Nga Adam Bodnar dhe John Morijn/ Liria e medias është thelbësore për demokracinë – dhe qeveritë më pak demokratike të Evropës e dinë këtë. Në Poloni dhe Hungari, partitë në pushtet kanë bashkëpunuar me kanalet shtetërore dhe kanë blerë në mënyrë agresive kanalet e mediave private. Diversiteti i mendimeve është zhdukur, dhe ato pak pika të mbetura të pavarura janë të varura nga një fije. Ndërkohë, Bashkimi Evropian bën pak për të ndihmuar. Ndërsa institucionet evropiane po vëzhgonin shqetësimet në rritje, qeveritë në Varshavë dhe Budapest mësuan të kontrollonin botuesit dhe transmetuesit e tyre lokalë me një formulë të thjeshtë, efektive: financoni miqtë dhe heshtni armiqtë tuaj.
Në Poloni, ndërmarrja shtetërore e naftës PKN Orlen, e cila është afër qeverisë në pushtet Ligji dhe Drejtësia, është përpjekur të blejë prona të medias lokale. Qëllimi nuk ishte të diversifikohej përtej lëndëve djegëse fosile – ishte për të kontrolluar mesazhin. Në Hungari, nuk ka mbetur pothuajse asnjë botues i pavarur i mediave, por ka vetëm një pjesë të vogël të portaleve të internetit dhe radio stacioneve në dispozicion të hungarezëve që kërkojnë media që qeveria ose partia në pushtet nuk ndikon. Edhe media e pavarur është në rrezik. Kur partia në pushtet nuk mund ta blejë thjesht mesazhin, ata dërgojnë avokatë që ta heqin atë nga priza. PiS dhe aleatët e saj kanë goditur gazeta të pavarura si Gazeta Wyborcza dhe oko.press, si dhe ndikues të opinionit si eksperti i së drejtës kushtetuese Wojciech Sadurski, me dhjetëra pasi të ashtuquajtura “Strategic Litigation Against Public Participation”, ose SLAPP. Këto padi tipike të pavlera, të motivuara politikisht janë krijuar për të frikësuar dhe shpërqendruar organizatat mediatike – dhe për t’i ngarkuar ato me tarifa ligjore, transmeton lexo.com.al.
Për meritën e tij, Komisioni ka reaguar shpejtë për të njohur lëvizjet kundër lirisë së medias në Hungari dhe Poloni dhe për të parë kërcënimin që ajo përfaqësonte për demokracinë evropiane. Për fat të keq, ende nuk ka ndërmarrë ndonjë veprim kuptimplotë. Një rekomandim i shtetit ligjor për Poloninë i vitit 2016 përmendi në mënyrë specifike lirinë e medias si një fushë shqetësuese. Por atëherë ata nuk e ndoqën më kurrë çështjen. Bisedat më boshe erdhën në vitin 2020, kur Komisioni i dha lirisë së medias pjesën e vet në raportin e tij të sundimit të ligjit. Por përsëri: nuk ka ndikim real në terren në Poloni. Kohët e fundit, Komisioni krijoi një grup pune për të zhvilluar legjislacionin që adreson rastet e SLAPP. Kjo është më mirë. Por edhe nëse miratohet, legjislacioni do të ketë ardhur shumë vonë, duke pasur parasysh që gjykatat e vendit janë kapur tashmë dhe media shtetërore është shndërruar në zëdhënësin e partisë në pushtet. Komisioni ka hetuar gjithashtu ankesat në lidhje me konkurrencën e ndershme në media, por në fund të fundit, në përfundim duket se nuk mund të veprojë.
Komisioni tani ka një ide të re, një “akt të lirisë së medias” për 2022. Si zakonisht, ai po thotë të gjitha gjërat e duhura. Akti i propozuar do të forconte aftësinë e BE për të sanksionuar vendet për kufizimet e lirisë së medias, në vend se vetëm të monitoronte një situatë të përkeqësuar dhe shqetësimet. Edhe kjo nuk ka gjasa të shkojë larg, sepse u kërkon gjelave të votojnë për Krishtlindje. Mbi të gjitha, iniciativa do të synonte qartë Poloninë dhe Hungarinë. Kështu që nga këto qeveri mund të pritet që të minimizojnë debatin dhe të zbusin gjuhën. Edhe nëse një akt në dukje i zbatueshëm do të dilte nga prodhimi i suxhukut në Bruksel, nuk do të kishte gjasa të zbatohej në mënyrë domethënëse. Ligji mund të sfidohet lehtësisht në gjykatat kombëtare të cilat këto qeveri i kontrollojnë, transmeton lexo.com.al.
Për fat të mirë, ekziston një mënyrë tjetër. Traktatet themeluese të BE-së kërkojnë që zgjedhjet lokale dhe të Parlamentit Evropian të organizuara në shkallë kombëtare të jenë të lira dhe të drejta, standarde që vendet nuk mund të plotësojnë pa media të pavarura. Kjo i jep Komisionit aftësinë – dhe detyrimin – të veprojë kur opsionet e medias janë bërë aq të ngushta sa që informimi i zgjedhjeve nuk është më e mundur. Ndikimi i mediave të lira në zgjedhje nuk është teorik. Organizata e Sigurisë dhe Bashkëpunimit në Evropë (OSBE), në një largim të dukshëm nga toni i saj i zakonshëm i nënvlerësimit të rreptë, i shpalli të padrejta zgjedhjet parlamentare të Hungarisë në 2018 dhe zgjedhjet presidenciale të Polonisë në 2020. Arsyeja e tyre: mediat e kontrolluara nga shteti kontrollonin informacionin që votuesit përdorën për të marrë vendimet e tyre. Siç gjërat qëndrojnë tani, e njëjta gjë do të vlejë në zgjedhjet e ardhshme në të dy vendet.
Presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen nuk duhet të nisë një projekt tjetër të madh, të dënuar legjislativ, por të drejtojë një aksion për shkeljet për të mbrojtur mediat e pavarura kombëtare për të siguruar që hungarezët dhe polakët të ruajnë të drejtën e tyre për zgjedhje të lira dhe të ndershme. Dhe nëse kjo nuk do të ndodhë shpejt, Parlamenti Evropian duhet ta shtyjë Komisionin të veprojë, dhe shpejt. Mbi të gjitha, përbërja e ardhshme e parlamentit (dhe legjitimiteti) varet nga zgjedhjet e lira dhe të ndershme në të gjithë BE-në. Media e pavarur kombëtare po varet nga një fije në Poloni dhe Hungari. BE duhet të përdorë menjëherë mjetet që tashmë ka për ta mbrojtur atë./Politico.eu/Lexo.com.al/e.c.
