Presidenti autokratik i Turqisë dhe Partia e tij për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) ka të ngjarë të ruajnë pushtetin, pavarësisht korrupsionit të shfrenuar dhe keqmenaxhimit ekonomik. Ky është një lajm i mirë për populistët e tjerë të krahut të djathtë, por një lajm shumë i keq për ekonominë e Turqisë.
Nga Daron Acemoglu
Është e vështirë të mos ndihesh i zhgënjyer për rezultatin e raundit të parë të zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare të mbajtura në Turqi më 14 maj. Në një fushatë të përcaktuar nga pasojat e tërmetit të madh të shkurtit, problemet ekonomike në rritje dhe thellimit të korrupsionit, shpresat ishin të mëdha që sundimi 20-vjeçar gjithnjë e më autoritar i presidentit Erdogan do të merrte fund. Disa sondazhe sugjeruan se opozita gjashtëpartiake e udhëhequr nga qendra e majtë e udhëhequr nga Kemal Kılıçdaroglu, nga Partia Popullore Republikane (CHP), do të ishte në gjendje të fitonte një shumicë ose, të paktën, të hynte në raundin e dytë me një avantazh ndaj Erdoganit.
Por Turqia do të shkojë në raundin e dytë të votimit më 28 maj me Erdoganin, i cili mori 49.5% të votave, në një epërsi komanduese. Kılıçdaroglu mori më pak se 45% të votave dhe pjesa e mbetur e votave u mor nga një kandidat i ekstremit të djathtë, anti-emigrant, Sinan Ogan, i cili më 19 maj do të njoftojë se cilin nga dy kandidatët e mbetur do të mbështesë. Por duket se një pjesë e konsiderueshme e mbështetësve të tij do të mbështesin Erdoganin në raundin e dytë.
Ajo që shkoi keq nuk është thjesht një votim i gabuar. Është e pamundur t’i kuptosh rezultatet e votimit pa e kuptuar se sa nacionalist është bërë elektorati turk.
Ky ndryshim pasqyron konfliktin e gjatë me separatistët kurdë në juglindje të vendit, flukset masive të refugjatëve nga Lindja e Mesme dhe dekadat e propagandës së udhëhequra nga mediat kryesore dhe Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) e Erdoganit. Në zgjedhjet parlamentare, AKP, partneri i saj i koalicionit, Partia e Lëvizjes Nacionaliste (MHP), Partia e Mirë (İyiP, e dyta më e madhe në koalicionin opozitar) dhe të paktën tre parti të tjera garuan me agjenda nacionaliste. MHP, për shembull, mori më shumë se 10% të votave, pavarësisht nga një fushatë joefektive e udhëhequr nga një udhëheqës i sëmurë dhe i paprekshëm. Kështu, nacionalizmi luftarak i Erdoganit rezonoi me elektoratin më shumë se sa bëri fushata e moderuar dhe kundër korrupsionit e Kılıçdaroglut, veçanërisht duke pasur parasysh se Kiliçdaroglu është nga pakica alevi (një degë shiite në një vend me shumicë sunite) dhe kishte mbështetjen e nënkuptuar të partisë dhe votuesve kurdë.
Megjithatë, ka dy interpretime të thjeshta të rezultateve zgjedhore. E para është se pavarësisht nëse urbanët e arsimuar e pëlqejnë apo jo, rezultati pasqyron vullnetin demokratik të publikut turk. E dyta është e kundërta e së parës: se këto ishin zgjedhje të rreme, të krijuara nga një autokrat. E vërteta është se shumë votues turq e mbështetën Erdoganin, pavarësisht se pranuan se korrupsioni në partinë e tij ka arritur përmasa astronomike dhe se keqmenaxhimi ekonomik ka çuar në inflacion treshifror dhe vështirësi të mëdha. Ata e mbështetën atë edhe në zonat më të goditura nga tërmeti, ku ryshfeti i marrë nga AKP-ja ishte një faktor kryesor në dëmtimet marramendëse dhe humbjet e jetëve.
Nga ana tjetër, zgjedhjet nuk mund të cilësohen si të lira dhe të ndershme. Televizioni dhe media e shkruar janë nën kontrollin pothuajse të plotë të Erdoganit dhe aleatëve të tij. Udhëheqësi i partisë së pakicës kurde ka qenë në burg për disa vite, dhe gjyqësori dhe pjesa më e madhe e burokracisë nuk janë më të pavarura dhe vazhdimisht i binden kërkesave të Erdoganit. Erdogani dhe AKP-ja përdorin gjithashtu burimet e shtetit për të mbështetur rrjetin e frikshëm të patronazhit që ata krijuan dhe për t’u kujdesur për zonat kryesore elektorale. Rritja e pagave minimale, rritja e pagave për punonjësit e qeverisë, kreditë e lira nga bankat shtetërore për bizneset aleate dhe presioni mbi kompanitë për të ruajtur normat e punësimit, edhe në kohë të vështira, kanë çimentuar besnikërinë e votuesve. Një pjesë e arsyes pse Erdogani mori kaq shumë mbështetje në zonat e tërmetit është se ai personalisht shpërndau para, zgjeroi punësimin në qeveri dhe u premtoi shtëpi të reja viktimave.
Por ndërsa kundërshtarët e Erdoganit e kanë nënvlerësuar përsëri përdorimin e tij të aftë të organizatave lokale dhe rrjeteve të patronazhit të AKP-së, rezultatet e zgjedhjeve janë një lajm i keq për të ardhmen e institucioneve turke. Kontrolli i Erdoganit mbi median, gjyqësorin dhe administratën, përfshirë bankën qendrore, thjesht do të vazhdojë të rritet. Politikat për të frenuar korrupsionin ose për të përmirësuar keqmenaxhimin ekonomik duken të pamundura. Optimistët mund të theksojnë se epërsia parlamentare e AKP-së ka rënë. Megjithatë, Erdogani mund të jetë në një pozicion më të mirë për të kontrolluar parlamentin pas raundit të dytë të zgjedhjeve sesa ishte më parë. Presidenca perandorake, të cilën ai prezantoi, ka dobësuar rolin e parlamentit dhe opozita do të jetë edhe më e ndarë atje. CHP-ja ka më pak vende në parlament, sepse opozita u fragmentua më tej, dhe lideri i saj, Kılıçdaroglu, ua dha disa nga vendet e sigurta të CHP-së partive më të vogla partnere për të mbajtur së bashku koalicionin opozitar dhe për ta bashkuar atë pas kandidaturës së tij.
Për më tepër, ekonomia turke është në gjendje të rëndë. Produktiviteti agregat ka ngecur për më shumë se 15 vjet dhe një përkeqësim i përgjithshëm i institucioneve ekonomike ka bërë që inflacioni zor se është nën kontroll. Si korporatat jofinanciare ashtu edhe bankat kanë bilance të këqija, duke paralajmëruar një shkrirje më serioze në të ardhmen e afërt. Pas mbarimit të rezervave valutore në vitin 2021, banka qendrore është bërë e varur nga mbështetja e vendeve mike dhe shpenzimet publike të AKP-së lidhur me zgjedhjet kanë shteruar burimet fiskale në një kohë kur qeveria do të ketë nevojë për financime masive për të rindërtuar rajonet e shkatërruara nga tërmeti. Është e vështirë të shihet se si mund të normalizohet ekonomia pa hyrje masive të burimeve. Këto nuk ka gjasa të vijnë pa një sinjal të fortë se qeveria do të miratojë politika më konvencionale.
Por AKP-ja dhe aleatët e saj në administratë nuk kanë ekspertizën për të udhëzuar ekonominë në këto kohë të vështira. Disa ekonomistë dhe burokratë që mbështesnin konservatorizmin e partisë dhe ishin të gatshëm të punonin me të, janë dëbuar nga rrethi i Erdoganit. Zgjedhjet në Turqi mbartin mësime më të gjera. Së pari, suksesi i Erdoganit është një lajm i mirë për populistët dhe të tjerët e krahut të djathtë, si Narendra Modi në Indi dhe Donald Trump në Shtetet e Bashkuara, të cilët ka të ngjarë të vazhdojnë të përdorin taktika të ngjashme dhe retorikë agresive nacionaliste për të gjallëruar bazën e tyre dhe për të thelluar polarizimin.
Së dyti, përvoja e Turqisë në muajt e ardhshëm do të zbulojë pasojat ekonomike të kësaj lloj politike, kush do ta paguajë çmimin dhe si do të përgjigjet kapitali i huaj dhe vendas. Me autoritarizmin që shpesh shoqërohet me keqmenaxhim ekonomik, ajo që ndodh në Turqi nuk do të qëndrojë në Turqi.
Project Syndicate- Why Erdoğan Wins
