Nga Dina Khapaeva
Për rusët, emri Wagner nuk të kujton më kompozitorin e famshëm të shekullit të nëntëmbëdhjetë të Der Ring des Nibelungen – të paktën jo drejtpërdrejt. Në vend të kësaj, rusët e lidhin emrin me Grupin Wagner, një grup mercenarësh që ka kryer disa nga mizoritë më të këqija në Ukrainë (dhe gjetkë). Grupi Wagner tani është aq i lidhur me ambiciet neo-perandorake të presidentit rus Vladimir Putin saqë e imagjinon veten si një rival i Ushtrisë Ruse – një institucion që lideri i grupit, Yevgeny Prigozhin, tallet hapur për dështimet e panumërta në Ukrainë.
Grupi Wagner e ka origjinën te “Korpusi Sllav”, një njësi mercenare private ruse që u formua në vitin 2013 si pjesë e ndërhyrjes së Rusisë në luftën civile të Sirisë. Në ato ditë, efektiviteti i saj në fushën e betejës ishte aq i dobët sa që kur u ndesh me Shtetin Islamik, u shtyp dhe u detyrua të tërhiqej në Rusi. Por shpejt pas kësaj, anëtarët e grupit u rekrutuan për të shërbyer si “burrat e vegjël të gjelbër” që pushtuan dhe ndihmuan aneksimin e Krimesë në 2014.
Ky ishte viti kur Prigozhin inkorporoi zyrtarisht Grupin Wagner. Flitet se vetë Utkin e zgjodhi emrin si një homazh ndaj admirimit të Hitlerit për Richard Wagner. Gjithsesi, “Korpusi sllav” u riemërtua si “Kompania Ushtarake Private Wagner” (“ВЧК Вагнер”) në kohë që grupi të merrte pjesë në sulmin fillestar ndaj Ukrainës.
Pas kryerjes së mizorive masive në disa vende afrikane (përfshirë Mali dhe Republikën e Afrikës Qendrore), ku u financua duke shfrytëzuar burimet natyrore të kontinentit, Grupi Wagner arriti të ulte profilin e tij për një periudhë të shkurtër. Në vitet para pushtimit të plotë të Ukrainës nga Putini, zor se e monitoronte njeri sjelljen e grupit. Vetëm në maj 2022, Human Rights Watch publikoi një raport gjithëpërfshirës mbi krimet e Grupit Wagner në Republikën e Afrikës Qendrore.
Po kështu, përpara se operacionet ushtarake të grupit dhe krimet e luftës në Ukrainë të fillonin të tërhiqnin vëmendjen ndërkombëtare, pak vëmendje iu kushtua lidhjeve të tij të ngushta me Putinin. Deri më 24 shkurt 2022, kushdo që dënonte metodat terroriste të regjimit të Putinit etiketohej si alarmues apo edhe i rrezikshëm. Prioriteti më i lartë ishte – dhe deri diku ende është – shmangia e “provokimit” të Putinit apo “kalimit të çdo vije të kuqe” që mund të çonte në “përshkallëzim”.
Por lidhjet personale të Putinit me Grupin Wagner ishin tashmë të njohura, falë hetimeve të gazetarëve rusë. Putin u dha medalje komandantëve të Grupit Wagner – përfshirë Uktinin – gjatë një ceremonie zyrtare në vitin 2016. Deri në atë moment, agjencia e lajmeve fontanka.ru kishte raportuar tashmë se grupi drejtohej nga “kuzhinieri i Putinit”, Prigozhin, vetë një ish i dënuar me 12 vjet burg në vitin 1981 me akuzën e grabitjes dhe sulmit.
I dekoruar me urdhrin më të lartë ushtarak të Federatës Ruse, Prigozhin ka qenë prej kohësh i njohur për mbikëqyrjen e një operacioni ndërkombëtar jo vetëm në Republikën e Afrikës Qendrore, por edhe në Siri dhe Sudan. Sipas Novaya Gazeta, Prigozhin financon Grupin Wagner nga fondet buxhetore të këtyre vendeve, me vlerën e tenderëve qeveritarë të marrë nga kompanitë e tij që u dyfishuan midis vitit 2020 dhe 2022, në 83.4 miliardë rubla (1.1 miliardë dollarë).
MJESHTRI I VOLGOGRADIT
Ashtu si lufta në Ukrainë dhe aventurat e mëparshme perandorake të Putinit në Çeçeni, Gjeorgji dhe Siri, shfaqja e Grupit Wagner – dhe roli i tij në kryerjen e terrorizmit – është në përputhje me zhvillimin politik të Rusisë nën Putinin. Regjimi mbështetet në kontrollin korruptiv të kapitalit të privatizuar dhe interesave të biznesit, dhe operacionet e Grupit Wagner mishërojnë dy trendet që kanë arritur ta përcaktojnë atë: ri-stalinizimi dhe neomedievalizmi.
Ri-stalinizimi ka qenë një gur themeli i propagandës së Putinit që në fillim të administratës së tij. Ai vazhdimisht ka kërkuar të lartësojë regjimin e tij në lavdinë e thyer të fitores së Bashkimit Sovjetik ndaj Gjermanisë naziste në “Luftën e Madhe Patriotike”. Kjo propagandë ultra-patriotike është bërë gjithnjë e më e rëndësishme ndërsa ekonomia e Rusisë është përkeqësuar. Që nga kriza financiare e vitit 2008, Putinit i është dashur të devijojë ankesat e publikut mbi vështirësitë e krijuara nga keqmenaxhimi i tij, duke iu drejtuar një të kaluare të idealizuar dhe duke kërkuar të ringjallë ambiciet perandorake. Në këtë proces, ai ka kryesuar një militarizimi të thelluar të shoqërisë.
Që kjo ideologji të funksiononte, Stalini – komandanti i përgjithshëm i Ushtrisë së Kuqe – duhej të rehabilitohej. Gjatë viteve, monumente për Stalinin janë ngritur në të gjithë Rusinë. Së fundmi, në përgatitje për vizitën e Putinit në Volgograd në shkurt për të përkujtuar Betejën e Stalingradit të viteve 1942-1943, qyteti zbuloi një bust të Stalinit dhe rivendosi përkohësisht emrin e Volgogradit të kohës së luftës. Në fjalimin e tij në ceremoni, Putin tregoi argumentet e tij të zakonshme për rëndësinë e kujtesës historike.
Regjimi i Putinit është mbështetur në këshilla të tilla për 20 vjet. Filma të shumtë dhe prodhime kulturore të sponsorizuara nga shteti kanë lavdëruar Luftën e Madhe Patriotike dhe kanë lionizuar Stalinin personalisht. Seriali televiziv Smersh, për shembull, feston policinë sekrete të Stalinit dhe “heroizmin” e tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore. I krijuar në vitin 1942 për të “vrarë spiunët”, SMERSH terrorizoi ushtarët dhe civilët, veçanërisht në Evropën Lindore të pushtuar.
Kur një version i mëparshëm i serialit u transmetua në vitin 2013, ai provokoi një reagim të ashpër, me politikanin opozitar Leonid Gozman që argumentoi se policia sekrete duhet të trajtohet si kriminelë, si SS-të naziste, dhe jo si heronj. Si përgjigje, gazetarja Ulyana Skoibeda shkoi në faqet e një gazete kryesore pro-Kremlinit për t’u ankuar “që nazistët nuk bënë abazhur me paraardhësit e liberalëve të sotëm” – duke lënë të kuptohet për prejardhjen hebreje të Gozman. Menjëherë pas kësaj, Gozman humbi punën e tij në kompaninë shtetërore të nanoteknologjisë Rosnano.
TË BURGOSUR LUFTE
Rekrutimi nga Prigozhin i të burgosurve rusë të dënuar për krime të dhunshme është një tjetër rikthim në epokën e artë të stalinizmit. Përdorimi i të burgosurve si mish për top daton në Luftën e Dytë Botërore, kur Ushtria e Kuqe formoi njësitë ushtarake penale (Shtafbaty) nga të burgosurit Gulag. Një nga detyrat e SMERSH, një organizatë ombrellë e tre agjencive të kundërzbulimit, ishte të merrte pozicione pas këtyre regjimenteve jo të besueshme dhe të qëllonte “frikacakët që ikin”. Më pas, pasi Stalini nënshkroi urdhrin e tij famëkeq “Asnjë hap prapa” më 28 korrik 1942, regjimentet e rregullta të rekrutëve u trajtuan në të njëjtën mënyrë. Kushdo që konsiderohej si “nxitës paniku” do të pushkatohej.
Aktivistët rusë të të drejtave të njeriut kanë konfirmuar se Grupi Wagner po kryen të njëjtin funksion në Ukrainë (siç janë regjimentet çeçene të Ramzan Kadyrov). Andrei Medvedev, një komandant i Grupit Wagner, i cili së fundmi dezertoi në Norvegji, raporton se rekrutët dhe të burgosurit që refuzojnë të luftojnë po ekzekutohen përpara të ardhurve – një taktikë që vjen nga libri i lojërave të Ushtrisë së Kuqe Staliniste.
Sipas një komandanti ukrainas, ushtarët e Wagnerit përdorin të burgosurit për të “përparuar nën zjarr… duke ndotur tokën me trupat e tyre”. Për të larguar vëmendjen nga krimet ruse të luftës, Putin fajëson dhe akuzon ukrainasit se po bëjnë të njëjtën gjë, duke pretenduar së fundmi se ukrainasit po qëllojnë “popullin e tyre pas shpine”.
Autoritetet sovjetike të sigurisë i konsideronin gjithmonë kriminelët si përfaqësues të shfrytëzueshëm që mund të përdoreshin për të shtypur disidencën politike. Putini dhe miqtë e tij (shumë prej të cilëve, si Putini, shërbyen në KGB) nuk janë ndryshe. Në rekrutimin e tij të të burgosurve, Grupi Wagner ka kërkuar kriminelë karriere, duke mbajtur premtimin për një falje presidenciale për ata që mbijetojnë gjashtë muaj në front.
Sipas aktivistëve rusë të të drejtave të njeriut, shumica e të dënuarve që u shfaqën në një foto të fundit me Prigozhin janë kriminelë të dënuar për vrasje dhe krime të tjera të dhunshme. Pasi u kthyen gjallë nga Ukraina, supozohet se ata shërbyen si zbatues, dhe jo si trupa të vijës së parë. Duke iu drejtuar këtyre “veteranëve” në kthimin e tyre në shtëpi, Prigozhin pranoi se, “Ju keni mësuar të vrisni armikun”, përpara se t’i lutej që “të mos e përdorin këtë praktikë në territoret ku është e ndaluar”.
Por do të ishte gabim të thuhej se këta kriminelë të stërvitur lufte përbëjnë një kërcënim të ri për shoqërinë ruse. Në fund të fundit, e gjithë struktura e pushtetit që ka ndërtuar Putini, në të cilën Shërbimi Federal i Sigurisë (pasardhësi i KGB-së) dhe mafia kanë një kontroll të fortë në majat komanduese të ekonomisë dhe politikës, ndjek zakonet dhe rregullat kriminale që dolën nga kampet e burgimit sovjetike dhe post-sovjetike. Kriminelët e falur të Prigozhin duhet të ndihen si në shtëpi. Gjenerali Andrei Gurulev i Komitetit të Mbrojtjes së Dumës Shtetërore ka shprehur besimin se ish-mercenarët do të jenë politikanë të mirë. Nëse disa prej tyre sigurojnë vende në parlament, ata thjesht do të shtohen në radhët e deputetëve me prejardhje kriminale.
Lehtësia me të cilën shoqëria ruse e ka pranuar luftën në Ukrainë (dhe kthimin e metodave çnjerëzore të kohës së luftës) dëshmon për suksesin e ri-stalinizimit. Nëse një pjesë e konsiderueshme e popullsisë nuk do të mbështeste ende regjimin, nuk do të kishte qenë e mundur të mobilizoheshin 300,000 rekrut të tjerë për një luftë absurde që ka sjellë tashmë 200,000 viktima ruse.
BUJKROBËRIT NEOMESJETARE TË PUTINIT
Kjo na çon në anën tjetër të projektit politik të Putinit: neomedievalizmin. Putini e ka minuar gjithnjë e më shumë Mesjetën Ruse për të ofruar gjënë më të afërt që ai ka me një vizion për të ardhmen. Edhe pse Kushtetuta Ruse dhe Kodi Penal Rus e kriminalizojnë pjesëmarrjen ose financimin e forcave mercenare (jashtë dhe në Rusi), ushtritë private neomesjetare – si Grupi Wagner – luftojnë për interesat e kryekomandantëve të tyre dhe shpërfillin Kushtetutën. Duke i vendosur kriminelët mbi ligjin, siç bëri oprichnina e Ivanit të Tmerrshëm, këto ushtri mishërojnë një regjim të veçantë ligjor që denigron të drejtat individuale të qytetarëve të zakonshëm dhe shfaq sundimin arbitrar që ka ekzistuar në Rusi për më shumë se 20 vjet.
Ndërsa autoriteti për të administruar ndëshkimin në shtetet moderne u takon institucioneve publike, regjimi i Putinit e privatizon atë, duke i lejuar kryekomandantët të përdorin ushtritë e tyre për çfarëdo qëllimi që ata e shohin të arsyeshme, duke i bërë individët që i sundojnë ata një forcë të re politike. Pyetja është, natyrisht, sa kohë Putin do të jetë në gjendje të kontrollojë bujkrobërit e tij. Duke pasur parasysh sulmet në rritje të Prigozhin ndaj zyrtarëve ushtarakë, duke përfshirë akuzën e tij të fundit për “tradhti” kundër ministrit të mbrojtjes Sergei Shoigu dhe Valery Gerasimov, Shefit të Shtabit të Përgjithshëm, kjo mund të jetë një çështje mjaft urgjente për Putinin.
Në fund të fundit, Prigozhin nuk është vetëm. Përveç Grupit Wagner, ushtritë private të Rusisë përfshijnë veshje si Garda Kombëtare gjysmë private e Putinit dhe Garda Kombëtare Çeçene e Kadyrov, si dhe krahët ushtarakë të agjencive të ndryshme, si ushtria private e GRU, “Redut”. Në Moskë, i ashtuquajturi “regjimenti i Sobyanin” (i cili mban emrin e kryetarit të bashkisë, Sergei Sobyanin) filloi të rekrutojë mercenarë në korrik 2022.
Ndërsa kritikët e Shteteve të Bashkuara janë përpjekur ta krahasojnë Grupin Wagner me kontraktorët ushtarakë privatë amerikanë si Academi (ish Blackwater), pjesëmarrja e etur e Grupit Wagner në kryerjen e mizorive kundër civilëve ukrainas e vendos atë qartë në një ligë më vete. Vetë Prigozhin ka kontribuar në këtë përshtypje me një “video të paverifikuar” të një “tradhtari” teksa ekzekutohet me varje – një imitim i dukshëm i ekzekutimeve publike të regjistruara dhe transmetuara nga Shteti Islamik dhe grupe të tjera të ngjashme.
Në një video tjetër, më pak të vënë re, Prigozhin i ofron Parlamentit Evropian “dhuratën” e një vareje të njollosur me gjak me logon e Wagner mbi të. Sergei Mironov i partisë Një Rusi e Drejtë – Për të Vërtetën, së fundmi njoftoi se kishte marrë një vare të ngjashme nga Prigozhin si dhuratë.
Sigurisht, shtimi i ushtrive mercenare është një çështje serioze për çdo demokraci. Por grupe të organizuara si Academi nuk ekzistojnë për të terrorizuar civilët apo për të qëlluar pas shpine rekrutët e ushtrisë, dhe politikanët amerikanë nuk mbështesin asnjë nga abuzimet e supozuara që ata mund të kenë kryer në zonat e luftës.
Pas një viti lufte dhe mizorish, sanksionet e Perëndimit kundër Grupit Wagner mbeten mjerisht jo mbresëlënëse. Megjithatë, ditët e shqetësimit për “provokimin” e Putinit kanë kaluar prej kohësh. Putinizmi është një sipërmarrje kriminale që përbën një kërcënim të madh për paqen dhe demokracinë botërore. Komuniteti ndërkombëtar duhet t’i japë fund kësaj, gjë që e cila në fund do të kërkojë mposhtjen e të gjitha ushtrive ruse.
