Para goditjes pandemike, Jaime Alirio Pinilla, një 45-vjeçar në Bogotá, kryeqyteti i Kolumbisë, ishte punësuar si punëtor ndërtimi. Ai thotë se “Por, për shkak të kësaj dreq situate unë humba punën dhe tani punoj në rrugë”, duke qëndruar pas një karroce çeliku nga e cila shet lëng portokalli, ëmbëlsira, cigare dhe kafe. Kolumbia ka pasur tashmë një nga bllokimet më të gjata në botë; tani ajo përballet gjithashtu me përplasje të përditshme midis protestuesve dhe forcave të sigurisë të qeverisë, ndërsa trazirat mbi situatën ekonomike vazhdojnë për një javë të tretë. Z. Pinilla thotë se “Ne kemi qenë të mbyllur për më shumë se një vit dhe nuk mund ta durojmë më këtë. Ekonomia është shkatërruar, ne po mbijetojmë, nuk jetojmë”.
Pandemia Covid-19 provokoi recesionin më të thellë global që nga lufta e dytë botërore. Por një rajon ka ecur më keq ekonomikisht se çdo tjetër – dhe me diferencë. PBB-ja globale u tkurr me 3% vitin e kaluar, por në Amerikën Latine dhe Karaibe prodhimi ra me 7%, më e keqja e çdo rajoni të ndjekur nga FMN (megjithëse India, pothuajse një rajon në vetvete, bëri edhe më keq). Në vitin 2020 njerëzit në Amerikën Latine kanë punuar 16% më pak orë, pothuajse dyfishi i humbjes në nivel global. Rajoni është i mbipërfaqësuar kur bëhet fjalë për vendet që kanë bërë jashtëzakonisht keq. PBB-ja e Perusë ra me 11% vitin e kaluar. Dhe ndërsa disa ekonomi tani po gjëmojnë ndërsa po hiqen kufizimet, në Amerikën Latine gjendja shpirtërore po errësohet, transmeton lexo.com.al.
Shpjegimi më i thjeshtë për performancën e tmerrshme të rajonit lidhet me shëndetin publik. Sipas llogaritjeve nga The Economist, Amerika e Jugut ka numrin e dytë më të lartë të vdekjeve të regjistruara zyrtarisht nga Covid-19 në raport me popullsinë të rajoneve të botës (Karaibet dhe Amerika Qendrore kanë bërë më mirë). Ndërsa vaksinimet në pjesë të tjera të botës zvogëlojnë përhapjen e sëmundjes dhe dëmet që ajo shkakton, në shumë pjesë të Amerikës Latine koronavirusi është nën tërbim i pakontrolluar. Në Brazil, ku Presidenti populist Jair Bolsonaro ka refuzuar të veshë një maskë fytyre ose të marrë një vaksinë, numri i përditshëm i të vdekurve i kaloi në një moment 4,000 në ditë (tani është rreth 2,000). Edhe vendet që kishin bërë më parë një punë të mirë me kontrollin e pandemisë, të tilla si Uruguai, po luftojnë me numrat e rasteve në rritje.
Përhapja e sëmundjes nxiti disa qeveri në të gjithë rajonin për të zbatuar bllokimet më të ashpra të botës. Një masë sasiore e prodhuar nga Goldman Sachs, një bankë, cakton një rezultat nga zero në 100 për të matur ashpërsinë e rregullave të një vendi për bllokimin, shkallën e respektimit të këtyre rreptësive dhe çdo distancim vullnetar shoqëror. Asnjë rajon nuk ka pasur një vit më të lidhur me moslëvizmërinë sesa Amerika Latine, me lëvizje 70% më të kufizuara sesa në Amerikën e Veriut. Argjentina dhe Kili janë përkatësisht vendet e dyta dhe të katërta më të kufizuara në botë. Peruja kryeson listën. Aty, bllokimi fillestar u ndje sikur në ditët më të errëta të luftës kundër kryengritësve Maoistë në fillimin e viteve 1990. Askush nuk lejohej të linte shtëpitë e tyre përveç se të blinte ushqime. Oficerët e policisë dhe u shtarët zbatuan në mënyrë rigoroze një shtetrrethim. Bllokimet aq të vështira e bëjnë shumë të pamundur aktivitetin ekonomik, edhe nëse shumë nga njerëzit më të varfër të rajonit nuk kanë shumë zgjedhje përveç të sfidojnë urdhrat e qëndrimit në shtëpi në një përpjekje për të siguruar jetesën, transmeton lexo.com.al.
Përveç ashpërsisë së shpërthimit të Amerikës Latine dhe bllokimeve të shoqëruara, dy faktorë të tjerë kanë kontribuar në tkurrjen e dhimbshme ekonomike të rajonit: struktura e ekonomive lokale; dhe shkalla dhe modeli i stimulit fiskal. Merrni së pari për shembull strukturën ekonomike. Një sërë provash sugjerojnë që rajoni është veçanërisht i prekshëm nga bllokimet. Shumë vende në Amerikën Latine dhe Karaibe janë shumë të varura nga faturat nga turistët ndërkombëtarë. Aruba, një ishull holandez në Karaibe veçanërisht i varur nga vizitorët, pa PBB-në të bjerë me 25% në vitin 2020. Studimi i fundit nga FMN zbuloi se punësimi në atë që ajo i quan “sektorë me intensitet kontakti” – lloji ku është e pamundur të bësh një punë pa qenë në afërsi fizike me të tjerët – është veçanërisht i rëndësishëm në Amerikën Latine dhe Karaibet. Punët në industri të tilla si restorantet, dyqanet ose transporti publik zënë 43% të punësimit total, krahasuar me 30% në tregjet në zhvillim si një e tërë.
Si një rajon me pabarazi të lartë, Amerika Latine ka një pjesë jashtëzakonisht të madhe të njerëzve që punojnë si staf shtëpiak për njerëz më të pasur, një aktivitet i cili promovon përzierjen ndërmjet familjeve. Një dokument i fundit nga Louisa Acciari i University College, London dhe kolegët e saj, anketoi punëtorët shtëpiakë në shumë vende dhe gjeti histori të pajisjeve joadekuate të mbrojtjes personale dhe të shkeljeve të të drejtave të tyre. Në të vërtetë, vdekja e parë zyrtare e Covid-19 në Rio de Janeiro marsin e kaluar ishte një shërbëtore e cila ishte infektuar nga punëdhënësi i saj, sipas zyrtarëve të shtetit; gruaja kishte qenë në Itali dhe, pretendojnë ata, nuk u shqetësua ta dërgonte shërbyesen e saj në shtëpi pasi ajo u sëmur, transmeton lexo.com.al.
Faktori i fundit prapa performancës së tmerrshme ekonomike të rajonit është politika fiskale. Një mënyrë për të matur nëse reagimi fiskal i një vendi ndaj pandemisë ka qenë mjaft i madh përfshin krahasimin e dy gjërave: ndryshimin në deficitin e përgjithshëm buxhetor të një vendi dhe prodhimin e humbur të tij gjatë pandemisë. Duke huazuar një metodologj të zhvilluar në një punim kërkimor nga Goldman Sachs, The Economist llogariti mjaftueshmërinë e stimulit të shkaktuar nga pandemia për 193 vende. Shumë qeveri në të gjithë botën, për çdo dollar të prodhimit të humbur, kanë rritur shpenzimet e tyre me një dollar. Disa, të tilla si ato të Shteteve të Bashkuara dhe Australisë, kanë qenë shumë më bujare. Amerika Latine, megjithëse zbaton një stimul fiskal më bujar sesa në recesionet e kaluara, ka qenë koprrace në krahasim me pjesët e tjera të botës, me vendin mesatar që shton vetëm 28 cent të shpenzimeve shtesë të deficitit për çdo dollar të prodhimit të humbur.
Projektimi i stimulit ka gjithashtu mangësi. Vendet me planet më të suksesshme stimuluese u kanë dërguar shuma të mëdha parash direkt njerëzve. Kjo ka ndihmuar në thyerjen e lidhjes midis humbjes së punës dhe shkurtimeve të shpenzimeve familjare, duke mbështetur ekonominë. Nga ana tjetër, Amerika Latine i ka përqendruar burimet e saj diku tjetër, përfshirë ndërtimin e sistemeve të kujdesit shëndetësor të pafinancuar. Jo të gjitha vendet e Amerikës Latine e kanë ndjekur këtë rrugë. Në Brazil, shpenzimet nga qeveria e z. Bolsonaro kanë kompensuar prodhimin e humbur pothuajse plotësisht. Kjo ndihmoi në zvogëlimin e incidencës së varfërisë ekstreme edhe kur pandemia po tërbohej, megjithëse niveli i ndihmës emergjente për familjet e varfra ka rënë kohët e fundit dhe uria dhe format e tjera të privimit janë përsëri në rritje, transmeton lexo.com.al.
Megjithatë, disa qeveri kanë qenë në mënyrë të çuditshme të rrepta. Askund nuk është më e vërtetë sesa në Meksikë, e udhëhequr nga i majtisti i vetëshpallur Andrés Manuel López Obrador. Programi stimulues i dobët i Meksikës (prej 17 cent për dollar të shpenzimeve të humbura) buron nga ndjeshmëria monastike dhe autarkike e z. López Obrador, të cilat e bëjnë atë instiktivisht dyshues ndaj borxhit, por veçanërisht kur financohet nga financues të huaj. Në Kolumbi, protestat e fundit u ndezën nga përpjekja në 28 prill nga qeveria e Iván Duque për të shtyrë një reformë tatimore, por janë rritur në diçka shumë më të madhe. Pjesa më e madhe e pakënaqësisë buron nga perceptimi i një përgjigje joadekuate ndaj Covid-19 dhe një viti në të cilin 2.8 milion njerëz kanë rënë në varfëri ekstreme.
Kërdia ekonomike nuk do të zgjasë përgjithmonë. Por rritja vjetore e PBB-së prej 3-4% që Amerika Latine dhe Karaibet mund të presin, pasi të hiqen kufizimet në mënyrë të sigurt, mbetet disi nën normat që Shtetet e Bashkuara dhe disa vende të tjera janë gati të shohin. Një rritje e fundit e çmimeve të mallrave do të ndihmojë më pak sesa shumë mendojnë: ato mbeten nën pozicionin ku ishin për pjesën më të madhe të periudhës që nga k riza financiare globale. Dhe për shkak të stimulit të dobët familjet nuk kanë grumbulluar burime të mëdha kursimesh, siç kanë bërë në shumë vende më të pasura, dhe kështu nuk do të ketë shpenzime të tepruara pas bllokimit. Siç tregojnë protestat e përshkallëzuara në Kolumbi, rajoni i goditur më shumë nga pandemia përballet me një të ardhme thellësisht të pasigurt./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.
