Në prag të betejës së tij më të ashpër zgjedhore në dy dekada, presidenti turk, Recep Tayyip Erdogan, nuk ngurroi t’i godiste aleatët dhe parimet perëndimore, në përpjekje për të rritur mbështetjen nga votuesit konservatorë dhe nacionalistë.
Erdogan bëri fushatë kundër të drejtave të komunitetit LGBT, bllokoi anëtarësimin e Suedisë në NATO dhe akuzoi Uashingtonin për ndërhyrje në zgjedhjet e majit, në të cilat u përball me një sfidë të madhe nga kandidati i qendrës së majtë, Kemal Kilicdaroglu.
Por, ai fitoi. Dhe tani që e ka të siguruar një mandat të ri pesëvjeçar, duket se ka nisur të korrigjohet edhe me vendet perëndimore.
Kjo sjellje e tij ngre një sërë pyetjesh: çfarë do të thotë ajo për marrëdhëniet e tij të përzemërta me presidentin rus, Vladimir Putin, për thellimin e lidhjeve ekonomike të Ankarasë me Moskën dhe për qasjen e Turqisë ndaj Kievit dhe luftës në Ukrainë?
Në prag të samitit të NATO-s, më 11 dhe 12 korrik në Lituani, Erdogan mori vëmendjen duke dhënë dritën jeshile për hyrjen e Suedisë në NATO dhe duke bërë thirrje për ringjalljen e përpjekjes së Turqisë për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian.
Ditë më parë, derisa priti presidentin e Ukrainës, Volodymyr Zelensky, në Ankara, ai tha se Ukraina e meriton anëtarësimin në NATO – gjë të cilën Rusia e ka përshkruar si një vijë të kuqe të fortë – dhe liroi pesë komandantë ushtarakë ukrainas – më herët seç i kishte premtuar Putinit.
Njoftimet i sollën Erdoganit pikë, duke përfshirë një takim dypalësh me presidentin e SHBA-së, Joe Biden, premtimet për avionët luftarakë F-16 që ushtrisë së tij i nevojiten shumë, dhe zotimet e Suedisë për të ndërmjetësuar përmirësimin e bashkimit doganor Turqi-BE dhe për të bashkëpunuar kundër terrorizmit – që në mendjen e Ankarasë do të thotë goditje ndaj kurdëve.
Ekspertët, megjithatë, thonë se afrimi i dukshëm me Perëndimin nuk do të thotë se Erdogan është i lidhur me të ose është i përgatitur t’i rrezikojë marrëdhëniet e tij me Putinin. Putini i hodhi Erdoganit një litar financiar shpëtimi gjatë fushatës presidenciale, ndërsa udhëheqësit perëndimorë luteshin në heshtje që ai t’i humbiste zgjedhjet.
Animi në tentativë i Erdoganit kah Perëndimi nxitet kryesisht nga konsideratat pragmatike financiare – përkatësisht nevoja për investime më të mëdha të huaja, për të ringjallur ekonominë e Turqisë – por edhe nga imazhi i njollosur i Putinit, pas rebelimit jetëshkurtër të grupit mercenar Wagner në muajin qershor, thonë ekspertët.
Marrëdhëniet Turqi-Rusi janë nxitur kryesisht nga raporti personal i dy udhëheqësve autoritarë, por një Putin i dobësuar bëhet një partner më pak i besueshëm, thonë po ashtu ekspertët.
Me kushtet e tij
Erdogan “po përpiqet t’i ngrohë lidhjet me Perëndimin” tani që zgjedhjet kanë përfunduar, por ai dëshiron që afrimi të bëhet “me kushtet e tij”, thotë për Radion Evropa e Lirë Asli Aydintasbas, bashkëpunëtore në Institutin Brookings në Uashington.
Ajo thotë se ai nuk ka treguar ende asnjë synim për t’i trajtuar problemet që ka krijuar vetë e që kanë çuar në përkeqësim të marrëdhënieve me Perëndimin.
Trajtimi i tyre, sipas saj, është i rëndësishëm nëse Turqia është serioze sa i përket anëtarësimit në BE dhe përmirësimit të bashkimit të saj doganor me bllokun.
Nicholas Danforth, ekspert për Turqinë, shkroi në një postim në Twitter se nëse lëvizjet e Erdoganit merren si “ndryshim i madh” i tij ndaj Perëndimit, kjo do t’i jepte atij “pikërisht ato përfitime ekonomike dhe politike që po i kërkon, pa pasur nevojë të ndërmarrë ndonjë hap domethënës – të themi për të drejtat e njeriut apo sundimin e ligjit”.
Ruslan Suleymanov, bashkëpunëtor në Institutin për Zhvillim dhe Diplomaci, me qendër në Baku, vuri në dukje në një raport të botuar nga Instituti Carnegie Endowment se komentet e Erdoganit për integrimin evropian, synojnë ta rrisin mbështetjen për partinë e tij në qytetet pro-perëndimore, përpara zgjedhjeve lokale që do të mbahen vitin e ardhshëm.
Aleati përçarës i NATO-s
Marrëdhëniet midis Turqisë dhe Perëndimit janë acaruar nën Erdoganin, sepse, si udhëheqësi kryesor i vendit që nga viti 2003, ai ka lëkundur themelet e demokracisë, ka burgosur kundërshtarë, ka bërë ndërhyrje të huaja, ka kryqëzuar shpatat me vendet anëtare të BE-së dhe ka thelluar lidhjet me Putinin.
Lidhjet midis Rusisë dhe Turqisë janë vështirësuar ndonjëherë, por janë rikuperuar me shpejtësi pas mosmarrëveshjeve.
Në vitin 2015, Putin ka akuzuar Ankaranë për “thikë pas shpine” dhe ka ndaluar importet nga Turqia, pasi një avion luftarak turk ka rrëzuar një avion rus pranë kufirit sirian, por marrëdhëniet janë ngrohur përsëri disa muaj më vonë.
Erdogan ka zemëruar NATO-n me blerjen e një sistemi raketor rus, S-400.
Pas marrëveshjes prej 2.5 miliardë dollarësh me Moskën, Shtetet e Bashkuara e kanë përjashtuar Turqinë nga programi i avionëve luftarakë F-35 në vitin 2019 dhe kanë refuzuar t’ia shesin Ankarasë avionin më të avancuar luftarak.
Marrëdhëniet kanë mbetur të tensionuara kur presidenti i SHBA-së, Joe Biden, ka marrë detyrën në vitin 2021. Gjatë fushatës, Biden e ka quajtur Erdoganin “autokrat” dhe ka thënë se Shtetet e Bashkuara duhet ta ndihmojnë opozitën turke që ta mposhtë atë në kutinë e votimit.
Në prill të vitit 2021, pas tre muajsh në presidencë, Biden i ka telefonuar Erdoganit. Ai e ka informuar atë se do t’i njohë si gjenocid vrasjet masive të armenëve në Perandorinë Osmane, gjatë dhe pas Luftës së Parë Botërore.
Paraardhësit e Bidenit e kanë shmangur deklaratën për të mos e zemëruar Turqinë – një aleate strategjike, ushtria e së cilës është e dyta në NATO. Megjithatë, Biden, i cili demokracinë dhe të drejtat e njeriut i ka bërë elemente qendrore të politikës së tij të jashtme, nuk e ka pasur ndërmend t’u japë përparësi marrëdhënieve me Erdoganin, kanë thënë ekspertët në atë kohë.
Pushtimi rus
Megjithatë, pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nga Rusia, në shkurt të vitit 2022, ia ka hapur dyert Erdoganit që të bëhet i domosdoshëm për NATO-n dhe Uashingtonin.
Ai është i vetmi udhëheqës i NATO-s në kontakt të rregullt me Putinin dhe gjithashtu ka marrëdhënie të mira me Zelenskyn – çfarë e bën një ndërmjetës potencialisht efektiv midis Rusisë dhe Ukrainës.
Erdogan ka mbajtur një ekuilibër delikat që nga pushtimi, duke dënuar Kremlinin dhe duke ndihmuar Ukrainën, duke rritur tregtinë me Rusinë dhe duke mbyllur sytë ndaj shmangies së sanksioneve.
Turqia ka vazhduar ta furnizojë Ukrainën me armë vdekjeprurëse dhe e ka bërë këtë shumë kohë përpara anëtarëve të tjerë të NATO-s. Dronët Bayraktar nga kompania turke, Baykar, kanë qenë të rëndësishëm për mbrojtjen e Ukrainës në fazat e hershme të luftës. Baykar, pjesërisht në pronësi të dhëndrit të Erdoganit, po ndërton një fabrikë në Ukrainë, që pritet të hapet në vitin 2025.
Erdogan ka ndihmuar edhe në ndërmjetësimin e një marrëveshjeje midis Moskës dhe Kievit, e cila i ka mundësuar Ukrainës të eksportojë grurë gjatë luftës, por Rusia është tërhequr prej saj javën e kaluar.
Erdogan ka ndihmuar, gjithashtu, në negocimin e shkëmbimeve të të burgosurve, duke përfshirë një në shtator të vitit 2022, në bazë të të cilit Turqia do t’i mbante disa komandantë të Regjimentit Azov deri në fund të luftës. Lirimi i burrave nga Erdogani në duart e Zelenskyt, përpara samitit të NATO-s, ka përmirësuar imazhin e tij brenda aleancës, por ka shkaktuar akuza nga Moska, se ai vepron në mënyrë “jomiqësore” ndaj saj.
“Unë mendoj se Erdogan është shumë i kujdesshëm që të mos e përçmojë Putinin, të paktën jo në kuptimin e drejtpërdrejtë personal”, thotë për Radion Evropa e Lirë Rich Outzen, ish-zyrtar i Departamentit amerikan të Shtetit, tani analist i Këshillit Atlantik.
Zëdhënësi i Kremlinit, Dmitry Peskov, duket se ka minimizuar lirimin e komandantëve të Azovit, duke thënë se Ankaraja ka qenë nën “shumë presion” përpara samitit të NATO-s dhe se ka dashur të tregojë “solidaritet” me aleancën.
Erdogan ka thënë se Moska i kupton arsyet e tij për lirimin e komandantëve të Azovit dhe Kremlini nuk ka komentuar më tej.
Vizita e Putinit
Erdogan do të ketë mundësi për të diskutuar lirimin e komandantëve dhe çështje të tjera me Putinin, kur ai ta presë liderin rus në gusht, në Turqi. Kremlini ende nuk e ka konfirmuar udhëtimin.
Putini është takuar me Erdoganin ndoshta më shumë se çdo lider tjetër jashtë ish-Bashkimit Sovjetik – një shenjë kjo e marrëdhënieve të tyre të mira të punës dhe e aftësisë për të ndarë interesat e tyre konkurruese në Ukrainë, Azerbajxhan, Siri dhe Libi.
Nëse vizita zhvillohet, ata ka të ngjarë të diskutojnë për luftën në Ukrainë, për ringjalljen e mundshme të marrëveshjes së grurit dhe për zgjerimin e lidhjeve ekonomike, thonë ekspertët.
Erdogan “do ta nxisë Putinin që të mendojë për zgjidhjen e konfliktit në terma që nuk çojnë në përshkallëzim të mëtejshëm”, thotë Outzen.
Në komentet e bëra për mediat më 21 korrik, Erdogan ka shfaqur shpresën se marrëveshja e grurit do të rifillojë pas takimit të tij me liderin rus në Turqi.
Me zgjedhjet pas tij dhe me uljen e tensioneve me Perëndimin, Erdogan, këtë herë, do të ketë një dorë më të fortë në bisedimet me Putinin, thonë ekspertët
Dobësia e Erdoganit qëndron në varësinë e madhe të Turqisë nga energjia ruse dhe në ekonominë e saj të dobët, që është rezultat i politikave të tij.
Për rrjedhojë, Erdogan ka refuzuar t’i bashkohet Perëndimit në vendosjen e sanksioneve kundër Rusisë, për shkak të pushtimit të paprovokuar të Ukrainës.
Analistët thonë se ai do që ta shmangë përkeqësimin e vështirësive ekonomike në vend, ku inflacioni është 40 për qind dhe monedha kombëtare pranë nivelit më të ulët kundrejt dollarit.
Rusia është bërë eksportuesja më e madhe në Turqi vitin e kaluar, duke tejkaluar Kinën, pasi Ankaraja ka rrëmbyer vëllime më të mëdha të naftës, gazit dhe qymyrit rus me zbritje, të cilat janë shmangur nga Perëndimi.
Dhe me Evropën e mbyllur, turistët dhe biznesmenët rusë janë duke vërshuar në Turqi.
Derisa Turqia ka ende nevojë për energji të lirë ruse, Putini dhe elita ruse kanë nevojë për Turqinë më shumë, thotë për Radion Evropa e Lirë Mark Katz, profesor i shkencave politike në Universitetin George Mason në Shtetet e Bashkuara, i cili fokusohet në marrëdhëniet e Rusisë me Lindjen e Mesme.
Turqia ka qenë një kanal i rëndësishëm për mallrat e sanksionuara në Rusi.
Duke qenë pa qasje në tregjet financiare perëndimore, rusët “kanë nevojë për qasje në Turqi, për të siguruar paratë e tyre”, thotë Katz.
“Ata nuk mund të përballojnë të shohin përkeqësimin e marrëdhënieve me Turqinë. Putini nuk dëshiron që Erdogan të shkojë më tej drejt Perëndimit”, thotë ai./REL
