Nga Robert D. Kaplan/ Edhe pse me një bastun, aktivisti egjiptian i të drejtave të njeriut Saad Eddin Ibrahim, 82 vjeç, ecën me vështirësi të mëdha, një p roblem që filloi gjatë disa viteve në b urg në fillim të viteve 2000. Ibrahimi është plaku i madh i demokracisë dhe të drejtave të njeriut në Egjipt: një autor i shkëlqyeshëm dhe profesor për një kohë të gjatë në Universitetin Amerikan në Kajro dhe një intelektual i njohur d isident kundër amullisë dhe b rutalitetit të r egjimit 30-vjeçar të Hosni Mubarak që përfundoi në 2011. Takimi me Ibrahimin dhe dëgjimi i tij duke folur për vendin e tij me një depërtim të thellë për disa orë, kujtoi bisedat e mia të shpeshta në vitet 1980 me d isidentin e madh antikomunist Milovan Djilas, i cili, duke parë k albjen brenda sistemit jugosllav s htypës dhe kalcifikues, kishte parashikuar shembjen e vendit të tij vite përpara se të ndodhte. Madje, megjithëse Ibrahimi ishte i kujdesshëm për të folur në mënyrë rigoroze për të kaluarën, fjalët e tij mbartin një paralajmërim për të ardhmen e Egjiptit.
Vetë Mubarak orkestroi b urgimin dhe i nternimin e Ibrahimit, si dhe çështjet e pavlefshme gjyqësore dhe fushatën e s hpifjeve kundër tij. U rrejtja e Mubarak ndaj Ibrahimit ishte personale, pasi Ibrahimi kishte qenë dikur mik i familjes së udhëheqësit egjiptian dhe i kishte dhënë mësim gruas së Mubarak-ut, Suzanne dhe djalit të tij Gamal në Universitetin Amerikan në Kajro. Për Mubarak-un, Ibrahimi kishte t radhtuar familjen. “Ai njeri budalla”, thuhet se tha Mubarak në lidhje me p ersekutimin e Ibrahimit. “Ai mund të kishte gjithçka që donte”. Kjo do të thotë, vetëm nëse Ibrahimi do të kishte qenë besnik. Ishte e njëjta situatë me Djilas, i cili kishte qenë shoku i lu ftës së L uftës së Dytë Botërore dhe trashëgimtari i pasl uftës i udhëheqësit jugosllav Josip Broz Tito, por gjithsesi u prish me shefin e tij për çështje morale dhe politike. Tito, një udhëheqës i shkëlqyer komunist, të paktën e kuptoi vendimin e Djilas si një mosmarrëveshje ideologjike pavarësisht se e bu rgosi dhe u përpoq ta s htypte për këtë. Por Mubarak, një sundimtar-kujdestar i shurdhër dhe i ngushtë, nuk e kuptonte pse Ibrahimi donte të hiqte dorë nga pozicioni i tij dhe situata e rehatshme e jetës thjesht për hir të parimeve. Dhe nuk ishte sikur Ibrahimi avokonte në fillimin e viteve 2000 për p ërmbysjen e Mubarak. Në atë kohë, Ibrahimi donte vetëm që Egjipti të liberalizohej dhe të bëhej një vend i a utoritarizmit të ndriçuar, të tillë si Omani, transmeton lexo.com.al.
Ajo që e futi posaçërisht në vështirësi Ibrahimin ishte një ese që ai botoi në arabisht në një të përjavshme saudite në mes të vitit 2000, në të cilën ai spekuloi se Mubarak po e përgatiste në heshtje Gamalin për ta pasuar atë. D iktatori sirian Hafez al-Assad kishte v dekur vetëm tre javë më parë dhe ishte pasuar nga djali i tij Bashar. Në një farë mënyre, si Siria, argumentoi Ibrahimi, Egjipti do të bëhej gjysmë republikë (“gumhuriyya”) dhe gjysmë m onarki (“almalakiyya”), domethënë, në një fjalë arabe që Ibrahimi shpiku, një “gumlukiyya”. R egjimi e dërgoi shpejt Ibrahimin në b urg. Dy dekada më vonë, Ibrahimi vlerësoi me qetësi sundimin e Mubarakut për mua – me pasoja të mëdha për sundimtarin aktual u shtarak të Egjiptit, Abdel Fattah al-Sisi. “Mubarak i bëri një shërbim të madh vendit gjatë dekadës së tij të parë në pushtet. Ai qetësoi një komb që ishte në prag të k onfliktit pas v rasjes së [Anwar] Sadat dhe e ktheu ekonominë në rrugën e duhur. 10 vitet e tij të dyta patën shumë premtime, por pa ndonjë rezultat, dhe 10 vitet e tij të fundit ishin një k atastrofë, kur egjiptianët u p oshtëruan për shkak të amullisë ekonomike dhe politike”.
Është një histori tipike. Një d iktator parashikon në fillim ndryshimin liberal. Në periudhën e hershme të qeverisjes së tij, Mubarak madje e kishte dërguar Ibrahimin në Meksikë për të studiuar se si ai vend po kalonte në demokraci. Por ndërsa një d iktator kupton se sa rr ezik përfshin një liberalizim i tillë, ai tërhiqet përsëri në guaskën e tij a utoritare. Pastaj, ndërsa plaket, vëren se nuk ka asnjë mekanizëm të besueshëm për trashëgiminë – një që do të mbronte familjen e tij dhe pasurinë që kishte fituar – kështu që ai vendos përfundimisht për një pseudo-mo narki. Ibrahimi tha se “Çdo President i Egjiptit bën mirë në fillim. Por, duke pasur kohë të mjaftueshme, asnjë sundimtar nuk bën mirë”. Pranvera Arabe që p ërmbysi Mubarak-un do të rezultonte të ishte në vetvete një zh gënjim – madje një tr adhti. Ibrahimi shpjegoi se është në të vërtetë mjaft e zakonshme që r evolucionet të rr ëmbehen. R evolucioni rus u rr ëmbye nga bolshevikët dhe r evolucioni iranian nga kleri islamik. R evolucioni francez kishte Mbretërimin e tij të Te rrorit dhe sundimin u shtarak nga Napoleon Bonaparte. R evolucioni Amerikan ishte me të vërtetë një evolucion që u detyrohej shumë praktikave kushtetuese britanike të shekullit më parë; kështu, ai u kursye nga ky fat. Pra, nuk erdhi si një befasi e madhe për Ibrahimin që Pranvera Arabe në Egjipt do të rr ëmbehej gjithashtu, transmeton lexo.com.al.
Pranvera Arabe e ktheu Ibrahimin në Egjipt nga i nternimi në Shtetet e Bashkuara. Por ndërsa vëzhgonte personalisht Sheshin Tahrir, ai u s hqetësua. Ai deklaroi se “Nuk kishte udhëheqës, as platformë. Entuziazmi nuk është zëvendësim i rregullit”. Prandaj, Ibrahimi shkroi një ese rreth rr ezikut të rr ëmbimit të r evolucionit. Një dekadë pas Pranverës Arabe, me sundimin e Vëllazërisë Myslimane të ndjekur nga ai i Sisi, Ibrahimi tha: “Vëllazëria Myslimane nuk s hpërbëhet kurrë. Ajo është gjithmonë në rezervë, një u shtri civile me të njëjtën hierarki të disiplinuar si u shtria. Por ajo që e mban u shtrinë në pushtet tani nuk është vetëm kujtimi i sundimit të Vëllazërisë Myslimane por kujtimi i a narkisë që e shoqëroi atë”. Në të vërtetë, ndërsa media botërore projektoi Pranverën Arabe si një paradë të dëshirës demokratike që luhej në Sheshin Tahrir, shumë egjiptianë kujtojnë k aosin, p laçkitjen, tingullin e të shtënave me ar më gjatë natës, shtëpitë e va ndalizuara nga turmat dhe b andat e të rinjve në rrugë dhe aeroport. Klasa e mesme në veçanti kishte f rikë për mirëqenien e saj. Janë këto kujtime që ende formojnë themelin e mbështetjes popullore për r egjimin e Sisi.
Por, ç’mund të themi për perspektivat e Sisi-t? Ibrahimi dhe të tjerët sugjeruan që pretendimi i një udhëheqësi për legjitimitet, veçanërisht pas një re volucioni, është ambicia e pastër: ambicia për të ndërtuar dhe zhvilluar vendin e tij. Ky ishte pretendimi i drejtuesit të atëhershëm egjiptian Mohammed Ali për legjitimitet pas largimit të Napoleonit nga Egjipti. Ishte pretendimi i udhëheqësit të atëhershëm egjiptian Khedive Ismail Pasha në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të. Të dy kishin qenë ndërtues të shkëlqyeshëm, duke hedhur themelet e Kajros moderne. Dhe ka qenë ambicia e Sisi-t në prag të Pranverës Arabe të d ështuar. Sisi është në të vërtetë e kundërta e Mubaraku-t. Në vend se një udhëheqës me një mentalitet kujdestar, ai është një njeri i zellshëm në nxitim, transmeton lexo.com.al.
Ai e di që rruga e për mbysi Mubaraku-n në 2011 dhe Presidentin e Vëllazërisë Myslimane Mohamed Morsi në 2013. Sisi është i vendosur që kjo nuk do t’i ndodhë atij. Kështu, ai është bërë një modernizues i modelit të fundit të shekullit 20, sundimtarit të ndriçuar të stilit a utoritar si Park Chung-hee në Korenë e Jugut, Lee Kuan Yew në Singapor dhe Mahathir bin Mohamad në Malajzi. Ai po përdor dixhitalizimin për mbajtjen e të dhënave për të bërë që të pasurit e Egjiptit të paguajnë më shumë taksa. Ai po ndërton një kryeqytet të ri madhështor dhe qytete satelitore në shkretëtirë me ndihmën e Kinës. Ka fjalë për fjalë qindra projekte të reja, të tilla si peshkimi, menaxhimi i ujërave të ndotura dhe çrrënjosja e lagjeve të varfra, që ai ka iniciuar me ndihmë nga Japonia dhe Evropa.
Megjithatë, ekonomia e Egjiptit është ende e d ominuar nga një u shtri me hierarki të pjerrët dhe jo fleksible në një kohë kur hierarkitë e rrafshuara janë pozicionuar më mirë për të përfituar nga ndërlikimet e epokës dixhitale. Media thuhet se është nën kontrollin e shërbimeve të inteligjencës. Të dhënat e Sisi mbi të drejtat e njeriut janë thjesht m izore me shumë aktivistë në b urg dhe raporte për z hdukje dhe t ortura të përhapura. Dhe për shkak se nuk lejohet asnjë k ritikë nga jashtë re gjimit, sundimi i Sisi k ërcënon të m inohet nga një klimë e mendimit k ritik të pamjaftueshëm. Në fakt, ishte mungesa e debatit nën r egjimin e fortë dhe ideologjik të ish-Presidentit egjiptian Gamal Abdel Nasser që ishte një faktor në k atastrofat u shtarake të Egjiptit në Jemen në vitet 1960 dhe kundër Izraelit në 1967. Dekada e parë e Sisi ka qenë plot premtime – siç ishte i Mubarakut, transmeton lexo.com.al.
Klishe-ja e Uashingtonit se Egjipti është një a utokraci me rëndësi në zbehje dhe që nuk shkon askund është thjesht e g abuar. Marrëdhënia e sigurisë së Egjiptit me Izraelin është jashtëzakonisht aktive dhe intensive. Trajtimi i re gjimit për komunitetin pakicë të krishterë koptik është më i mirë se në çdo moment që nga para g rushtit të shtetit të oficerëve të lirë të vitit 1952. Por siç tregon analiza e Ibrahimit, Sisi mund të bëhet i prirur ndaj të njëjtave forca të rënies si paraardhësit e tij u shtarakë në pushtet. Energjia e pastër dhe modelet aziatike nuk do të mjaftojnë. Mesazhi i jetës së Ibrahimit – i njëjtë me atë të Djilas – është se pa një dozë jetësore të lirisë dhe të drejtave të njeriut, moderniteti i vërtetë nuk ndodh. Kjo ishte t ragjedia e Naserit dhe e Mubarakut. A mundet që Sisi ta prishë ciklin?/ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
