Nga Charles Lane/ Që nga viti 2014, 1 milion venezuelë janë larguar në Peru, duke kërkuar strehim nga d huna, v arfëria dhe d iktatura e majtë e mbështetur nga Kuba. Pas zgjedhjeve presidenciale të Perusë të 6 qershorit, të paktën disa prej tyre duhet të jenë duke menduar se ata u hodhën nga tigani në z jarr. Pedro Castillo, i cili bëri fushatë mbi një platformë të e kstremit të majtë, duket se ka fituar me 48,000 vota nga më shumë se 17 milion vota. K undërshtari i tij, Keiko Fujimori, po k onteston rezultatin, por duke pasur parasysh rekordin e saj të pretenduar të k orrupsionit – dhe ndërlidhjen me sundimin s htypës të babait të saj, një ish president që shërbeu 25 vjet me s hkelje të të drejtave të njeriut – fitorja për të nuk do të kishte shumë gjasa të sigurohet, edhe nëse ka qenë e mundshme. “Unë u largova nga Venezuela sepse vendi ynë është s hkatërruar”, i tha Reuters një grua që mbërriti në Lima dy vjet më parë. Ajo shtoi se “Është shumë e t rishtueshme ajo që ndodhi në këto zgjedhje – ne tashmë e kemi jetuar këtë”.
Demokracia u rr ënua në mënyrë spektakolare vite më parë në Venezuelë. Në Nikaragua, Presidenti Daniel Ortega po organizon një p ërndjekje të b eftë, b rutale të k undërshtarëve të tij të fundit. Peruja është një histori relativisht elitare e k albjes demokratike. S kandalet e r yshfetit dhe i ntrigat f raksionale kanë çuar në p adi p enale kundër katër presidentëve të fundit; tre njerëz të ndryshëm mbajtën detyrën brenda një jave të vetme vitin e kaluar. K riza e Perusë mund të jetë gjithsesi më s hqetësuese, sepse deri vonë vendi qëndronte si një histori e suksesit ekonomik dhe shoqëror – anti-Venezuela e Amerikës Latine. Modeli i “tregut shoqëror” të Perusë, i miratuar në kushtetutën e tij të vitit 1993, solli barazi më të madhe së bashku me rritje të shpejtë, të nxitur nga shitjet e mineraleve në Kinë dhe një marrëveshje të promovimit të tregtisë me Shtetet e Bashkuara. Brenda çerek shekullit të kaluar, të ardhurat reale për frymë të Perusë u trefishuan; shkalla e v arfërisë së saj ka rënë nga më shumë se gjysma e popullsisë në një të pestën; dhe indeksi i tij Gini, një masë e shpërndarjes së të ardhurave, është tani një nga më të mirët në Amerikën Latine, transmeton lexo.com.al.
Nëntëdhjetë e tre për qind e peruanëve të v arfër kishin akses në energji elektrike në shtëpi në vitin 2020, nga 63 për qind në 2009, ndërsa qasja në ujë u rrit nga 44 për qind në 77 për qind, sipas të dhënave të përpiluara nga ekonomistët Ian Vasquez dhe Ivan Alonso. Pas këtyre numrave janë miliona jetë të përmirësuara, në të vërtetë, të shpëtuara. Ishte një kthesë vërtet tërheqëse për një vend që pothuajse u s hemb në fillim të viteve 1990 për shkak të hiperinflacionit, t errorizmit maoist dhe s htypjes u shtarake. Pastaj erdhi Covid-19, i cili ka v rarë 188,000 peruanë, duke rezultuar në shkallën më të lartë të v dekjes për frymë në botë. Ekonomia e varur nga eksporti dhe turizmi i Perusë u tkurr me 11 për qind në vitin 2020, duke z hytur 2 milion njerëz përsëri në v arfëri. Këto t merre, jo arritje të së kaluarës, ishin busulla kryesore për votuesit peruanë në 2021. Çdo qeveri do të kishte l uftuar për të reaguar, por Peruja nuk kishte zhvilluar një sistem të qëndrueshëm të shëndetit publik gjatë viteve të mira, një d ështim të cilin peruanët e lidhën me k orrupsionin k ronik.
“Z emërimi është një ndjenjë e fu qishme dhe pandemia e përhapi atë në të gjithë vendin” thotë Alonso. Pavarësisht të gjithë suksesit të modelit ekonomik peruan, asnjë parti politike me bazë të gjerë nuk u formua për ta mbrojtur atë; Përkundrazi, politikanët e karrierës u larguan duke formuar një seri organizatash. Castillo kandidoi si i nominuari i një partie të re, sekretari i përgjithshëm i së cilës është një mjek i trajnuar kuban dhe mbrojtës i hapur i marksizëm-leninizmit. Vetë kandidati, megjithatë, një udhëheqës i sindikatës së mësuesve nga një fshat i largët i Andeve, u paraqit si i butë dhe i përulur – veçanërisht në k ontrast me politikanët e Lima-s 18 prej të cilëve ishin kandidatë në raundin e parë në prill. S ulmet e tij të c ekëta, por me nuancë të sinqertë mbi tregjet e lira dhe kompanitë e huaja të minierave i dhanë atij 19 për qind të votave, aq sa të kualifikohej në balotazhin e 6 qershorit kundër Fujimori, e cili mori 13 për qind, transmeton lexo.com.al.
Kështu, sistemi i f ragmentuar i Perusë i zgjedhjeve të drejtpërdrejta presidenciale, i paraqiti votuesit me një zgjedhje midis dy kandidatëve që publiku i konsideronte më pak të favorshëm, sipas sondazheve. Duke bërë fushatë me një kapelë të verdhë kashte, Castillo përfitoi përfundimisht nga versioni peruan i ndarjes së kuqe-blu të Shteteve të Bashkuara: një h endek i thellë dhe i gjatë kulturor midis malësisë rurale të Andeve, i populluar shumë nga njerëz autoktonë dhe kryeqyteti kozmopolit, Lima. Qyteti, shtëpia e një të tretës së popullsisë së vendit, anoi shumë për Fujimori, ndërsa shumicat e mëdha rurale mbështetën Castillo. Ashtu si shumë ngjarje të tjera në politikën globale sot – përfshirë ato në Shtetet e Bashkuara – zgjedhjet e Perusë mund të jenë k ontestuar haptazi për çështje të politikës, por u vendosën në të vërtetë nga çështjet e kulturës dhe identitetit.
Kjo mund të thotë që Castillo nuk ka mandat për idetë e tij më r adikale, të cilat përfshijnë një asamble konstituive të ngjashme me Venezuelën për të rishkruar kushtetutën. Shumë peruanë duket se shpresojnë se ai do t’u kushtojë vëmendje këshilltarëve të moderuar, ose do të kontrollohet nga Kongresi, i cili d ominohet nga opozita. Deri më tani, b allafaqimi paszgjedhor ka qenë në mënyrë shpresëdhënëse paqësor, mbase sepse as ata që votuan për Castillo ose Fujimori, nuk i pëlqejnë ata aq sa të l uftojnë për ta. Shtetet e Bashkuara duhet të bëjnë gjithçka që munden – duke filluar me furnizime bujare të vaksinës së koronavirusit – për të shpejtuar rimëkëmbjen e Perusë dhe mbështetur demokratët e saj. Një Venezuelë është e mjaftueshme./TheWashingtonPost/Lexo.com.al/e.c.
