Kurdët përshkruhen shpesh herë si kombi më i madh në botë pa shtetin e tij të pavarur. Rreth 30 milion nga ato janë të shpërndarë kryesisht në Irak, Iran, Siri dhe Turqi. Ata ndajnë një kulturë dhe gjuhë, dhe shumica janë myslimanë suni. Por që nga përfundimi i lu ftës së parë botërore, të katër vendet janë përpjekur të sht ypin kulturën e kurdëve dhe kanë ku fizuar përdorimin e gjuhës kurde. Disa herë, ata kanë përdorur një dh unë të tm errshme, si në rastin kur Saddam Hussein, di ktatori i atëhershëm i Irakut, përdori gaz nervor kundër tyre në 1988. Tridhjetë vjet më parë, në përgjigje të përpjekjes së Saddamit për të sht ypur një kr yengritje tjetër, Amerika, Britania dhe vendet e tjera imp onuan një zonë jo-fluturimi mbi Kurdistanin irakian dhe shpërndanë ndihma humanitare përmes ajrit në rajon. Furnizimet tejkaluan dërgesat e Aleatëve në Berlinin Perëndimor pas lu ftës së dytë botërore. Shumë kurdë e panë enklavën e mbrojtur si embrionin e një shteti kurd. Kohët e fundit, kurdët kanë qenë në ballë të lu ftës së suksesshme kundër xhi hadistëve të Shtetit Islamik, jo vetëm në Irak por edhe në Siri. Megjithatë, shpresat për pavarësi po zbehen. Pse?
Pas dis fatës dhe cop ëtimit të Perandorisë Osmane në lu ftën e parë botërore, fuqitë fitimtare perëndimore parashikuan një shtet kurd në traktatin e Sevres në 1920. Por tre vjet më vonë, në traktatin e Lozanës që përcaktonte kufijtë e Turqisë moderne, ideja e një atdheu kurd u braktis; zonat kurde do të ndaheshin midis shteteve moderne që dolën nga lu fta. Ëndrra e bashkimit të të gjithë kurdëve në një atdhe të vetëm qëndroi. Në kohë të ndryshme dhe në mënyra të ndryshme, sht ypja e na cionalizmit kurd do të çonte në paqëndrueshmëri dhe dh unë në Irak, Iran, Siri dhe Turqi. Por shtetet i kanë sht ypur re belët; Fraksionet kurde shpesh kanë qenë në kundërshtim me njëri-tjetrin; madje edhe të huajt dashamirës janë shq etësuar për tra zirat që do të krijonte shtetësia kurdë, transmeton lexo.com.al.
Në 2017, kurdët e Irakut propozuan diçka më pak ambicioze sesa një shtet pan-kurd: pavarësi për Kurdistanin e Irakut. Shumica e kurdëve të Irakut votuan PRO në një referendum jo-detyrues. Ata menduan se kishin epërsinë: ata kishin ndihmuar në mposhtjen e ISIS, kishin fonde nga shitja e naftës, ar më dhe simpati nga Perëndimi. Udhëheqësit kurdë thanë se referendumi kishte për qëllim të shërbente si një pikë fillestare për negociatat mbi sovranitetin. Qeveria e Irakut, megjithatë, e konsideroi atë si një deklaratë të plotë të pavarësisë. Ajo bll okoi hapësirën ajrore mbi Kurdistanin e Irakut dhe, përmes një of ensive ush tarake, kapi një të tretën e territorit që kurdët mbanin në atë kohë, përfshirë qytetin e diskutueshëm të Kerkukut dhe fushat e mëdha të naftës.
Në Siri gjithashtu, kurdët (të cilët ishin bashkuar me Amerikën për të mposhtur ISIS) u vunë në mbrojtje. Turqia pu shtoi pjesë të Sirisë veriore të kontrolluara nga milicitë kurde në 2019. Rexhep Tajip Erdogan, Presidenti i Turqisë, synoi të parandalonte krijimin e çdo gjëje që i ngjan një shteti kurd, nga fr ika se mund të trimëronte sep aratistët kurdë në Turqi (Partia Kurde e Bashkimit Demokratik – PYD, fraksioni mbizotërues kurd në Siri, është i lidhur ngushtë me Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit – PKK, grupi kryesor militant kurd në Turqi). Pasi i kishte mas htruar kurdët një herë dhe kishte zhvilluar bisedime paqeje me PKK, z. Erdogan i ka trajtuar kurdët me ash përsi në rritje. Ai ka kërkuar të ndalojë Partinë Demokratike të Popujve (HDP), një parti kurde deri tani e ligjshme; politikanët kurdë arr estohen shpesh herë, transmeton lexo.com.al.
Por kurdët kanë arritur të sigurojnë edhe fitime. Në Irak, Kurdistani mbetet shumë më i sigurt se pjesa tjetër e vendit. Liderët e rajonit po ndreqin gardhet me qeverinë qendrore, duke lejuar që nafta të rrjedhë dhe burimet të ndahen. Rindërtimi në Kurdistanin irakian ka tejkaluar shumë atë në pjesën tjetër të vendit. Pjesa e Sirisë e kontrolluar nga kurdët është gjithashtu më mirë sesa zona e kontrolluar nga Bashar al-Assad, dik tatori i vendit. Në Turqi, tani për tani, kurdët kanë ende ndikim të rëndësishëm politik. HDP fitoi mbi 10% të vendeve në parlament në zgjedhjet e fundit (në 2018). Nëse ajo dhe opozita vazhdojnë të bëjnë fitime, ata mund t’i japin fund sundimit të Erdogan.
Në Turqi, kurdët po kërkojnë të ruajnë të drejtat e tyre politike. Në Irak dhe Siri ata duket se kanë vendosur që të shtysh shumë për pavarësinë është e rre zikshme. Tani për tani ata kanë pranuar shkallë të ndryshme të autonomisë. Në Siri, për shembull, ata thonë se duan një rajon kurd brenda një shteti federal (re gjimi i Assadit i reziston me ze mërim kësaj ideje megjithëse ndonjëherë ka qenë në aleancë me kurdët). Por kurdët duhet të vendosin gjithashtu punët e tyre të brendshme në rregull. Në Irak dhe Siri ka shumë lu ftime të brendshme dhe korr upsion në krye, dhe demokracia është lëkundur. Kurdëve u pëlqen të thonë se ata nuk kanë “asnjë shok përveç maleve”. Por ndarja e brendshme ka qenë një nga arm iqtë e tyre më të kë qij./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.
