrëveshjen b ërthamore të Iranit të 2015 – i njohur zyrtarisht si Plani i Përbashkët i Përgjithshëm i Veprimit (JCPOA) – ose ndryshe heqjen e s anksioneve.
Të gjitha këto përgjigje k eqkuptojnë domethënien e vërtetë të k ërcënimit të Alavit për “macen e zënë në qoshe”. I gjithë debati mbi fetvën e Khamenei që ndalon a rmët b ërthamore ka qenë gjithmonë shumë i zhurmshëm për asgjë; nuk kishte kurrë rëndësi qysh në fillim për secilën palë (Vetë fakti që fuqitë botërore u përfshinë në bisedime maratonë me Teheranin nga 2013 në 2015 për të f renuar në mënyrë të verifikueshme programin e saj b ërthamor në këmbim të lehtësimit ekonomik konfirmon shumë gjëra). Shumë më e rëndësishme është ajo që reflekton komenti në lidhje me një ndryshim të vazhdueshëm të mendimit të Iranit për b ombën. Pjesë të gjera të shoqërisë iraniane, midis publikut dhe politikëbërësve, duket se e shohin gjithnjë e më shumë a rmën jo vetëm si një parandalues të fundit, por si një ilaç për problemet k ronike të sigurisë së Iranit dhe s fidat e sovranitetit të tij nga fuqitë e huaja. Deklarata e Alavi erdhi në një sfond të p oshtërimit të përsëritur kombëtar në formën e një vargu shkeljesh të t urpshme të sigurisë dhe d ështimeve të kundërzbulimit. Në vitet e fundit, Irani ka humbur Qassem Suleimani, arkitektin kryesor të strategjisë së tij rajonale, dhe ka parë disa nga objektet e tij kryesore u shtarake dhe infrastrukturore, përfshirë Natanz dhe Khojir, të shënjestruara në një seri s hpërthimesh m isterioze dhe operacionesh s abotazhi. Kulmimi erdhi nëntorin e kaluar, kur arkitekti i strategjisë b ërthamore të Iranit, Mohsen Fakhrizadeh, u v ra afër Teheranit, transmeton lexo.com.al.
Menjëherë pas v rasjes së Suleimanit nga SHBA në janar 2020, Tabnak – një media e njohur konservatore në Teheran me prirje n acionaliste – publikoi një artikull të rrallë duke pyetur lexuesit e saj rreth parandalimit b ërthamor dhe mënyrave se si mund të përparojë interesat e sigurisë kombëtare të Iranit. Në artikull lexohet “Disa analistë besojnë se zotërimi i Iranit i një parandalimi b ërthamor do të kontrollojë ambiciet rajonale të Izraelit, ndërsa të tjerët pohojnë se ai mund të parandalojë fuqitë e mëdha nga nxitja e t ensioneve dhe fillimi i l uftërave të reja në rajon”. Një histori e ngjashme në Alef – një tjetër burim konservator i lajmeve – pohoi se “politikat s hkatërruese” të Uashingtonit kundër Iranit dhe “mosveprimi i evropianëve” vazhduan ta shtynin Teheranin në prag të marrjes së “vendimit të madh”. Një analizë tjetër e botuar nga Sputnik në persisht pas s ulmit v rasës me dron pyet “Pse duhet Irani të angazhohet në rregulloret ndërkombëtare dhe të përmbahet nga ndërtimi i a rmëve b ërthamore ndërsa a rmiqtë e tij janë të gjithë të pajisur me këto a rmë dhe k ërcënojnë të s hkatërrojnë Iranin çdo ditë?”. Këto pyetje dhe s hqetësime kishin qenë pjesërisht të pranishme, kryesisht në periferi të debatit publik në Iran që kur shkencëtarët e tij b ërthamorë u vunë në shënjestër për herë të parë gjatë presidencës së Mahmoud Ahmadinejad (2005-2013). Nuk është rastësi që teoricientë të vetë-shpallur realistë si John J. Mearsheimer, Stephen M. Walt dhe mentori i tij i ndjerë Kenneth N. Waltz janë ndër referencat dhe autorët më të njohur, punimet dhe argumentet e të cilëve në favor të parandalimit b ërthamor dhe ekuilibrit të fuqisë, janë përkthyer gjerësisht në persisht dhe janë bërë të disponueshme për konsumatorët iranianë të lajmeve. Por ishte vetëm pas v rasjes nga Izraeli të Fakhrizadeh që fitoi tërheqje të madhe midis publikut dhe elitës sunduese simpatia popullore për cenueshmërinë gjeopolitike të Iranit dhe mbështetjen për a rmët b ërthamore si një zgjidhje efektive dhe e qëndrueshme.
Fereydoun Abbasi, kryetari i komitetit të energjisë të parlamentit iranian, tha në një intervistë në dhjetor duke sugjeruar prirje të shtuar politike për veprim vendimtar rreth aftësisë b ërthamore midis vendimmarrësve iranianë, se “Duket se përgjigjja jonë logjike ndaj kësaj v rasje duhet të jetë një përgjigje shkencore. Kështu që ne do të bëjmë hapa drejt thellimit të njohurive tona shkencore dhe teknike të energjisë bërthamore”. Duhet të theksohet se vetë Abbasi i mbijetoi një a tentati në vitin 2010 kur ai po drejtonte Organizatën e Energjisë Atomike të Iranit. Një koment tjetër i drejtuar nga Rahborde Moaser, një media strategjike e lidhur me shtetin, nxiti në dhjetor tërheqjen e Teheranit nga Traktati i Mospërhapjes B ërthamore në mënyrë që të mund të përmbushte “parandalim të qëndrueshëm” kundër k undërshtarëve të fuqishëm, një propozim që bëri jehonë thirrjeve për prodhimin e “ar mëve parandaluese” si “mënyra e vetme” për të siguruar sigurinë kombëtare. Vëzhgues të tjerë kanë shkuar aq larg sa të mbrojnë b ombën si një parakusht për zhvillimin ekonomik në Iran, duke argumentuar se parandalimi b ërthamor është “opsioni i vetëm” që mund të zgjidhë një herë e përgjithmonë “dilemën k ronike të sigurisë” të Teheranit dhe t’i mundësojë asaj të përqendrohet në prosperitet. K ërcënimi i “maces në qoshe” të ministrit të inteligjencës ishte në fakt një shprehje më e qartë e këtyre tundimeve dhe tendencave në rënie periferike dhe nëntokësore, transmeton lexo.com.al.
Në veprën e tij novatore he Psychology of Nuclear Proliferation: Identity, Emotions and Foreign Policy (2006), shkencëtari politik Jacques EC Hymans hulumton katër koncepte të ndryshme të identitetit kombëtar të mbajtur nga liderët politikë – sensin e tyre për “atë që kombi përfaqëson natyrshëm dhe ku qëndron natyrshëm” në krahasim me të tjerët – që përcaktojnë përfundimisht zgjedhjet dhe vendimet e tyre b ërthamore, nga abstenimi dhe përmbajtja deri te arritja e pragut dhe krijimi i plotë. Ai tërheq vëmendjen e veçantë për “n acionalizmin opozitar”, një konceptim të caktuar të identitetit kombëtar, i drejtuar nga f rika dhe krenaria, që funksionon si një “koktej s hpërthyes psikologjik” për politikëbërjen b ërthamore. Udhëheqësit n acionalistë të opozitës “e shohin kombin e tyre si natyrshëm në k undërshtim me një a rmik të jashtëm, dhe po aq natyrshëm si të barabartë me ato, nëse jo më shumë superior”, shtjellon Hymans, duke përfunduar se udhëheqës të tillë “zhvillojnë një dëshirë për a rmë b ërthamore që shkon përtej llogaritjes, në vetë-shprehje. Sipas këtij përkufizimi, Khamenei duhet të jetë një shembull i mirë i një n acionalisti opozitar i cili aspiron, përballë një opozite masive ndërkombëtare, të ngrejë vendin e tij r evizionist në fuqinë kryesore në Lindjen e Mesme. Megjithatë, vendimmarrja b ërthamore e Khamenei, duke përfshirë thirrjen e tij të “fleksibilitetit heroik” në 2013 për të justifikuar negociatat e mos-përhapjes së a rmëve me fuqitë botërore, nuk përshtatet mirë në modelin e “konceptimit të identitetit kombëtar” të Hymans, dhe pyetja mbetet e pazgjidhur: Pse nuk është bërë ende Irani bërthamor? Përgjigjja nuk qëndron në profilin psikologjik të Khamenei-it ose fetvën e tij të ndalimit b ërthamor.
Një p roblem themelor me modelin NIC të llogaritjes b ërthamore të Hymans është se ai është në qendër të lidershipit, pra reduksionist. Duke zvogëluar një d inamikë jashtëzakonisht ko mplekse me ndryshime të shumëfishta në perceptimin individual të një udhëheqësi të caktuar për kombin e tij dhe vendin e tij të përshtatshëm midis kombeve, Hymans n eglizhon në fakt praninë e mundshme të prirjeve të tilla të fuqishme në nivelin kolektiv – domethënë, në mesin e publikut në përgjithësi dhe bazën mbështetëse të një shteti të caktuar në veçanti. Historia e fundit b ërthamore e Iranit ofron njohuri të dobishme në këtë drejtim. Shumica e analistëve të politikës së jashtme ia atribuojnë vendimin e lidershipit iranian 2013 – për të filluar negociata shumëpalëshe b ërthamore pas një periudhe të zgjatur p ërshkallëzimi s fidues nën Ahmadinexhad – p resionit efektiv ndërkombëtar ndaj qeverisë Khamenei, kompromisit përfundimtar të administratës Obama për kërkesat për pasurimin e uraniumit në Iran, ose një kombinim i të dyjave. Ndërsa të dy argumentet janë në mënyrë të padiskutueshme të vlefshme në një masë të caktuar, ato anashkalojnë drejtuesit e fuqishëm të shoqërisë së brendshme të ndryshimit të politikës b ërthamore të Iranit në atë moment historik. Me fjalë të tjera, forca m asive e opinionit publik dhe narrativat e tij mbizotëruese në favor të diplomacisë b ërthamore, e cila u ndërpre nga m ashtrimi elektoral në 2009 por që u shpreh përfundimisht përmes zgjedhjes popullore të Rouhani, e detyroi udhëheqjen e lartë të Iranit që t’i jepte diplomacisë një shans të mirë, transmeton lexo.com.al.
Nocioni i mbajtur gjerësisht se Khamenei dëshironte bisedime gjatë gjithë kohës – mbështetësit e të cilit citojnë bekimin e tij për negociata të fshehta me administratën e Obamës në Oman gjatë presidencës së Ahmadinexhad – është thelbësisht e gabuar. Siç u manifestua më vonë nga trajtimi i tij taktik i JCPOA dhe kundërshtimi publik ndaj propozimeve të administratës Rouhani rreth JCPOA-ve vendase dhe rajonale, Khamenei, në fakt, favorizoi një ndalesë pragmatike për një zgjidhje afatgjatë të k rizës. Ky c inizëm ishte rrënjosur pjesërisht në mosbesimin e tij të thellë ndaj Shteteve të Bashkuara, por gjithashtu, dhe mbase më e rëndësishmja, ishte një reflektim i s hqetësimeve s erioze që lidershipi iranian u mbërthente rreth potencialit transformues të JCPOA për nxitjen e ndryshimeve të brendshme politike në Iran. Khamenei dhe aleatët e tij në Gardat Revolucionare kishin f rikë nga angazhimi i hapur i iranianëve me botën e jashtme për ndikimin e saj në kontrollin e pushtetit të institucionit të tij. Tani, pothuajse tetë vjet më vonë, dhe nën peshën e r ëndë dhe p oshtëruese të p resionit m aksimal të SHBA, të njëjtat forca kolektive që e detyruan Iranin të hapet ndaj kompromisit b ërthamor po e zhveshin atë në drejtim të kundërt, falë një ringjalljeje në rritje të n acionalizmit territorial në të gjithë shoqërinë. Dhe xhini b ërthamor i Iranit i gjendur në gjumë të gjatë po zgjohet dhe po vallëzon në rrugën e tij, në atë melodi n acionaliste, nga shishja e tij.
Ndërsa nuk ka sondazhe të opinionit publik për të matur pikëpamjen e iranianëve për a rmatimin b ërthamor ose sesi mund të ketë ndryshuar me kalimin e kohës që nga viti 2013, një sondazh i ri i organizuar bashkërisht nga Qendra për Studime Ndërkombëtare dhe të Sigurisë në Universitetin e Maryland dhe agjencia IranPoll me bazë në Kanada sugjeron që pikëpamjet dhe ndjenjat anti-kompromis janë n gurtësuar ndjeshëm gjatë viteve të fundit. Veçanërisht, mbështetja publike për JCPOA ka rënë nga 76 për qind në gusht 2015 në 51 për qind në shkurt 2021 dhe 73 për qind e të anketuarve mbështetën Planin Strategjik të Veprimit të miratuar vitin e kaluar nga parlamenti i Iranit i m bizotëruar nga linja e as hpër për të ulur sistematikisht angazhimet e saj të JCPOA përveç nëse hiqen s anksionet amerikane. Gjithashtu, 69 për qind pohuan se “Irani nuk duhet të mbajë asnjë bisedë me Shtetet e Bashkuara derisa ajo të kthehet së pari në JCPOA dhe të përmbushë të gjitha detyrimet e saj”. Përgjithësisht, më shumë se 88 për qind e të anketuarve thanë se dëshironin që Irani “të përmbushë detyrimet e tij nën JCPOA pasi Shtetet e Bashkuara të kthehen në përputhje të plotë”. Ky ndryshim në rritje në opinionin publik iranian në lidhje me programin b ërthamor të kombit është sa domethënës aq edhe i paparë dhe një arsye kryesore pse deklaratat si paralajmërimi i “maces në qoshe” të Alavit kanë një peshë të konsiderueshme strategjike. Të nxitur nga një ndjenjë në rritje e p adrejtësisë dhe i ndinjatës b ërthamore, ndjenjat pro-b ombave në Iran do të fitojnë më shumë terren dhe legjitimitet në dritën e zgjerimit të sipërmarrjeve b ërthamore në Arabinë Saudite dhe Izrael, k undërshtarët kryesorë rajonalë të Teheranit. Nën sundimin de facto të Princit të Kurorës Mohammed bin Salman, iniciativa b ërthamore saudite po përparon e papenguar dhe Izraeli po zgjeron infrastrukturën e tij sekrete atomike në shkretëtirën Negev në mes të ditës, transmeton lexo.com.al.
Zhvendosja potencialisht s hpërthyese në qëndrimin kombëtar iranian ndaj a rmëve b ërthamore është një pasojë e drejtpërdrejtë e fushatës së p resionit m aksimal të SHBA, nga m bytja ekonomike te operacionet s abotuese deri te v rasjet e shënjestruara. Vendimi i Uashingtonit për të dalë nga JCPOA ka shërbyer për të hequr një nga p engesat kryesore politike të Iranit për krjimin e b ombës. Irani ka arritur një moment të rre zikshëm. Po sikur udhëheqësi i ardhshëm i Iranit të provojë të jetë një n acionalist i vërtetë k onfrontues i cili nuk i shmanget marrjes së vendimit të madh kundër të gjitha mosmarrëveshjeve? Po sikur një përballje me një a rmiqësi superiore u shtarake, të tilla si Shtetet e Bashkuara ose Izraeli, të bindë iranianët dhe udhëheqësit e tyre se parandalimi nuklear nuk është më çështje zgjedhjeje por një domosdoshmëri e sigurisë kombëtare? Për shkak se ndëshkimi i huaj perceptohet si i p adrejtë, ku ndërshtimi shoqëror i Iranit ndaj a rmëve b ërthamore po gërryhet. Nëse Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre rajonalë janë vërtet të vendosur për të parandaluar Teheranin nga krjimi e a rmëve b ërthamore, ata duhet të lëvizin përtej mbështetjes konvencionale mbi forcën n dëshkuese dhe të marrin parasysh pasojat e padëshiruara strategjike të p resionit m aksimal. Përndryshe, macja në qoshe e Alavit mund të kërcejë para se të presë dikush./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
