Aktivistja franceze, Olympe de Gouges, luftoi gjithë jetën për të drejtat e grave: në shtator 1791 ajo botoi Deklaratën e të Drejtave të Gruas dhe Qytetarit, një dokument ligjor i modeluar në Deklaratën e të Drejtave të Burrit dhe Qytetarit të vitit 1789. Ja historia e një feministeje, e cila pagoi me jetën e saj për idetë e saj të ndriçuara.
E thotë hapur: “Burrë, a je i aftë të kesh të drejtë? Është një grua që të pyet. Më thuaj: kush të dha fuqinë sovrane për të shtypur seksin tim?” Olympe de Gouges (lindur Marie Gouze, 1748-1793), në mes të Revolucionit Francez, guxoi t’i bënte këtë pyetje universit mashkullor. Deputetëve të Asamblesë Kombëtare, por edhe burrave, baballarëve, vëllezërve, të dashuruarve, në mënyrë që ata të njohin barazinë e të drejtave midis burrave dhe grave. E pakënaqur, në jetën e saj të shkurtër ajo gjithashtu luftoi në favor të divorcit dhe u ankua për heqjen e dënimit me vdekje dhe skllavërisë. Me pak fjalë, një grua e guximshme, por e papëlqyeshme, të cilën Robespierre arriti ta heshte, në moshën 45-vjeçare, nën tehun e mprehtë të gijotinës. Ishte 3 nëntor 1793, në regjimin e plotë të Terrorit: dy javë më parë mbretëresha, Marie Antoinette, ishte ekzekutuar.
“Ajo ishte një nga gratë e pakta që u ekzekutua për botimin e shkrimeve politike”, thotë historiani francez, Olivier Blanc, i cili në 1981 ishte i pari që botoi një libër për Olympe de Gouges. Vetëm kohët e fundit është njohur si një paraardhëse në historinë e ideve. Një grua e jashtëzakonshme, jo vetëm për angazhimin e saj të gjatë politik, por mbi të gjitha për pozicionet e saj avangarde, duke u shprehur me guxim.
Një pasionare- Dhe Olympe pati guximin të kursejë. Në moshën 22-vjeçare ajo u largua nga qyteti ku lindi, Montauban, në jug të Francës, u nis për në Paris në kërkim të pasurisë. Ajo nuk u pendua, la një fëmijëri të varfër dhe një martesë të gabuar me Louis-Yves Aubry, të imponuar nga familja e saj në moshën 16 vjeç: “Një burrë i moshuar që nuk ishte as i pasur dhe as i një familje të mirë”, shkroi Olympe. Ai vdiq vitin e ardhshëm, duke e lënë atë një vejushë dhe një fëmijë të varur. E djegur nga përvoja, ajo i premtoi vetes të mos ngjitej më kurrë në një altar: martesa kishte dalë të ishte “varri i besimit dhe dashurisë”.
Në 1770 Olympe u transferua në kryeqytet me djalin e saj Pierre dhe Jacques Bietrix de Rozieres, një biznesmen i pasur në fushën e transportit për ushtrinë. Falë njohjeve të shokut të ri ajo arriti të hyjë në botën e bukur. Revolucioni ishte akoma larg dhe Olympe u kënaq me kënaqësitë e ofruara nga kryeqyteti. Këtu ajo bëri një jetë të lirë, shpesh të qortuar nga armiqtë e saj, të cilëve ajo iu përgjigj me ironi: “Burrat budallenj përsëriten kudo, pavarësisht se i kam pasur edhe dashnorë! Vëzhgim i ri, dhe mbi të gjitha me rëndësi të madhe… Unë ende duhet të theksoj se të qenit e ve në moshën 17-vjeçare dhe duke qenë e pavarur, a jam ekspozuar më shumë se të tjerët?”
Për më tepër, bukuria e saj nuk kaloi pa u vënë re: “Në sytë e saj, shkëndijat elektrike ndezën mendimin dhe pasionin; flokë të mëdhenj të zinj, me kaçurrela; një profil grek dhe një figurë harmonike”, kështu e përshkroi atë një bashkëkohës.
E kulturuar, por pothuajse analfabete – Në Paris ajo u apasionua pas teatrit dhe shkrimit. Ajo frekuentonte artistë, intelektualë, filozofë dhe shkrimtarë. Por ishte e vetëdijshme për kufizimet e saj: ajo mezi dinte të lexonte dhe të shkruante, si të gjitha gratë e kohës dhe klasës së saj. Dhe ky ishte një nga shqetësimet më të mëdha të jetës së saj. Olympe ndjeu në vetvete një venë letrare, të cilën e kishte të trashëguar nga babai i saj i vërtetë: ajo nuk ishte, në fakt, vajza e kasapit Pierre Gouze, siç shkruhej në zyrën e gjendjes civile, por e një njeriu të letrave, Marquis Jean- Jacques Lefranc de Pompignan, nga i cili nuk u njoh kurrë.
Nga viti 1784 deri në vdekjen e saj, nëntë vjet më vonë, Olympe shkroi, ose më saktë diktoi, rreth njëzet shfaqje për teatrin, si dhe rreth gjashtëdhjetë tekste politike, pamflete, postera, artikuj dhe fjalime, gjithmonë me konotacione të forta shoqërore. Tashmë në veprat e para ajo kreu misionin e jetës: të sensibilizojë opinionin publik mbi gjendjen e grave. Në parathënien e “L’homme generaux” ajo shkroi: “Kjo është se sa i brishtë është seksi ynë. Burrat kanë të gjitha përparësitë … Ne jemi përjashtuar nga çdo fuqi, nga çdo njohuri”. Në “Mariage inattendu de Cherubin”, të vitit 1786, ajo denoncoi martesat e detyruara dhe shtypjen nga baballarët dhe burrat: gjithçka që kishte përjetuar në lëkurën e saj.
Cështja e racës – Por kishte edhe një merak tjetër që nuk e linte të qetë, denoncimin e skllavërisë së zezakëve: “Ata i trajtojnë këta njerëz si brutalë, qenie që qielli i ka mallkuar. Një tregti njerëzish! Zoti i madh! Dhe natyra nuk dridhet? Nëse ata janë kafshë, apo jo edhe ne?”. Dhe ai e bëri atë temën e Zamore dhe Mirza (më vonë u quajt Skllavëria e zezakëve), të interpretuar në Comédie française në 1785. Në fillim, filloi një trazirë dhe auditori u nda midis pro dhe kundër. Kryebashkiaku i Parisit ndërhyri, duke deklaruar: “Kjo punë ndezëse mund të provokojë një kryengritje në koloni”, dhe ai e tërhoqi atë nga repertori.
Olympe u sulmua në të gjitha frontet, u akuzua për trajtimin e temave jo të përshtatshme për një grua dhe u kritikua për stilin e veprave, të konsideruara shumë të drejtpërdrejta.
Dritat dhe hijet e revolucionit – Në 1789, me shpërthimin e Revolucionit, shpresat e Olympe u kapën nga motoja Liberté, Égalité, Fraternité, por pavarësisht reformave të shumta të stilit iluminizëm, kishte pak “barazi” midis burrave dhe grave. Këta të fundit ishin në kufijtë e shoqërisë, pa të drejtë vote dhe pa qasje në institucionet publike. Vetëm atë vit ajo botoi më shumë se 12. Temat më të përzemërta ishin kërkesa për strehimore për të moshuarit dhe kopshte për fëmijët e punëtorëve.
Ajo gjithashtu zhvilloi një betejë mbi mungesën e standardeve të përshtatshme të higjienës në spitale: një në katër gra në Paris vdiq gjatë lindjes nga infeksionet.
Kryevepra e saj – Duke qenë se e njëjta Deklaratë e të Drejtave të Burrit dhe Qytetarit e lëshuar në 1789 nuk përmbante referenca për gratë, ai vendosi të kompensojë këtë mungesë duke përgatitur një tekst ligjor ad hoc: Deklarata e të Drejtave të Gruas dhe Qytetarit ( 1791), i krijuar për të rivendosur barazinë midis gjinive, një temë e lënë pas dore nga Revolucioni. Pika e parë thotë: “Gruaja lind e lirë dhe ka të njëjtat të drejta si burrat”, e ndjekur nga 16 pikë të tjera. Olympe gjithashtu i dërgoi një kopje Marie Antoinette, shoqëruar me një letër: “Mbështetje, Zonjë, një kauzë kaq e bukur, mbroje këtë seks të pakënaqur dhe së shpejti do të kesh gjysmën e mbretërisë në anën tënde”.
Por Deklarata e të Drejtave të Grave u gjykua e tepërt dhe skandaloze: apeli i saj ra midis armiqësisë së burrave dhe mungesës totale të solidaritetit të grave që kishin frikë se mos nuk i pëlqenin bashkëshortët nga të cilët ishin të varur ekonomikisht. Referenca e futur në tekst është e padobishme: “O gra, gra! Kur do të pushoni së qeni të verbra? Çfarë avantazhesh keni marrë nga Revolucioni?”
Nënshkrimi në manifest u tregua si një shpatë me dy tehe: sapo ishte miratuar një ligj (më 29 mars 1793) në të cilin Franca u shpall “një dhe e pandashme”. Për ata që kundërshtuan dënimin me vdekje u sigurua. Kështu Robespierre (1758-1794) shfrytëzoi rastin për ta heshtur atë një herë e përgjithmonë. Olympe u burgos për tre muaj nën një regjim të ashpër dhe gijotinë më 3 nëntor 1793, në moshën 45 vjeç, pas një gjyqi të rremë në të cilin asaj nuk iu dha një mbrojtës: “Ju keni aftësi të mjaftueshme për të mbrojtur veten”, i thanë asaj.
Pas prerjes së kokës, Prokurorja Chaumette deklaroi: “Kujtoni Olympe de Gouges të paturpshme, pasi kishte harruar virtytet e seksit të saj e çuan atë në trekëmbësh. Ajo që duam është që gratë të respektohen, dhe kjo është arsyeja pse ne do të detyrojmë ata të respektojnë veten”.
