Dy fjalë pas vdekjes së Haqif Mulliqit

Nga Josif Papagjoni/

Njohja ime e parë me Haqif Mulliqin ka qenë në festivalin e teatrit Skampa në Elbasan. Ai kishte vënë në skenë një nga diadramat e tij, “Kosovarët”, e cila pati një emocion të fortë në publik. Në Kosovë ndiheshin ende fuqishëm zjarret dhe era e përvëlimit dhe shpërnguljes së shtëpive, fshatrave dhe qyteteve.

Drama u ngrit mbi një kundërpikë fillimi-mbarimi, kur në krye dialogu i mbushur me urrejtje mes ushtarit shqiptar dhe atij serb, të cilët erdhën si vullnetarë të dy nga SHBA-ja në luftën e vitit 1999 në Kosovë, u bë më njerëzor. Urrejtja e verbër po binte dhe ata, “pasagjerët e vdekjes” e dinin logjikën e ngjarjes, duke nënkuptuar pranimin e ndërsjellë dhe bashkëjetesën mes dy kombeve tradicionalisht armiq të njëri-tjetrit. Kjo ide humaniste, kur tym dhe zjarr, kur plagë dhe tragjedi, kur gjaku i luftës ende digjej mishin e djegur të Kosovës – më dha perandorinë e një teatri dhe letërsie që shihte përtej dhimbjes së saj, që reflektonte në vlerën njerëzore të njeriut si kjo. I mbushur me emocion nga emisioni, ende ndjej shtrëngimin e dorës së Haqif Mulliqit, aq i madh e muskuloz sa; E kam akoma përqafimin e tij, trupin e gjatë e të fortë. Por kjo pamundësi trupore befasuese iu solli atij nga një sy i butë dhe një dashamirësi e dukshme përulësie. Haqifi ishte derdhur në atë dramë. Sepse edhe ai e kishte marrë armën për Kosovën e tij. Por kjo pamundësi trupore befasuese iu solli atij nga një sy i butë dhe një dashamirësi e dukshme përulësie. Haqifi ishte derdhur në atë dramë. Sepse edhe ai e kishte marrë armën për Kosovën e tij. Por kjo pamundësi trupore befasuese iu solli atij nga një sy i butë dhe një dashamirësi e dukshme përulësie. Haqifi ishte derdhur në atë dramë. Sepse edhe ai e kishte marrë armën për Kosovën e tij.

Dhe kështu, dramë pas drame dhe festival pas festivali, Haqif Mulliqi u bë një miku im i respektuar, një njeri me të cilin më pëlqente të ndaja një mendim estetik si për teatrin ashtu edhe për letërsinë, duke e mbajtur bisedën në cilësinë dhe nivelin më të lartë. Miqësia ime me të u forcua edhe më shumë me përgatitjen dhe mbrojtjen e tezës së doktoraturës, ku unë isha udhëheqës shkencor i tij ose siç e quajnë kosovarët “Mentor”. Dialogët, shkëmbimet e mendimeve dhe debatet janë ende në veshët e mi. Dhe përgjithmonë se fytyra e tij është plot, me pak flokë të mbledhur bisht pas dhe frymëmarrje të rënduar.

Haqif Mulliqi ishte një personalitet i teatrit shqiptar në Kosovë dhe në rrafshin kombëtar; ishte dramaturg, regjisor, kritik, gazetar. Pejan i urtë, social dhe me ndikim në fushat artistike letrare. Kur foli atdheu, ai iu përgjigj pa bujë dhe u rreshtua në radhët e UÇK-së, vlerë e çmuar morale kjo. Por në këtë dedikim dua të flas për Haqifin dramaturgun dhe regjisorin, ku më tej u identifikua si artist. Ai ka shkruar mbi 20 drama, ndër të cilat “Parfumeri”, “Kosovarët”, “Katër epoleta”, “Një varr për Majorin e Mbretit”, “Asgjë veç Xhuzepesë”, “Unë gjakoj një luftë tjetër”, “Përrallë klaustrofobike”, “Si e mposhta Musolin”, “Komedia”, “Përkujtimore” etj. Ishte një nga autorët më produktivë. të cilët paraqitën forma të ndryshme nga njëra dramë në tjetrën. Anon drejt konflikteve brutale, me situata ankthi, mikrobesh, shpirtrash të lënduar, të turbullt dhe të paqartë, situata të cilat, si zakonisht, u zhdukën falë shikimeve intuitive (nga brenda) të personazheve, si në dramën Perfumeria (2002). me Brut dhe Spice. Në disa drama të tjera, ngjarja shkakësore që cistoi përplasjen dramatike fillimisht u fsheh dhe u dha në formën e një transi që mbikëqyr të gjithë veprimin, derisa u shfaq në fund të plotë dhe kuptimplotë (Kosovarët, Përrallë klaustrofobike); ose dhënë nëpërmjet një dialogu të lënë në hije nga keqkuptime të shumta, ndonjëherë edhe me stil hermetik (Katër epauleta, Përkujtimore). shpirtra të turbullt dhe të paqartë, situata të cilat, si zakonisht, u zhdukën falë shikimeve intuitive (nga brenda) të personazheve, si në dramën Perfumeria (2002) me Brut dhe Spice. Në disa drama të tjera, ngjarja shkakësore që cistoi përplasjen dramatike fillimisht u fsheh dhe u dha në formën e një transi që mbikëqyr të gjithë veprimin, derisa u shfaq në fund të plotë dhe kuptimplotë (Kosovarët, Përrallë klaustrofobike); ose dhënë nëpërmjet një dialogu të lënë në hije nga keqkuptime të shumta, ndonjëherë edhe me stil hermetik (Katër epauleta, Përkujtimore). shpirtra të turbullt dhe të paqartë, situata të cilat, si zakonisht, u zhdukën falë shikimeve intuitive (nga brenda) të personazheve, si në dramën Perfumeria (2002) me Brut dhe Spice. Në disa drama të tjera, ngjarja shkakësore që cistoi përplasjen dramatike fillimisht u fsheh dhe u dha në formën e një transi që mbikëqyr të gjithë veprimin, derisa u shfaq në fund të plotë dhe kuptimplotë (Kosovarët, Përrallë klaustrofobike); ose dhënë nëpërmjet një dialogu të lënë në hije nga keqkuptime të shumta, ndonjëherë edhe me stil hermetik (Katër epauleta, Përkujtimore). ngjarja shkakësore që cistoi përplasjen dramatike fillimisht u fsheh dhe u dha në formën e një transi që mbikëqyr të gjithë veprimin, derisa u shfaq në fund të plotë dhe kuptimplotë (Kosovarët, Përrallë klaustrofobike); ose dhënë nëpërmjet një dialogu të lënë në hije nga keqkuptime të shumta, ndonjëherë edhe me stil hermetik (Katër epauleta, Përkujtimore). ngjarja shkakësore që cistoi përplasjen dramatike fillimisht u fsheh dhe u dha në formën e një transi që mbikëqyr të gjithë veprimin, derisa u shfaq në fund të plotë dhe kuptimplotë (Kosovarët, Përrallë klaustrofobike); ose dhënë nëpërmjet një dialogu të lënë në hije nga keqkuptime të shumta, ndonjëherë edhe me stil hermetik (Katër epauleta, Përkujtimore).

Kam gjithë dramën e tij, të cilën më ka dhënë me kohë. Nga një lexim i kujdesshëm nuk është e vështirë të dallosh preferencën e tij për strukturat dramatike të modelit ekzistencialist, duke i huazuar personazhet në makth të rrënuar nga vuajtjet e brendshme dhe identiteti i shkatërruar. Herën tjetër subjekti, megjithëse u konceptua dhe u procedua si një mbyllje fatale, tragjike, megjithatë shkrimtari jep arsye për zgjidhje të tipit absurd, ku i miri, humanisti dhe i virtyti triumfojnë natyrshëm, më tepër të mbytur nga e keqja, krimi dhe mosmirënjohja. (f. sh. drama Trenat, 2002; I gjakos një luftë ndryshe, 2004). Në përvojat e tij, sensi për të mbrojtur viktimat e luftës në Kosovë, sakrificat e të cilëve për liri shfrytëzohen nga spekulimet e segmenteve shoqërore të veshur me pushtet (Përkujtimore); kritika ndaj ideologjive që ushqejnë dhunën, histeri nacionaliste dhe dallime segregative (kosovarë); ironi kundër elitave ushtarake dhe politike atyre që nxisin luftëra dhe sjellin fatkeqësi sociale e humanitare, me karriera të përgjakshme nën diktaturë (“Katër Epolet”, me dy gjeneralët Alfador dhe Betador, që janë plotësues dhe rrobaqepës të njëri-tjetrit). Mendimi i qartë mbi shkaqet dhe shkaktarët e vërtetë të konfliktit të armatosur dhe terapia shëruese për njerëzit e dëshpëruar pas luftës, shoqërohet me një humanizëm të brendshëm, me forcë shpirtërore dhe nevojë për të falur, me thirrje për arsyetim dhe tejkalim të konfliktit duke shmangur fatkeqësinë. me dy gjeneralët Alfador dhe Betador, të cilët janë plotësues dhe rrobaqepës të njëri-tjetrit). Mendimi i qartë mbi shkaqet dhe shkaktarët e vërtetë të konfliktit të armatosur dhe terapia shëruese për njerëzit e dëshpëruar pas luftës, shoqërohet me një humanizëm të brendshëm, me forcë shpirtërore dhe nevojë për të falur, me thirrje për arsyetim dhe tejkalim të konfliktit duke shmangur fatkeqësinë. me dy gjeneralët Alfador dhe Betador, të cilët janë plotësues dhe rrobaqepës të njëri-tjetrit). Mendimi i qartë mbi shkaqet dhe shkaktarët e vërtetë të konfliktit të armatosur dhe terapia shëruese për njerëzit e dëshpëruar pas luftës, shoqërohet me një humanizëm të brendshëm, me forcë shpirtërore dhe nevojë për të falur, me thirrje për arsyetim dhe tejkalim të konfliktit duke shmangur fatkeqësinë.

Një cilësi tjetër e dramës H. Mulliqi është mungesa e shumë personazheve. Format e diadramave apo ato me pak personazhe janë të preferuarat e tij. Intensifikimi i një situate dramatike, kthimi i saj në një gjendje ankthi, është diçka që e ndesh kudo, e shoqëruar me aplikimin e suksesshëm të pezullimit dhe të kundërpikave, kur gjendjet neurotike, bilbilat ose plagët e brendshme manifestohen si një lidhje e qetë, paqësore, e fshehur me kujdes. Kjo rikthehet me stil, sidomos në mënyrën e krijimit të situatave, të cilat përbëhen nga sillet për të kërkuar domosdoshmërinë e dialogut si formë bazë e dramave të tij, dhe vetëm përmes tij rrëfehet dhe krijohet ngjarja. Por ka raste të tjera, kur shumë dialog shpërdorohet, ose kur dialogu mbyllet, kuptimi forcohet dhe hermetizohet. Prania e ngjarjeve shihet kryesisht si një shtysë ose bonus për të qartësuar pozicionin e personazheve, për të rizbuluar dhe rishprehur identitetin e tyre të kamufluar, për të shumëfishuar efektin dramatik sikur, në raste të tjera, ata janë të ngarkuar të krijojnë fabula kurioze, si drama Një varr për Majorin e Mbretit, Si e mposhta Musolinin etj. Në këtë të fundit, krijimi i një personazhi në paradigmat tipologjike të Shvejkut sikur të ishte Bregu i Bardhë, krijon premisën e bukur për të tallur të gjithë dhe gjithçka, me bërës dhe keqbërës të luftërave, madje edhe me veten. Në disa drama Mulliqi përdor metoda kontrapunktuale, përkatësisht ndërhyrjen e traumës dhe asaj para saj, gjegjësisht mediumit (mediumit) nga vetëdija në pavetëdije dhe anasjelltas. Kesodori e keqja e tij autoritare fiton shtat duke e bërë të dukshme vuajtjen e tij nga iluzionet e rreme, utopi dhe shpresa të shkatërruara. Ai është gjithashtu i interesuar të paraqesë turbullimin psikik të personazheve në formën e transit, përmes kontaminimit të të pastërt me të ndyrë, virtytit me të shëmtuar, fisnik me të ulët, të gjitha me qëllimin paraprak për të krijuar dikotomie ekzistencialiste që sillen dhe kryqëzohen me/te/përmes. njëri tjetrin. (p. sh. Përralla klaustrofobike, Përkujtimore).

Përveç shkrimtarit dhe gazetarit, Haqif Mulliqi u dëshmua edhe si studiues. Botimi i tezës së doktoraturës për dramën shqipe si bartës dhe shprehës i antropologjisë sonë kombëtare ishte një kontribut cilësor, me leksion të thelluar dhe kërkime të mprehta. Fryma e tij debatuese dhe cilësia që ka mbajtur në ligjëratat universitare si profesor, ato në festivale teatrore për përparimin dhe problemet e teatrit, dramës, regjisë, ato në mediat televizive, shkrimet e shumta përkujtimore që u ka bërë luftëtarëve dhe njerëzve të virtytshëm të Kosovës etj. një mik fisnik dhe i respektueshëm e bënte gjithmonë.