Në kohën kur në Bashkimin Evropian thonë se “është krijuar një moment i ri për zgjerimin” pasi Ukraina dhe Moldavia kanë marrë statusin e kandidatit, ndërsa një status i tillë i është premtuar edhe Gjeorgjisë, janë rritur zërat për heqjen e vetos në procesin e marrjes së vendimeve në Këshillin e BE-së.
Këto propozime arsyetohen me faktin se edhe tash kur BE-ja ka 27 shtete anëtare po dëshmohet se është e vështirë të miratohen vendimet, ndërsa po të pranohen edhe shtetet tjera, do të bëhet edhe më vështirë.
Së fundi, thirrjeve që për disa çështje të politikës së jashtme dhe sigurisë të hiqet vetoja dhe të kalohet në votimin me shumicë të kualifikuar, u është bashkuar edhe kancelari i Gjermanisë, Olaf Scholz.
Më herët thirrje të tilla ka bërë edhe presidenti i Francës dhe shumë zyrtarë tjerë të lartë të BE-së. Këto propozime janë në përputhje edhe me kërkesat e qytetarëve të vendeve të Bashkimit Evropian që janë shprehur gjatë të ashtuquajturës “Konferencë për të ardhmen e Evropës“.
Mbështetësit e heqjes së vetos thonë se BE-ja së pari duhet të reformohet përbrenda në mënyrë që të jetë e gatshme për t’u zgjeruar. Të tjerët thonë se heqja e vetos do ta bënte BE-në më funksionale, ndërsa zëri i saj në botë do të ishte më i respektuar dhe ndikimi do të rritej.
Bashkimi Evropian, aktualisht, për secilin vendim në fushën e politikës së jashtme dhe sigurisë duhet ta bëjë me konsensus. Kjo ka bërë që shpesh vendimet të bllokohen nga ndonjë shtet anëtar, edhe kur të gjitha tjerat ishin në favor.
Edhe në procesin e vendosjes së sanksioneve ndaj Rusisë ka shpesh raste kur disa shtete vonojnë vendimet ose i bllokojnë në tërësi. Hungaria është përmendur më së shpeshti si shembull.
Në këtë mënyrë këto sanksione bëhen më pak efikase.
Në BE, aktualisht, për rreth 80 për qind të vendimeve kërkohet shumica e kualifikuar, ndërsa për pjesën tjetër është ruajtur e drejta e vetos, përfshirë edhe në politikën e jashtme dhe të sigurisë, që ku hyn edhe procesi i zgjerimit.
Sipas formulës së vendosjes me shumicë të kualifikuar për të kaluar një vendim duhet të votojnë në favor së paku 55 për qind të shteteve anëtare (së paku 15 vende anëtare të BE-së) me kushtin që ato të përfaqësojnë së paku 65 për qind të popullsisë së BE-së.
Kjo do të thotë se katër vende të mëdha, për shembull Gjermania, Franca dhe dy tjera, mund ta formojnë të ashtuquajturën “pakicën bllokuese” dhe të bllokojnë një vendim edhe në rastet kur 23 shtete mund të jenë në favor. Kjo bën që shtetet e mëdha të kenë pak më shumë mundësi sesa ato të vogla.
Kjo është edhe arsyeja pse shumë vende më të vogla anëtare janë kundër heqjes së vetos, sepse kanë frikë se mund të mbivotohen.
Por, përveç funksionimit më të lehtë të BE-së, heqja e vetos do të ishte e nevojshme edhe për të shpejtuar procesin e zgjerimit. Kjo sepse në këtë proces ka pasur shpesh bllokime nga ndonjë vend anëtar që ka ndikuar dukshëm në vonesa gjatë procesit.
Sllovenia disa herë kishte bllokuar Kroacinë gjatë procesit të negociatave për shkak të mospajtimeve bilaterale.
Greqia me vite kishte mbajtur peng nisjen e negociatave të anëtarësimit me Maqedoninë e Veriut për shkak të emrit. Edhe pasi Shkupi arriti marrëveshje me Greqinë dhe e zgjidhi këtë problem, pengesa nisi të bëjë Bullgaria.
Nëse mbahet e drejta e vetos atëherë ata që hyjnë më herët në BE, do të mund t’i bllokojnë fqinjët e tyre. Kjo përmendet nga disa diplomatë edhe në rastin e Kosovës dhe Serbisë.
Edhe Parlamenti Evropian ka propozuar që në procesin e zgjerimit të vendoset me shumicë të kualifikuar e jo me konsensus. Por, për t’u hequr e drejta e vetos duhet të ndryshohen Traktatet themelore të Bashkimit Evropian. E, për ndryshimin e tyre secili vend anëtar mund ta përdorë veton. Pra, vendet e BE-së kanë të drejtë të vendosin veto për të bllokuar heqjen e vetos.
Kur është fjala për zgjerimin e BE-së, diplomatët në Bruksel thonë se nuk është reale në një të ardhme të pritet heqja e vetos në tërësi, por se do të ishte mirë që kjo të hiqet për shumicën e hapave teknikë në proces.
*Video nga arkivi: Anëtarësimi në BE: Edhe tre hapa që duhet t’i bëjë Kosova
Për shembull, do të mjaftonte shumica e kualifikuar për hapjen dhe mbylljen e kapitujve, për caktimin e kritereve, ndërsa në fund të procesit do të mbetej e drejta e vetos për pranimin e anëtarëve të ri. Kjo do të siguronte se pa pajtimin e të gjitha vendeve ekzistuese anëtare nuk mund të pranohet një anëtar i ri në BE. Kjo do të ishte në përputhje me praktikën ekzistuese, sepse një vend bëhet anëtar i ri përmes Nënshkrimit të Traktatit të Anëtarësimit.
E ky traktat, sikur traktatet tjera, do të duhej të nënshkruhej nga të gjitha vendet anëtare dhe të kalojë procesin e ratifikimit nga të to.
Por, mbajtja e vetos për secilin hap në proces të anëtarësimit shihet si pengesë për përshpejtimin e këtij procesi, sepse shpesh vendet bllokojnë një proces për muaj e vite për çështje që duken krejtësisht teknike.
Debati për heqjen e vetos në çështjet e politikës së jashtme dhe të zgjerimit do të vazhdojë në BE, por nuk pritet që të ketë edhe propozime formale apo ndryshime në mandatin e tashëm të Parlamentit dhe Komisionit.
Zgjedhjet Evropiane do të zhvillohen në pjesën e parë të muajit qershor të vitit të ardhshëm, pastaj në fund të vitit 2024 do të formohet edhe Komisioni i ri Evropian, do të zgjidhet edhe presidenti i ri i Këshillit Evropian.
Pas kësaj mund të nisë realisht edhe procesi i ndryshimit të vendimmarrjes në BE që mund të çojë edhe deri te heqja e vetos në disa raste në politikën e jashtme dhe të sigurisë të BE-së.
