Nga Vali Nasr/ Për më shumë se dy dekada, Shtetet e Bashkuara e kanë parë politikën e Lindjes së Mesme si një tërheqje l ufte midis moderimit dhe r adikalizmit – arabëve kundër Iranit. Por gjatë katër viteve të presidencës së Donald Trump, ajo ishte e v erbër ndaj ç arjeve të ndryshme, më të thella që rriteshin midis tre fuqive joarabe të rajonit: Iranit, Izraelit dhe Turqisë. Për çerek shekullin pas k rizës së Suezit të vitit 1956, Irani, Izraeli dhe Turqia bashkuan forcat për të arritur një ekuilibër kundër botës arabe me ndihmën e SHBA. Por shtetet arabe kanë lëvizur më thellë në p aralizë dhe k aos që nga p ushtimi i SHBA në Irak në 2003, pasuar nga Pranvera Arabe e d ështuar, duke çuar në linja të reja të g abuara. Në të vërtetë, k onkurenca që ka shumë të ngjarë të formësojë Lindjen e Mesme nuk është më midis shteteve arabe dhe Izraelit ose sunitëve dhe shiitëve – por midis tre rivalëve jo-arabë. K onkurrencat në zhvillim për pushtet dhe ndikim ishin bërë mjaft të a shpra për të prishur rendin pas L uftës së Parë Botërore, kur Perandoria Osmane u n da në copa që fuqitë evropiane morën ndërsa kërkonin të kontrollonin rajonin. Edhe pse e p ërçarë dhe nën gishtin e madh të Evropës, bota arabe ishte zemra politike e Lindjes së Mesme. Udhëheqja evropiane thelloi n darjet e etnive dhe sekteve dhe formoi r ivalitete dhe linja b eteje që kanë mbijetuar deri më sot. Përvoja koloniale gjeneroi gjithashtu n acionalizmin arab, i cili përfshiu rajonin pas L uftës së Dytë Botërore dhe e vendosi botën arabe në zemër të strategjisë së SHBA për Lindjen e Mesme.
E gjithë kjo po ndryshon tani. Momenti arab ka kaluar. Tani janë fuqitë jo-arabe që janë mb izotëruese, dhe janë arabët ata që po ndihen të k ërcënuar ndërsa Irani zgjeron shtrirjen e tij në rajon dhe Shtetet e Bashkuara zvogëlojnë angazhimin e saj. Vitin e kaluar, pasi Irani u identifikua si përgjegjës për s ulmet ndaj cisternave dhe instalimeve të naftës në Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, Abu Dhabi përmendi k ërcënimin iranian si një arsye për të detyruar një marrëveshje historike të paqes me Izraelin. Por ajo marrëveshje e paqes është po aq mbrojtje kundër Turqisë sa është kundër Iranit. Në vend që ta vendoste rajonin në një kurs të ri drejt paqes, siç pretendoi administrata Trump, marrëveshja sinjalizon një intensifikim të r ivalitetit midis arabëve, iranianëve, izraelitëve dhe turqve që administrata e mëparshme nuk arriti të merrte në konsideratë. Në fakt, kjo mund të çojë në gara më të mëdha dhe më të rr ezikshme a rmësh dhe l uftëra në të cilat Shtetet e Bashkuara as nuk dëshirojnë dhe as nuk mund të lejojnë të ndërlidhen. Pra, politikës së jashtme të SHBA i duhet që të përpiqet të përmbajë në vend që të nxisë këtë r ivalitet të ri rajonal të pushtetit, transmeton lexo.com.al.
Qëllimi i Iranit për aftësi b ërthamore dhe përdorimi i tij i klientëve dhe përfaqësuesve për të ndikuar në botën arabe dhe për të s ulmuar interesat e SHBA dhe Izraelit janë tashmë të njohura. Ajo që është e re është shfaqja e Turqisë si një p ërçarës i paparashikueshëm i stabilitetit në një rajon shumë më të madh. Duke mos parashikuar më një të ardhme në Perëndim, Turqia po përqafon tani më vendosmërisht të kaluarën e saj Islame, duke parë linjat e kaluara dhe kufijtë e vizatuar një shekull më parë. Pretendimi i saj për ndikimin që kishte në fushat e dikurshme të Perandorisë Osmane nuk mund të hidhet poshtë si retorikë. Ambicia turke është tani një forcë për tu llogaritur. Për shembull, Turqia p ushton tani pjesë të Sirisë, ka ndikim në Irak dhe po shtyn përsëri kundër ndikimit të Iranit në Damask dhe Bagdad. Turqia ka rritur operacionet u shtarake kundër kurdëve në Irak dhe a kuzoi Iranin për strehimin e kurdëve të Turqisë, Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK). Turqia ka futur veten në l uftën civile të Libisë dhe së fundmi ka ndërhyrë në mënyrë të vendosur në m osmarrëveshjen në Kaukaz midis Armenisë dhe Azerbajxhanit për Nago-Karabakun. Zyrtarët në Ankara po shikojnë gjithashtu role të zgjeruara në Bririn e Afrikës dhe në Liban, ndërsa sunduesit arabë s hqetësohen për mbështetjen turke për Vëllazërinë Myslimane dhe pretendimin e saj për të thënë një fjalë në politikën arabe.
Secili prej tre shteteve jo-arabe ka justifikuar s hkelje të tilla si të nevojshme për sigurinë, por ka edhe motivime ekonomike – për shembull, hyrja në tregun irakian për Iranin ose pozicionet favorite për Izraelin dhe Turqinë në shfrytëzimin e fushave të pasura të gazit në Mesdhe në shtratin e detit. Në mënyrë të parashikueshme, e kspansionizmi turk shkon kundër interesave rajonale iraniane në Levant dhe Kaukaz në mënyra që evokojnë të kaluarën perandorake të Turqisë. Recitimi i fundit i Presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan i një poezie që vajton n darjen e Azerbajxhanit historik – pjesa jugore e së cilës ndodhet tani brenda Iranit – gjatë një vizite triumfuese në Baku mori një q ortim të mp rehtë nga udhëheqësit e Iranit. Ky nuk ishte një hap i g abuar i i zoluar. Erdogan ka sugjeruar për ca kohë që Mustafa Kemal Ataturk bëri gabim që hoqi dorë nga territoret arabe osmane deri në jug të Mosulit. Duke ringjallur interesin turk në ato territore, Erdogan po pretendon patriotizëm më të madh se ai i themeluesit të Turqisë moderne dhe duke e bërë të qartë se ai po shkëputet nga trashëgimia Kemaliste në pohimin e privilegjeve turke në Lindjen e Mesme, transmeton lexo.com.al.
Në Kaukaz, ashtu si në Siri, interesat turke dhe iraniane janë të ndërthurura me ato të Rusisë. Interesi i Kremlinit në Lindjen e Mesme po zgjerohet, jo vetëm në k onfliktet në Libi, Siri dhe Nago-Karabak, por edhe në skenën diplomatike nga OPEC në Afganistan. Moska mban lidhje të ngushta me të gjithë aktorët kryesorë të rajonit, ndonjëherë anon në favor të njërit dhe pastaj tjetrit. Ajo e ka përdorur këtë akt balancues për të zgjeruar avantazhin e saj. Çfarë dëshiron nga Lindja e Mesme mbetet e paqartë, por me vëmendjen e SHBA në rënie, rrjeti kompleks i lidhjeve të Moskës është gati të luajë një rol të madh në formësimin e së ardhmes së rajonit. Izraeli, gjithashtu, ka zgjeruar gjurmët e tij në botën arabe. Në vitin 2019, Trump njohu pretendimin gjysmë shekullor të Izraelit për Lartësitë Golan, të cilat ai p ushtoi nga Siria në 1967 dhe tani udhëheqësit izraelitë po planifikojnë me zë të lartë për të zgjeruar kufijtë e tyre duke aneksuar zyrtarisht pjesë të Bregut Perëndimor. Por Marrëveshjet e Abrahamit sugjerojnë që arabët po i anashkalojnë të gjitha ato për të mbështetur pozicionin e tyre. Ata duan të kompensojnë interesin e zvogëluar të Amerikës në Lindjen e Mesme me një aleancë me Izraelin kundër Iranit dhe Turqisë. Ata shohin tek Izraeli një patericë për t’i mbajtur ata në lojën e madhe për ndikimin rajonal.
Tensionet midis Iranit dhe Izraelit janë p ërshkallëzuar ndjeshëm vitet e fundit ndërsa Irani ka arritur më larg në botën arabe. Të dy tani janë të përfshirë në një l uftë tërheqjeje, në Siri dhe në hapësirën kibernetike. Izraeli ka synuar gjithashtu programet b ërthamore dhe r aketore të Iranit drejtpërdrejt dhe është f ajësuar së fundmi për v rasjen e shkencëtarit të lartë b ërthamor të Iranit. Por pë rleshja për Lindjen e Mesme nuk ka të bëjë vetëm me Iranin. Marrëdhëniet e Turqisë me Izraelin, Arabinë Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Egjiptin janë p ërkeqësuar për një dekadë. Ashtu siç Irani mbështet Hamasin kundër Izraelit, Turqia e ka ndjekur shembullin, por ka z emëruar gjithashtu sundimtarët arabë duke mbështetur Vëllazërinë Myslimane. Qëndrimi i tanishëm rajonal i Turqisë – që shtrihet në Irak, Liban, Siri dhe Bririn e Afrikës ndërsa mbron me vendosmëri Katarin dhe qeverinë e Tripolit në l uftën civile të Libisë – është në ko nflikt të drejtpërdrejtë me politikat e ndjekura nga Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Egjipti, transmeton lexo.com.al.
E gjithë kjo sugjeron që forca lëvizëse në Lindjen e Mesme nuk është më ideologjia apo feja por realpolitika e modës së vjetër. Nëse Izraeli forcon pozicionin Saudit-Emirate, ata që ndihen të k ërcënuar prej saj, si Katari ose Omani, mund të pritet të mbështeten te Irani dhe Turqia për mbrojtje. Por nëse shtrirja izraelito-arabe do t’i japë Iranit dhe Turqisë arsye për të bërë një kauzë të përbashkët, qëndrimi a gresiv i Turqisë në Kaukaz dhe Irak mund të bëhet një s hqetësim për Iranin. Mbështetja u shtarake e Turqisë për Azerbajxhanin përputhet tani me mbështetjen e Izraelit për Baku-n, dhe Irani, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe e kanë gjetur veten në marrëveshje duke u s hqetësuar për implikimet e manovrës së suksesshme të Turqisë në atë k onflikt. Ndërsa këto r ivalitete të mbivendosura përshkojnë rajonin, k onkurencat ka të ngjarë të bëhen më të paparashikueshme, ashtu si edhe modeli i aleancave taktike. Nga ana tjetër, kjo mund të ftojë n dërhyrjen nga Rusia, e cila tashmë është provuar e aftë në shfrytëzimin e ç arjeve të rajonit në avantazhin e saj. Edhe Kina mund të ndjekë shembullin; biseda e saj për partneritet strategjik me Iranin dhe marrëveshje b ërthamore me Arabinë Saudite mund të jetë vetëm akti hapës.
Shtetet e Bashkuara mendojnë për Kinën në terma të Paqësorit, por Lindja e Mesme heq kufirin perëndimor të Kinës dhe është përmes asaj porte që Pekini do të ndjekë vizionin e tij për një zonë Euroaziatike të ndikimit. Administrata e Biden mund të luajë një rol kryesor në uljen e t ensioneve duke inkurajuar dialogun rajonal dhe – kur është e mundur – të përdorë ndikimin e saj për t’i dhënë fund k onflikteve dhe për të rregulluar marrëdhëniet. Në përgjigje të ndryshimit në Uashington, k undërshtarët e p ërleshur po sinjalizojnë një a rmëpushim dhe kjo i jep administratës së re një mundësi. Megjithëse marrëdhëniet me Turqinë janë d obësuar, ajo mbetet një aleat i NATO-s. Uashingtoni duhet të përqendrohet në përmirësimin e lidhjeve midis jo vetëm Izraelit dhe Turqisë, por gjithashtu midis Turqisë dhe Arabisë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe – dhe kjo do të thotë të shtynë Riadin dhe Abu Dhabin për të rregulluar me të vërtetë lidhjet me Katarin. R ivalët e Gjirit kanë shpallur një a rmëpushim, por çështjet themelore që i n dajnë ata vazhdojnë, dhe nëse ato nuk zgjidhen plotësisht, m osmarrëveshjet e tyre mund të shkaktojnë një p ërçarje tjetër. Irani është një p roblem më i vështirë. Zyrtarët amerikanë do të duhet së pari të l uftojnë me të ardhmen e marrëveshjes b ërthamore, por më shpejt sesa më vonë Teherani dhe Uashingtoni do të duhet të flasin për shtytjen e kspansioniste të Iranit në rajonin e gjerë dhe r aketat e tij balistike. Uashingtoni duhet të inkurajojë aleatët e tij arabë, gjithashtu, të përqafojnë këtë qasje dhe të angazhojnë gjithashtu Iranin, transmeton lexo.com.al.
Në fund të fundit, f renimi i satelitëve të Iranit dhe k ufizimi i r aketave të tij mund të arrihet përmes kontrollit rajonal të a rmëve dhe ndërtimit të një arkitekture rajonale të sigurisë. Shtetet e Bashkuara duhet të lehtësojnë dhe mbështesin atë proces, por aktorët rajonalë duhet ta përqafojnë atë. Lindja e Mesme është në skaj të një g remine, dhe nëse e ardhmja do të jetë paqësore varet nga rruga që do të ndjekin Shtetet e Bashkuara. Nëse administrata e Biden-it dëshiron të shmangë angazhimet e pafundme të SHBA-së në Lindjen e Mesme, ajo duhet të investojë në mënyrë kundërintuitive më shumë kohë dhe burime diplomatike në rajon tani. Nëse Uashingtoni dëshiron të bëjë më pak në Lindjen e Mesme në të ardhmen, së pari duhet të bëjë më shumë për të arritur një modul të stabilitetit. Ajo duhet të fillojë duke marrë një vështrim më të gjerë të dinamikës rajonale dhe duke e bërë përparësinë e tij zvogëlimin e r ivaliteteve të reja rajonale të energjisë./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
