Një histori shpëtimtarësh izraelitë, të përbërë nga ish-diplomatë, filantropë hebrenj, një organizatë izraelite ndihmash dhe një grup individësh të rastësishëm, shkruan Ruth Marks Eglash për jevishinsider.com.
Nuk ekziston një shkencë e përsosur për të shpëtuar njerëzit e dëshpëruar që i largohet një bande terrosistësh teokratë.
Ky është të paktën një nga leksionet e nxjerra nga një operacion muajin e kaluar për largimin e 167 shtetasve afganë nga vendi i tyre i pushtuar talebanët.
Një tjetër leksion është se besimi mund të ndërtohet edhe mes të huajve, madje edhe mes njerëzve, qeveritë e të cilëve janë armiq të betuar dhe besimet fetare të të cilëve supozohet se kundërshtojnë njëra-tjetrën.
Kjo është një histori e një konsorciumi ndërkombëtar diplomatësh, filantropësh hebrenj, një organizate izraelite ndihme dhe një grupi të rastësishëm izraelitësh, të cilët papritmas e gjetën veten duke punuar ethshëm së bashku për të ndihmuar një përzierje eklektike të afganëve përparimtarë, të arsimuar dhe dikur të mbushur me shpresë për të shpëtuar nga kthetrat e një regjimi shtypës dhe vrasës.
Për të treguar këtë “përrallë” dramatike, e cila përfshin që nga darkat në Manhatan deri në shtëpitë e sigurta në provincën afgane të Kunduzit dhe shfaq ambasadorë që shtypin pasaporta false dhe ish-shokë gjimazi të kthyer në fanatikë të armatosur, si dhe dy grupe të veçanta të rinjsh myslimanë apo gra që refuzojnë të heqin dorë nga ëndrrat e tyre për liri, do ta nis me një avion privat me itinerar nga Tel Avivi në kryeqytetin shqiptar, Tiranë, të enjten e kaluar.
Në avion takova një grup personazhesh që deri në gusht nuk e njihnin njëri-tjetrin dhe sigurisht që nuk kishin përvojë të mëparshme në operacionet e shpëtimit në shkallë të gjerë nga brenda territoreve armike. Ndërsa ata më paraqitën hollësi lidhur me arratisjet e tyre të fundit, kuptova, megjithatë, se kishte një tipar të qartë te të gjithë: një dëshirë të thjeshtë dhe të vërtetë për të ndihmuar të huajt në nevojë.
Isha i ftuar i biznesmenit dhe filantropit izraelito-kanadez Sylvan Adams, Ambasadori i Vetemëruar për Izraelin (titulli i shtypur në kartën e tij të biznesit). Adams, është i njohur për çuarjen në Izrael të ngjarjeve sportive masive, të tilla si gara e çiklizmit “Giro D’Italia” dhe super yjet si Madonna dhe futbollisti Lionel Messi. Ai është gjithashtu një entuziast i zjarrtë i çiklizmit, pronar i ekipit kombëtar izraelit “Start-up Nation”, dhe një besimtar i fortë në vlerat hebraike, veçanërisht në të ashtuquajturin tikkun olam ose rregullimin e botës.
Kur, në kulmin e tërheqjes së SHBA-së nga Afganistani, një gazetare sportive ngriti dorën për të pyetur nëse mund të ndihmonte në nxjerrjen e një grupi grash të reja çikliste nga kaosi, Adams, djali i të mbijetuarve të Holokaustit, ra menjëherë dakord.
“Unë nuk kisha përvojë të bëja një gjë të tillë, por ajo më dha një punë për të bërë, dhe unë thashë se sado që të kushtojë, do ta bëj”, më tha ai. Shumë shpejt ai po kontaktonte me biznese në vende të ndryshme dhe u kërkonte atyre që të ishin në krah të liderëve botërorë.
Roni Aboulafia, një regjisore dokumentarësh nga Tel Avivi, u fut në këtë krizë në një mënyrë të ngjashme. Kur një mikesha e saj gazetare, Danna Harman, pyeti në një grup WhatsApp nëse dikush kishte aplikacionin e koduar të mesazheve Signal dhe mund të ishte i gatshëm të ndihmonte në një situatë të ndjeshme, Aboulafia u përgjigj. As ajo nuk e kishte idenë se së shpejti do të futej në mes të një operacioni gjigant për të shpëtuar ekipin e njohur të robotikës së grave afgane dhe familjet e tyre.
Harman, i cili jeton mes Londrës dhe Tel Avivit, shkroi për ekipin dy vjet më parë për “The New York Times” dhe që atëherë kishte qëndruar në kontakt me ta. Në gusht, ndërsa talebanët pushtuan me shpejtësi vendin, vajzat i kërkuan Harmanit të ndihmonte. Harmani tha se ajo hezitoi për disa sekonda përpara se të binte dakord. “Mendova me vete: ‘Si mund ta bëj këtë?’ Pastaj mendova: ‘Epo, pse jo? Më duhet të paktën ta provoj”, më tha ajo. Rezulton se ajo bëri shumë më tepër se kaq.
Fillimi që bashkon këto dy skenarë është Yotam Polizer, drejtor ekzekutiv i IsraAID. E njohur për ndihmën e komuniteteve në vështirësi, organizata ka lidhje në të gjithë botën.
“Ishin ditët e fundit të gushtit”, më kujtoi ai.
“Isha me pushime me familjen time në Japoni kur mora tre telefonata”, shton më tej.
I pari erdhi nga Aboulafia, duke e pyetur nëse ajo mund të ndihmonte me ekipin e robotikës së Harman. E dyta, nga Adams, që kishte të bënte me çiklistët. I treti ishte nga një aktivist në Lesbos, Greqi, i cili tha se dinte një mënyrë për të siguruar kalim të sigurt për njerëzit jashtë Afganistanit, nëse ishte e nevojshme.
“Në fillim thashë: “Nuk e di”, më tha Polizer teksa niseshim për në Tiranë.
“IsraAID është aktiv në ndihmën e refugjatëve vetëm pasi ata kanë ikur nga vendet e tyre të origjinës ose janë në terren pas fatkeqësive natyrore. Nxjerrja e njerëzve nga krizat politike nuk kishte qenë kurrë brenda fushëveprimit të organizatës 20-vjeçare”, thekson ai.
“Por, më pas, papritur, gjithçka erdhi përnjëherë”, shton Polizer.
Dikush dëgjoi për një media gjermane me një fluturim që nisej nga aeroporti i Kabulit dhe ata u përpoqën të merrnin vajzat robotike dhe çikliste në atë fluturim. Por, kur një bombë vetëvrasëse goditi aeroportin më 26 gusht, duke vrarë dhjetëra, Polizer kuptoi se ata kishin nevojë për një opsion alternativ.
Duke vazhduar lidhjet e tij në Greqi, ku IsraAID punon me refugjatët sirianë dhe afganë, Polizer arriti të krijojë atë që ai shpresonte të ishte një rrugë tokësore e sigurt përmes pikave të kontrollit të talebanëve për në kufi. Duke shfrytëzuar kontaktet globale të Adams, grupi i izraelitëve ishte në gjendje të bindte një vend fqinj që t’i lejonte afganët e arratisur të kalonin tranzit, por ata ende kishin nevojë për një vend të tretë për strehim të përkohshëm dhe një të katërt për rivendosje të përhershme.
“Planet tona ndryshuan kaq shumë herë”, tha Polizer, duke shtuar se çdo ditë lindnin probleme të reja. Gjysma e individëve nuk kishin pasaporta, gjë që bëri që grupi të kërkonte ndihmën e një diplomati afgan, i cili kishte ende një makinë për të printuar pasaportat afgane. Grupi fillestar prej 42 personash arriti përfundimisht në Abu Dabi, në Emiratet e Bashkuara Arabe, më 6 shtator, por tani u bë e ditur se izraelitët po organizonin misione shpëtimi nga Afganistani.
“Telefoni im u mbush papritur me mesazhe nga Afganistani me njerëz që kërkonin ndihmë”, tha Polizer, duke përshkruar se si brenda pak ditësh ai kishte një listë me 125 persona të tjerë që dëshironin të largoheshin.
“Ne menduam se i kishim kuptuar të gjitha dhe i hipëm në tre autobusë që ndiqnin të njëjtën rrugë, por kur arritën në kufi këtë herë, talebanët refuzuan t’i linin të kalonin”, shton ai.
Grupi – burra, gra dhe fëmijë – u drejtuan në një shtëpi të sigurt në periferi të Kundarit, por brenda pak orësh u rrethuan nga militantët talebanë, të cilët i urdhëruan që të largoheshin menjëherë nga zona. Papritur, grupi u gjend i vetëm, i mbërthyer në kufi dhe i frikësuar se çfarë mund të bënin talebanët. Shpëtimtarët e tyre izraelitë qëndronin të pafuqishëm në anën tjetër – me një sërë pasaportash.
“Ne bëmë gjithçka gabim”, rrëfen Harman, së cilës refugjatët tani i referohen si “nëna e tyre izraelite”. Ajo tha se ishin vetë afganët ata që refuzuan të dorëzoheshin dhe të shkonin në shtëpi.
“Një grup i larmishëm i çiklisteve, të afërm të ekipit të robotikës, punonjës të qeverisë së mëparshme dhe kontraktorë që kishin punuar me qeverinë amerikane – njerëz që nuk e kishin takuar kurrë njëri-tjetrin para ikjes së tyre – janë heronjtë e vërtetë të kësaj historie”, tha Harman, e cila gjithashtu shkruan për gazetën izraelite “Haaretz”.
“Tridhjetë vjet jetë dhe ne humbëm gjithçka në një ditë”
Nuk kishim zgjidhje tjetër, thotë i trishtuar Mohammed Javed Khan, një i ri 27-vjeçar afgan, i cili shërbeu si ndihmës në parlamentin afgan, në Kabul, atë ditë që vizitova Shqipërinë.
Kishin kaluar dy javë nga arratisja e madhe.
Që nga ardhja në Shqipëri, ai së bashku me 124 anëtarë të tjerë të këtij grupi po qëndrojnë në një vendpushim në periferi të Tiranës.
Pishina është e zbrazët dhe ata duken të shqetësuar, sepse janë të detyruar të presin që vendet e tjera t’i lejojnë të hyjnë.
Ka diçka shumë përulëse në takimin me refugjatë, njerëz që janë detyruar të largohen nga shtëpitë e tyre, për shkak të rrethanave jashtë kontrollit të tyre.
Për më tepër, atyre iu desh të marrin vendimin për t’u larguar, sepse qëndrimi mund të nënkuptojë ndryshimin midis lirisë dhe burgimit ose edhe jetës dhe vdekjes.
Pa u menduar, ata që ikin nga shtëpitë e tyre dhe lënë pas vetes plotësinë e një jete të ndërtuar dhe ku kanë investuar për shumë vite.
“Të lëvizësh në një vend tjetër është e vështirë, nuk është shtëpia”, tha Khan.
“Nëse do të isha beqar, do t’i kisha lënë talebanët të më vrisnin, por unë kam një vajzë dhe nuk doja që ajo të rritet pa baba, kështu që ne u larguam”.
“Tridhjetë vjet jetë dhe ne humbëm gjithçka brenda një dite”, psherëtiu ai.
“Duhet të linim gjithçka pas”.
Ai tregon xhupin e tij dhe thotë: “Ky, ky është një dhurim, unë nuk kam asgjë”.
Khan e tregon historinë e tij në mënyrë modeste, por është me të vërtetë falë trimërisë së tij që grupi i dytë pati mundësi të largohej nga Afganistani.
Plani B i izraelitëve ishte të siguronin një fluturim për refugjatët, të cilët po largoheshin nga një aeroport tetë orë larg, në Mazar Sharif, por atyre u duheshin ende pasaportat.
Harman tha se ata vendosën t’i dërgonin dokumentet përtej kufirit me një taksi dhe të luteshin që të arrinin disi te refugjatët, që ende prisnin në Kundar, por kur shoferi i taksisë u arrestua dhe iu konfiskuan pasaportat, Khan vendosi të shkonte për t’i marrë ato.
“Unë njihja një djalë nga shkolla [tani me talebanët], që punonte në kufi”, tha ai.
“Ishte e rrezikshme, por pa pasaportat nuk do të mund të udhëtonim. Gruaja ime po qante, vajza ime po qante, e dija se ishte e rrezikshme, por nuk kisha zgjidhje”.
Khan pranoi se kishte frikë të përballej me talebanët.
“Ata më akuzuan për trafikim qeniesh njerëzore, por unë i binda se ishte pasaporta ime dhe se më duhej të merrja edhe të tjerat”, tha ai, duke shtuar se nuk mund ta përshkruante lehtësimin e tij, kur militantët ia dorëzuan përfundimisht.
Për Khanin, gruan dhe vajzën e tij, tmerret e udhëtimit tashmë kanë mbaruar, por shqetësimi vazhdon, pasi të afërmit e lënë pas tani përballen me ngacmime nga sundimtarët e rinj të vendit, veçanërisht për shkak të zërave se arratisja e tyre u lehtësua nga izraelitët.
“Izraelitët dhe hebrenjtë kanë një emër të keq në vendin tonë”, pranoi Khan.
“Por nuk më intereson kombësia e tyre, këta janë njerëzit që na ndihmuan dhe falenderojmë Zotin që jemi këtu”.
Për refugjatët, largimi i tyre i papritur, udhëtimi i mundimshëm dhe e ardhmja e pasigurt rëndojnë keq në mendjet e tyre, ndërsa më treguan për jetën dhe njerëzit e dashur që kanë lënë pas.
Zemra ime u thye për një burrë, fytyra e të cilit tregonte dhimbje të pastër, teksa përshkruante se si kishte lënë pas gruan dhe foshnjën 10-ditëshe.
“Nuk kishte asnjë mënyrë që të qëndroja në Afganistan”, tha ai.
“Talebanët po më kërkonin, kështu që mendova se do të ishte më mirë për mua që të lija familjen time për një kohë të shkurtër, sesa të vritesha dhe t’i lija përgjithmonë”.
Gjithashtu, ndjeva pikëllim për Fatima Sarohat, një nga çiklistet nga Herati.
Vetëm 19 vjeçe, ajo la pas prindërit, vëllezërit dhe motrat.
“Unë sapo kam mbaruar shkollën e mesme dhe dua vërtet të jem një çikliste profesioniste dhe një astronaute”, buzëqesh e reja.
“Por kush e di se çfarë do të ndodhë më pas?”
Romaisa Khatibi, 23, e cila studionte mjekësi në Herat, gjithashtu nuk është e sigurt për të ardhmen e saj.
Motra e saj ishte në ekipin e robotikës dhe, aktualisht, ndodhet në Emiratet e Bashkuara Arabe.
Khatibi është këtu, në Tiranë, me nënën dhe dy vëllezërit e saj.
“Jam shumë e lodhur nga gjithçka pas këtij udhëtimi të gjatë”, tha ajo.
“Më mungon aq shumë shkolla e mjekësisë. Me të vërtetë që nuk e di se çfarë dua të bëj tani”.
Për momentin, refugjatët mbeten në resortin shqiptar, duke pritur që bota të vendosë për fatin e tyre.
Disa do të donin të rivendoseshin në Evropë, të tjerë i kanë sytë nga Kanadaja.
Një grup të rinjsh më tha me gëzim se ëndrra e tyre ishte të luanin për ekipin kombëtar të kriketit të Kanadasë.
“Mendoj se ata mund të rrinë te ne për shumë vite”, tha kryeministri shqiptar, Edi Rama, i cili u takua me Adams gjatë vizitës sonë në vend.
Udhëheqësi shqiptar u përfshi në këtë mision të pamundur shpëtimi rastësisht. Ndërsa vizitonte Nju Jorkun, tre javë më parë, për Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, Rama mori pjesë në një darkë në Manhatan. Në mesin e të ftuarve ishin përfaqësues të një fondacioni familjar hebre me lidhje me IsraAID-in.
I pyetur nëse do të lejonte hyrjen e përkohshme të këtij grupi refugjatësh në vendin e tij, ai pranoi menjëherë.
“Unë nuk mendoj se kemi bërë ndonjë gjë të jashtëzakonshme”, tha Rama, i cili është jashtëzakonisht krenar për historinë hebreje të Shqipërisë.
“Unë e di se nuk ka shumë vende në botë që kanë qenë të gatshëm të pranojnë këta njerëz, por mendoj se duhet të jetë gjëja më e natyrshme në botë, veçanërisht për vendet që kanë punuar në Afganistan. Kjo ka të bëjë me moralin njerëzor”, shtoi ai.
Ndërsa dielli perëndonte mbi Tiranë dhe pak para se të fluturonin për në Izrael, shpëtimtarët u ulën së bashku me refugjatët e rinj. Takimi ishte sa emocionues, aq edhe befasues.
Afganët folën për kohën e tyre të shkurtër nën sundimin e talebanëve dhe ndanë më shumë detaje të arratisjes së tyre dramatike.
Ata gjithashtu pyetën se çfarë mund të bënin për të shpaguar mirësinë e këtyre të huajve që ndërhynë për t’i ndihmuar.
Adams, i cili më herët gjatë ditës iu bashkua çiklisteve të reja femra në një udhëtim të shkurtër me biçikletë në zonë, iu përgjigj pyetjes së bërë nga një prej refugjatëve: “Mënyra më e mirë për t’ua shpërblyer, është të ndihmojmë gjithmonë njerëzit e tjerë në nevojë”.
