Izraeli im (18) Dyshoj se do të krijohej shteti izraelit pa Ben Gurionin

Nga Golda Meir/

Një herë, mendoj se kjo ndodhi më 1946, Ben Gurioni më luti për një pushim disamuajsh në Jewish Agency, të cilën e udhëhiqte atëherë, me qëllim që të informohej saktësisht se çka i nevojitet Haganës për luftë, e cila, sipas tij, sigurisht do të ndodhte. Të gjithë bënin shaka me “seminarin”, siç e quanin, e Ben Gurionit. Në ato ditë të krizës së pandërprerë askush nuk kishte kohë për “studime”. Kur u kthye, Ben Gurioni dinte me tepër se të gjithë ne bashkë për forcën reale të Haganës. Më thirri pas disa ditësh: – Golda, eja tek unë! Dua të bisedoj me ty.

Shëtiste poshtë e lart nëpër kabinetin e tij të madh të punës. – Më bëhet se do të çmendem! – më tha. – Çfarë do të ndodhë me ne? Jam i sigurt se arabët do të na sulmojnë, ndërsa ne nuk jemi të përgatitur për këtë. Nuk kemi asgjë. Çfarë do të ndodhë me ne?

Ishte krejtësisht jashtë taktit. Brengosej shumë. U ulëm dhe biseduam. Pasi më dëgjoi, tha: – Dëgjoni, duhet shumë guxim që njeriu të frikësohet, por duhet edhe më shumë guxim që kjo frikë të tregohet!

Ben Gurioni e kishte plotësuar parandjenjën e tij të çuditshme me informatat e holësishme të cilat kishte arritur t’i siguronte. Pastaj, ndërmori hapin e rëndësishëm: iu drejtua hebrenjve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës – pothuajse tri vjet para se të shpërthente lufta për pavarësi e vitit 1948 – dhe siguroi ndihmën e tyre “në rast të luftës me arabët”. Jo gjithmonë, por shumë shpesh, kishte të drejtë dhe ishte shumë i sigurt në këtë.

Ben Gurioni kishte besim në mua

Ben Gurioni assesi nuk ishte njeri i pandjenja dhe i pashpirt, por dinte se kur duhet marrë vendime. Në atë kohë, kur shumica në Jishuv mendonin se është i pamundshëm krijimi i shtetit të Izraelit dhe mbrojtja e tij e suksesshme, Ben Gurioni nuk shihte zgjidhje tjetër reale. Në këtë pikë u pata pajtuar me të. Bile edhe njerëzit sikur Remezi mëdysheshin seriozisht. Më kujtohet mbrëmja në fillim të vitit 1948, kur me Remezin po rrinim në tarracën time me shikim nga deti dhe ai më tha solemnisht: – Ti dhe Ben Gurioni do ta shkatërroni shpresën e fundit të popullit hebraik!

Megjithatë, Ben Gurioni e ringjalli shtetin hebraik. Nuk ishte ai i vetmi, por dyshoj se do të krijohej shteti pa udhëheqjen e tij.

Nga fillimi, bashkëpunonim mirë. Ben Gurioni kishte besim në mua dhe më donte, mendoj. Me vite të tëra, derisa ai ishte përgjegjës, nuk lejonte kritikat ndaj meje, edhe pse ndodhte që në disa gjëra të rëndësishme të mos pajtohesha me të. Për shembull, kisha mendim tjetër lidhur me propozimin e Komisionit të Peelit mbi ndarjen e Palestinës. Pata theksuar rëndësinë e hyrjes “ilegale” në Palestinë, propozim ky të cilin Ben Gurioni nuk e mori seriozisht në fillim.

A sillej si diktator? Vërtet jo. Do të ishte thjeshtësim i vrazhdtë të thuhej se njerëzit frikësoheshin kur ishin para tij. Dhe, nuk ishte njeri të cilin mund ta kundërshtoje lehtë. Ndër ata që humbën besimin te Ben Gurioni dhe të cilëve ua nxiu jetën ishin dy kryeministrat e Izraelit: Mosha Sharet dhe Levi Eshkol. Por, kishte edhe të tjerë.

E kishte mërzi t’i thuhej se partinë, e më vonë edhe qeverinë, i kishte udhëhequr në mënyrë autokrate. Kur një gjë e tillë iu tha në një kuvend partiak, Ben Gurioni iu kthye ministrit të cilin e konsideronte të ndershëm. – Më thuani, Naftali – e pyeti – a mos po i udhëheq vërtet në mënyrë jodemokratike tubimet partiake? Perez Naftali e shikoi, buzëqeshi dhe u përgjigj me mend: – Nuk do të thoja se është tamam kështu. Më me dëshirë do të thoja se partia, në mënyrën më demokratike, voton si thuani ju! Meqë Ben Gurioni nuk kishte kurrfarë sensi për humor (kurrë nuk më kujtohet të ketë treguar ndonjë barcoletë), ishte shumë i kënaqur me përgjigjen e Naftalisë, e cila, tekefundit, edhe nuk ishte e pavërtetë.

Si punonte qeveria jonë?

Meqë ra fjala për mbledhjet e qeverisë dhe për votimet, më bie ndër mend një bisedë që e kisha bërë, para shumë vitesh, në një pritje me rastin e mbledhjes së Internacionales Socialiste. Po rrija me Vili Brandtin, me Bruno Krajskin, me kryeministrin e një shteti skandinav dhe me Harold Uilsonin, i cili asokohe nuk ishte kryeministër. Po bisedonim rreth asaj se si funksionojnë qeveritë. Njëri nga të pranishmit u kthye nga unë dhe më pyeti: – Si i mbani mbledhjet e kabinetit? Iu përgjigja: – Votojmë një nga një. Të gjithë u shtangën. – Votoni në mbledhjet e qeverisë? – Po, natyrisht – u përgjigja. – E, çka bëni ju? – pyeta. Brandt më shpjegoi se ai në Bon hap çështjet për diskutim, thotë konkluzat e diskutimit dhe pastaj paraqet vendimin e vet. Krajski vërtetoi këtë, duke u pajtuar, dhe shtoi: – Cilido ministër merr guximin të thotë se është kundër konkluzave dhe vendimit të kryetarit të këshillit ministror, duhet të shkojë nga qeveria!

Në Izrael është dhe ishte gjithmonë ndryshe, e edhe në kohën e Ben Gurionit. Gjithherë diskutonim gjatë e gjatë dhe, nëse ishte e nevojshme, votonim një nga një. Nuk besoj që, si kryeministreshë, të kem qenë ndonjëherë pakicë. Por, kishim qeveritë e koalicionit dhe, prandaj, kabinetet e mëdha. Shumica e anëtarëve të kabinetit izraelit mendojnë se nuk i kryejnë detyrat e veta ashtu si duhet nëse nuk deklarohen për secilën çështje veç e veç. Prandaj, mbledhjet e qeverisë shpesh zgjasin me orë të tëra, qoftë edhe atëherë kur për çështje të caktuara mund të vendoset për gjysmë ore. Kurrë nuk do t’i harroj fytyrat plot habi të Brandtit dhe të Krajskit, derisa ua shpjegoja të gjitha këto.

T’i kthehem Ben Gurionit. Ajo që ishte e çuditshme tek ai dhe në jetën e tij politike ishte kjo: edhe atëherë kur teorikisht nuk kishte të drejtë, në praktikë zakonisht tregohej se ai kishte të drejtë. Dhe, ky është dallimi mes shtetarit dhe politikanit. Por, megjithatë, nuk do t’i harroj plagët që na i shkaktoi në aferën Lavon dhe fyerjet me të cilat mbuloi bashkëluftëtarët e tij të mëhershëm. Për dëmin që ia shkaktoi Lëvizjes punëtore në dhjetë vjetët e fundit të jetës së tij, edhe sot mendoj njësoj sikur atëherë. Nga një udhëtim në botën e jashtme, ia dërgova një telegram për ditëlindje: “I dashuri Ben Gurion, në të kaluarën kishim shumë zënka dhe do të kemi, padyshim, edhe shumë të tjera në të ardhmen. Por, pavarësisht nga ajo se çfarë do të na sjell ardhmënia, askush nuk do të mund të ma marrë ndjenjën se për mua ka qenë privilegj i madh bashkëpunimi dhjetëvjeçar krah për krah me njeriun i cili ka bërë më shumë se gjithkush tjetër për krijimin e shtetit hebraik”. Kështu mendoja, asokohe. Por, edhe sot mendoj kështu.

Dita kur u hap limani i Tel-Avivit ishte festë nacionale për ne

Më 1937, sërish më dërguan në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kësaj radhe për të mbledhur para për një projekt të Histadrutit. Është fjala për fushatën për ndërmarrjen me emrin Nahshon. Ideje rridhte që nga David Remezi, ndërsa u aktualizua pas grevës së përgjithshme të arabëve. Hebrenjtë e vjetër në Palestinë ishin popull që i përkiste detit. Kjo traditë, e humbur gjatë dy mijë vjetësh përndjekjeje, duhej ringjallur sërishmi. Greva e punëtorëve të skeles së Jafës më 1936 inicoi këtë aksion të madh të Jishuvit. Atyre që u flisja gjithkah nëpër Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vazhdimisht u thoja se për punën në det duhet arsimuar njerëzit mu ashtu siç i shkolluam me vite të tëra për punën në tokë. Dëshironim të hapnim limanin, të blenim anije, të shkollonim marinarë dhe sërish të bëheshim popull që i përket detit.

Dita kur u hap limani i Tel-Avivit gjithsesi se ishte festë nacionale për hebrenjtë e Palestinës. Edhe sot mahnitem kur mendoj për atë se si vraponin kah deti njerëzit që prisnin në lima, duke dashur t’u ndihmojnë punëtorëve të skeles – hebrenj të Selanikut – që nga anija jugosllave, e cila e para kishte ankoruar në Tel-Aviv, të zbarkonin thasët me çimento. E kishim të qartë se ura e drunjtë e limanit për ankorim ende nuk ishte skele e vërtetë – nuk ishte as Roterdam e as Hamburg – por ajo ishte jona dhe ne ishim shumë krenarë dhe shumë të gëzuar me të. Më vonë, ura e drunjtë u zëvendësuar me urë të hekurt dhe për çdo mbrëmje aty tubohej i tërë qyteti për të parë se si përparonin punët. Poetët shkruan vargje për limanin, u komponuan edhe këngë. Dhe, më e rëndësishmja ishte se në atë lima vërtet ankoroheshin anijet.

Gjithnjë më ka fascinuar ideja e ringjalljes së traditës detare hebraike. Sa herë që kisha mundësi, udhëtoja me anijet “hebraike”, për shembull me anijen “Tel-Aviv”, në guvertën e të cilës u hartuan detajet për “Nahshonin”, atëherë kur unë, Remezi dhe Berl Katznelsoni udhëtuam bashkërisht për të marrë pjesë në kongresin sionist në Zvicër. Njerëz të dyshimtë tërheqin vërejtjen se e tërë tregtia detare e Palestinës ndodhet në duart e johebraikëve. Por, unë shihja te “Nahshoni” hapin e mëtejmë drejt pavarësimit hebraik.

Pse nuk u nda Palestina më 1936?

Një kohë nuk kisha asgjë tjetër para syve pos ato anije. Kjo nuk ishte asgjë tjetër pos një intermeco romantike. Nganjëherë, në mbrëmje, kur mbaroja përgatitjen e gjellës për të nesërmen, kur arnoja gjërat që duhej të arnoja, kur nuk kishte kurrfarë mbledhjeje të Va’ad Hapoelit dhe kur askush nuk kërkontë asgjë nga unë, rrija ulur në tarracën time, duke u kënaqur me flladin e lehtë dhe duke shikuar detin. Me atë rast e pyesja vetveten se si do të ishte po të kishim marinën tonë vetanake, flotën tregtare në lulëzim dhe anijet e udhëtarëve që, me flamurin valvitës me yll të Davidit, do të lundronin drejt Evropës, Azisë e Afrikës. Ky, për mua, ishte njëlloj relaksimi. Diçka ngjashëm sikur shkuarjet e fshehta të Ben Gurionit në kinema apo sikur leximi nga ai i romaneve kriminalistike. Njerëzit e tjerë mbledhin pulla postare për t’u argëtuar. Gjatë gjithë kohës e dija se deti ka për ne një rëndësi të madhe. Emigrantët hebraikë nga Evropa mund të arrinin në Palestinë vetëm përmes udhës detare, me supozimin se britanikët do t’i lenin të hynin brenda. Më 1939, në prag të luftës kërcënuese, u tregua se shërbimi kolonial britanik do të lëshojë pe para trysnive arabe dhe do ta ndërpresë tërësisht kolonizimin hebraik në Palestinë.

Komisioni i Peelit, pasi vizitoi Palestinën më 1936, propozoi që vendi të ndahej në dy shtete: në shtetin hebraik, që do të kapte 2 mijë kilometra katrorë, dhe në shtetin arab, që do të përfshinte pjesën tjetër të mbetur, pos enklavës ndërkombëtare të Jerusalemit dhe daljes nga atje në det. Ky propozim nuk përputhej me idenë time për shtetin nacional të popullit hebraik, të aftë për ekzistencë. Ky do të ishte një vend shumë i vogël dhe shumë i ngushtë. Konsideroja se ky propozim ishte grotesk dhe këtë e thashë, por shumica e kolegëve të mi, i pari Ben Gurioni, vendosën, pas disa hezitimesh, ta pranojnë propozimin e Komisionit të Peelit. – Një ditë, djali im do të më pyesë se me çfarë të drejte kam hequr dorë nga pjesa më e madhe e vendit, e unë nuk do të di si t’i përgjigjem! – u pata thënë në njërin nga tubimet e shumta partiake në të cilat debatohej për propozimin e Komisionit të Peelit. Natyrisht, nuk isha e vetmja që mendoja kështu në partinë time. Me mua u solidarizua Berli dhe disa anëtarë të tjerë të Lëvizjes punëtore. Por, vlerësimet e mia dolën të gabueshme. Ben Gurioni pati të drejtë kur na thoshte se më i mirë është çfarëdo shteti se sa të mos kesh shtet fare.

Për fat, nuk ishte faji im ai që më 1937 nuk u bëmë me shtet, ngase arabët e refuzuan planin e ndarjes. Po të kishin pranuar ata, shteti “palestinez” do të krijohej asokohe. Qëndrimi i arabëve më 1936 dhe më 1937 ishte qysh atëherë i përcaktuar nga i njëjti parim që vlen edhe sot për ta: ata nuk vendosin për atë që është në të mirë të tyre, por për atë që konsiderojnë se është e keqe për ne.