Më poshtë botojmë raportin e zbardhur të takimit që delegacioni shqiptar i Partisë së Punës, i përfaqësuar nga Enver Hoxha, Mehmet Shehu, Hysni Kapo, dhe Ramiz Alia zhvilluan në Moskë, në 12 nëntor 1960, në një moment të tensionuar të marrëdhënieve mes dy vendeve.
Raporti është marrë nga Arkivat Digjitale të Qendrës Wilson. (bota.al)
Acarimi i marrëdhënieve të Shqipërisë me bllokun sovjetik kishte nisur tashmë. Ishin dhënë disa shenja aty-këtu. Shenja të cilat përmenden edhe në këtë takim në Moskë mes palëve. Të dyja kanë pretendime për të ngritur, disa tingëllojnë si lëndime të vërteta, të tjera si justifikime.
Bie në sy fillimisht habia e Hrushovit, i cili nuk e kupton dot qëndrimin e shqiptarëve, kur vetëm tre vjet më herët ishte pritur si hero në vendin e shqiponjave. Ndërkohë, pala përballë tij nuk ka gëlltitur atë që ka ndodhur në mbledhjen e partive komuniste dhe socialiste në Bukuresht, nuk ka pritur aspak mirë kritikat e Hrushovit ndaj shqiptarëve.
Bisedohet për Liri Belishovën dhe për qëndrimet ndaj jugosllavëve, bisedohet për deklaratat e ambasadorit rus në Shqipëri.
E gjithë biseda përshkohet nga një tension i vazhdueshëm, me Hrushovin që vazhdimisht i përsërit Enver Hoxhës se ky i fundit nuk e respekton. Tension që sa vjen e rritet dhe e arrin kulmin kur hapet biseda e bazës së nëndetëseve në Vlorë. Aty ku Enver Hoxha deklaron: “Shqipëria do të bëhet hi dhe ju do të humbisni 8 nëndetëse”.
Eshtë një moment kulmor i tensionit, që e bën Hrushovin ta krahasojë Enver Hoxhën me kryeministrin britanik, McMillan, për nga mënyra se si i drejtohet udhëheqësit të BRSS. Një krahasim që nuk e ka duruar dot Hysni Kapo, i cili ka shtyrë delegacionin shqiptar të brofë në këmbë dhe të largohet nga takimi, shkruan bota.al. I cili duket se do i vërë një herë e mirë kapakun marrëdhënieve të mira mes Bashkimit Sovjetik dhe Shqipërisë, pavarësisht përpjekjeve të sekondave të fundit të Mehmet Shehut, për të dhënë siguri mbi besnikërinë e Shqiperisë ndaj bllokut. Më poshtë biseda e plotë. (bota.al)
Delegacioni shqiptar i përfaqësuar nga: Enver Hoxha, [Anëtar i KQ të PPSH dhe Kryetar i Këshillit të Ministrave] Mehmet Shehu, [Sekretariati i KQ të PPSH dhe Anëtar i Byrosë Politike] Hysni Kapo, [Sekretariati i KQ të PPSH dhe Anëtari i Byrosë Politike], Ramiz Alia.
Delegacioni sovjetik i përfaqësuar nga: N. S. Hrushovi, [Zëvendëskryeministri i Parë Sovjetik], Anastas I. Mikoyan, [Anëtar i Byrosë Politike të KK të CPSU] Frol Kozlov, [Departamenti i CPSU për Ndërlidhjen me Partitë Komuniste dhe Punëtore në Vendet Socialiste] Yuri V. Andropov.
N. S. Hrushov: Mund të filloni. Po ju dëgjojmë
Shoku Enver: Na ke ftuar. Bujtësi duhet të flasë i pari. Në vendin tonë ekziston një fjalë e urtë: “Bujtësi duhet të hajë edhe dyzet kafshata pasi të ketë mbaruar i ftuari dhe duhet të flasë i pari”.
N. S. Hrushov: Ne i pranojmë kushtet e shqiptarëve.
Në emër të Presidiumit të Komitetit Qendror shpreh dëshirën për të gjetur dhe kuptuar arsyet që kanë sjellë përkeqësimin e marrëdhënieve mes nesh. Nuk e kuptoj se çfarë ka ndodhur që nga vizita ime në Shqipëri, në vitin 1959. Nëse nuk keni qenë të kënaqur me ne që atëherë, duhet të jem shumë i trashë dhe naiv që të mos e kuptoja këtë. Pasi u ktheva në BRSS, u fola të gjithë shokëve për përshtypjen e mrekullueshme që më la pritja e ngrohtë nga populli shqiptar. Përveç fjalëve të bukura, nuk thamë asgjë (përveç disa batutave, siç ishte ajo për plepat që bëra me shokun Mehmet Shehu).
Shoku Mehmet: Sigurisht, shakatë nuk mund të ndikojnë në marrëdhëniet tona.
N. S. Hrushov: E përmenda atë shaka sepse ishte e vetmja që mbaja mend. Cilat janë, pra, arsyet e përkeqësimit të marrëdhënieve tona?
Shoku Enver: Nëse kjo është një preambulë e bisedave tona, është tjetër çështje. Këtu nuk ka vend shakaja me plepa. E patë se si qeshnim të gjithë kur fole për plepat?
N. S. Hrushov: Atëherë çfarë arsye tjetër mund të ketë? Pse keni ndryshuar qëndrim ndaj nesh?
Shoku Enver: Nuk jemi ne, por ju që kemi ndryshuar qëndrim. Ne kemi pasur mosmarrëveshje edhe më parë, si për jugosllavët, por ndryshimi i qëndrimit ndodhi pas Bukureshtit [Kongresi i Tretë i Partisë së Punës të Rumanisë në qershor 1960, në të cilin Hrushovi kritikoi delegacionin shqiptar] dhe gjithçka vjen nga ana juaj.
N. S. Hrushov: Dua të sqaroj diçka. Mendoja se nuk kishim mosmarrëveshje për Jugosllavinë. Për herë të parë po dëgjoj se kemi qëndrime të ndryshme për çështjen jugosllave. Ju keni folur shumë më tepër se ne për këtë çështje dhe ne kemi shkruar dhe shprehur mendimin tonë, por gjithmonë pa pasion. Ne kemi mbajtur gjithmonë qëndrimin se sa më shumë flitet për to, aq më shumë rritet shkëlqimi i tyre. Dhe kjo ka rezultuar e vërtetë.
Shoku Enver: Ne nuk e shohim kështu.
N. S. Hrushov: Unë po flas për ne. Por që ne kemi pasur pikëpamje të ndryshme për këtë çështje, kjo është e re për mua. E dëgjoj për herë të parë. Ne kemi zhvilluar bisedime në Shqipëri dhe ju nuk e keni ngritur kurrë këtë çështje. Do të doja t’ju pyesja: Çfarë toni zëri duhet të përdorim? Ju më bëni pyetje dhe unë ju përgjigjem, por ju ende jeni duke bluar në mendjen tuaj. Nëse nuk e dëshironi miqësinë tonë, ju lutemi na e thoni. Ne duam miqësi me ju, por një fjalë e urtë thotë se miqësia nuk mund të imponohet.
Shoku Enver: Duam të jemi miq përgjithmonë. Ne dëshirojmë të bisedojmë miqësisht. Por kjo nuk do të thotë se duhet të biem dakord për të gjitha çështjet.
N. S. Hrushov: Kush thotë se duhet të biem dakord për të gjitha çështjet? Ti po bluan me mendje, ndërsa unë përpiqem të të sqaroj. Tre herë ju kemi ftuar për biseda. Dëshironi të shkatërroni marrëdhëniet tona? Nuk e kuptoj se në çfarë drejtimi po përpiqeni ta drejtoni bisedën. Unë dua që marrëdhëniet të kthehen atje ku kanë qenë. Çështjen jugosllave, të cilën ju e konsideroni të debatueshme mes nesh, mund ta lëmë mënjanë për momentin. Kjo nuk është një çështje kryesore.
Shoku Enver: Përkeqësimi i marrëdhënieve mes nesh pas Bukureshtit ishte faji juaj. Ne u kemi treguar shokëve tuaj dokumente të shumta që e vërtetojnë këtë fakt. Ata duhet t’i kishin transmetuar tek ju.
Mikoyan: Po, na i ke dërguar. Por çështja është se ju na akuzoni ne, ndërsa ne ju akuzojmë juve. Prandaj duhet të kërkojmë të gjejmë çështjet që mund të zgjidhen.
S. Hrushov: Nuk e kuptoj shumë mirë këtë. Unë dhe Hysni Kapo nuk kemi pasur mosmarrëveshje të tilla në Bukuresht. Ai tha se nuk ishte i autorizuar nga Komiteti Qendror për të shprehur mendimin e tij për çështjet që po diskutoheshin atëherë.
Shoku Hysni: Në Bukuresht kam shprehur qëndrimin e partisë sonë. Për sa i përket nevojës për të pritur autorizimin nga Komiteti ynë Qendror, e kisha fjalën vetëm për autoritetin për të firmosur komunikatën.
S. Hrushov: Pikërisht për këtë po flas. Atëherë shoku Kapo tha se autorizimi nga KQ ishte dhënë dhe se do të firmoste komunikatën.
Shoku Hysni: Në Bukuresht ju theksuat se ju dukej i çuditshëm qëndrimi i Partisë së Punës të Shqipërisë (PPSH). Këtë e bëtë në mbledhjen e dymbëdhjetë partive të vendeve socialiste, si dhe në mbledhjen më të madhe, të më shumë se pesëdhjetë partive. E vërteta është se qëndrimin e partisë sonë jua kemi shprehur edhe para mbledhjes së 12 partive. Unë fola me Andropovin për këtë. Pasi jua tregoi, ju e udhëzuat që t’ua kthente shqiptarëve se duhet ta mendojnë mirë dhe të përpiqen të ndryshojnë qëndrimin. Kur unë dhe Andropovi u takuam, nuk folëm për Deklaratën e Moskës, por për çështjen që ne të mbështesim materialin sovjetik.
Andropov: Mendoj se kjo çështje duhet të analizohet mirë, pasi është hera e dytë që ngrihet. Fillimisht takova shokun Kapo së bashku me shokun [Alexandru] Moghioros, anëtar i Byrosë Politike të Partisë së Punës të Rumanisë, në shtëpinë e të cilit po zhvillonim mbledhjen. Kur ia dorëzova raportin tonë [informues], fola edhe me të për përmbajtjen. Shoku Kapo tha që unë duhet t’i transmetoj shokut Hrushov se shqiptarët janë dakord me Partinë Komuniste të Bashkimit Sovjetik për këtë çështje. Ia kam transmetuar Hrushovit. Ai tha se nuk priste një qëndrim tjetër nga shqiptarët. Më pas shoku Kapo kërkoi të më takonte sërish dhe më foli për një letër që kishte përpara, duke thënë se po ma thoshte këtë vetëm mua. Atë natë e informova Hrushovin për këtë gjë. Ai më porositi t’i thoja shokut Kapo se nuk e kuptojmë qëndrimin shqiptar dhe t’i transmetoja shokut Enver Hoxha që ta mendonte edhe një herë këtë çështje.
Shoku Enver: Kjo është marrëzi. Komiteti ynë Qendror nuk është pajtuar kurrë me Deklaratën e Bukureshtit. Unë kam qenë i informuar me gjithçka që po ndodhte në Bukuresht që nga fillimi.
S. Hrushov: Kjo nuk është e rëndësishme. Çështja është se edhe para Bukureshtit nuk keni qenë dakord me ne. Megjithatë, ju nuk keni arritur të na njoftoni, megjithëse ne ju kemi konsideruar si miqtë tanë. Faji për gjithë këtë qëndron tek unë që të kam besuar shumë.
Shoku Mehmet: I kërkojmë shokut Hrushov të kujtojë bisedat që kemi bërë në vitin 1957. Ju na dhatë fjalën, ndërsa ne ju folëm me gjithë zemër për të gjitha çështjet, përfshirë Jugosllavinë. Fillimisht fola unë dhe më pas shoku Enver foli më hollësisht për çështjen jugosllave. Ju dëgjuat dhe më tej, pas një përgënjeshtrimi të shokut Enver, u ngritët dhe na thatë. “A është qëllimi juaj të na ktheni në vijën e Stalinit?” Kjo do të thotë se ju e keni ditur gjatë gjithë kohës që ne e shohim çështjen jugosllave ndryshe. Por nëse ju kujtohet, kur shkuat në Jugosllavi në vitin 1955, ne iu përgjigjëm letrës tuaj [duke thënë] se kishim rezerva dhe kërkuam mendimin e Byrosë për Informim për këtë çështje.
Mikoyan: Pikërisht kështu ndodhi, por kjo nuk e pengoi kurrë miqësinë tonë. Pyesim pse ndodhi kjo pas Bukureshtit.
N. S. Hrushov: Na thoni mendimin tuaj se pse ndodhi kjo?
Shoku Mehmet: Ndoshta mund të na thoni tuajin.
N. S. Hrushov: Ju thoni se në BRSS njerëzit që kanë ardhur së fundmi në pushtet janë të rinj dhe pa përvojë. A po përpiqeni të na jepni mend? [Anëtari i Byrosë Politike të KQ të PPSH dhe nënkryetari i parë i Këshillit Ministror] Beqir Balluku u ka thënë oficerëve tanë: “Hrushovi dëboi të gjithë shokët e Byrosë [Byrosë Politike], [sekretarin e KQ të KQ të CPSU] Malenkov, [Ministrin e Jashtëm Sovjetik Vyacheslav M.] Molotov, [anëtarin e Byrosë Politike dhe anëtarin e Presidiumit] Lazar Kaganovich, [Kryeministrin Sovjetik] Nikolai Bulganin, etj. Unë kam qenë kaq shumë vite në këtë parti; nuk e di kush është më i vjetër se unë këtu. Ja letra që më ka dërguar Bulganin tre ditë më parë, nëse dëshironi ta lexoni.
Shoku Enver dhe shoku Mehmet: Nuk do të ishte e nevojshme. Kjo është një çështje e brendshme e juaja.
Andropov duke lexuar letrën e Bulganinit: (një përmbledhje e shkurtër e letrës) Përshëndetje me rastin e përvjetorit të Revolucionit të Madh të Tetorit. Viti i 43-të i rendit sovjetik karakterizohet nga suksese të mëdha, të arritura nga vendi ynë nën drejtimin e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik me ju në krye. Ju urojmë juve dhe familjes suaj suksese dhe shëndet. Përshëndetje miqësore. Bulganin. Moskë, nëntor 1960.
Shoku Enver: Nuk na intereson pse hoqët Molotovin, Bulganinin dhe të tjerët nga Presidiumi.
N. S. Hrushov: Ne ju kemi informuar për këtë çështje.
Shoku Enver: Këto janë punët tuaja të brendshme. Ju e dini se si na e keni transmetuar informacionin. Tani për atë që thatë për Beqir Ballukun. Gjatë kohës që ishim në Shqipëri nuk kishte ndodhur asgjë e tillë. Nëse kjo ka ndodhur pasi kemi ardhur këtu, atëherë do të shkojmë në Shqipëri dhe do ta shqyrtojmë këtë çështje. Të hedhësh akuza thjesht sepse të moshuarit (zyrtarët) janë hequr dhe zëvendësuar nga të rinjtë nuk është e drejtë. Kjo është çështje juaj e brendshme organizative. Nëse Beqir Balluku e ka thënë një gjë të tillë, ne do të marrim masat e duhura.
S. Hrushovi: Fatkeqësisht e ka thënë disa herë.
Shoku Enver: Po, por a e dini se çfarë ka thënë vetë ambasadori juaj? Në vend që të përmend shumë raste, do të përmend një që është çështje ushtarake. Ai ka vënë në pikëpyetje se cilës palë do të betohej ushtria shqiptare.
S. Hrushovi: Kujt ia ka thënë këtë?
Shoku Enver: Gjeneralëve tanë, në aeroport, në prani të gjeneralit tuaj. Oficerët tanë u përgjigjën se ushtria shqiptare do t’i qëndronte besnike partisë dhe kampit socialist.
N. S. Hrushov: Nëse ambasadori ynë ka thënë një gjë të tillë, atëherë kjo është marrëzi e plotë.
Shoku Enver: Por kjo marrëzi është politike.
S. Hrushovi: Kjo është marrëzi e çdo lloji.
Mikoyan: Ndoshta po supozoni se sjellja e ambasadorit është qëndrimi ynë zyrtar?
Shoku Enver: Një budallallëk nga një idiot mund të falet, qoftë edhe politik, por kur përsëritet shumë herë është qëndrim zyrtar.
N. S. Hrushov: Po, kjo është e vërtetë.
Shoku Enver: Ambasadori juaj ka qenë miku më i mirë për partinë tonë dhe për ne në planin personal. Ai nuk është një idiot.
S. Hrushovi: Nëse ai ka folur kështu, ai është një idiot.
Shoku Enver: Marrëzia e tij doli vetëm pas Bukureshtit. Pse nuk e bëri këtë për tre vjet rresht? Kjo është e çuditshme.
Mikoyan: Nuk është e çuditshme. Ai merrte informacion nga ju rregullisht dhe nuk kishte parë një sjellje të tillë nga ana juaj.
Shoku Enver: Mendoj se thatë se ai nuk kishte dijeni për mosmarrëveshjet mes nesh.
Mikoyan: Jo, nuk kishte, sepse ky rast ishte pas Bukureshtit.
Shoku Mehmet: Pas Bukureshtit menduat se ju kishim tradhtuar, kështu që thatë: dolloi [rusisht në origjinal, që do të thotë ‘poshtë’] shqiptarët.
Mikoyan: Shoku Enver na tha se i tregonte gjithçka [ambasadorit sovjetik në Shqipëri] V. I. Ivanov, por më pas nuk e bëri. Sjellja e ambasadorit është rezultat i kësaj. Ne kemi folur tashmë për këtë çështje.
Shoku Mehmet: Si do të ndiheshit nëse ambasadori ynë do të shkonte në Stalingrad dhe do të fillonte të mblidhte informacione? Është e qartë se nuk do t’ju pëlqente. Dhe më e keqja është se jo vetëm ambasadori juaj, por edhe njerëzit e tij janë sjellë në këtë mënyrë.
Shoku Enver: Nëse, siç thotë Mikojani, ne kemi folur tashmë për këto çështje, atëherë pse jemi ende këtu? Nëse, pasi i diskutojmë këto çështje, shpallim se nuk jemi dakord me ju, atëherë mund të thoni se i kemi diskutuar tashmë.
Mikoyan: Por ne e kemi tërhequr tashmë ambasadorin tonë, pse po e bëni çështje?
Shoku Enver: Mirë, ta lëmë mënjanë çështjen e ambasadorit. Tani, shikoni se çfarë keni shkruar në letrën drejtuar kinezëve. Kjo për ne është një monstruozitet.
Mikoyan: Ne thjesht kemi shprehur mendimin tonë.
Shoku Ramiz Alia: (Leximi nga faqja 46 e letrës). Ju na akuzoni publikisht për antisovjetizëm.
N. S. Hrushov: Ky është mendimi ynë. Mos u zemëroni.
N. S. Hrushov: Më akuzuat për bisedën tonë në [prill] 1957. [Atëherë] shoku Enver foli dy orë, ndërsa unë e mbajta gojën mbyllur. Unë fola për pesë minuta dhe ju më ndërpretë menjëherë, dhe pastaj përsëri e përsëri. Unë thashë që nuk dëshironi të dëgjoni dhe mund të ndaloja së foluri. Pastaj erdhët në Komitetin tonë Qendror, thatë se ajo që ndodhi nuk ishte gjë e mirë dhe [ne] u pajtuam. Tani duhet të më lini të flas. Të katër po më ndërprisni sërish.
Na vjen keq për atë që ndodhi me këta njerëz. Ju nuk na besoni. Nuk e njoh Koço Tashkon. Mund ta kem parë më parë, por edhe sikur të më tregoje një foto të tij, nuk do ta njihja.
Shoku Enver: Nëse do një foto, mund të të sjellim një.
S. Hrushovi: Pse flisni në këtë mënyrë?
Shoku Enver: Kërkoj ndjesë.
S. Hrushov: Më dërgove fotografinë në të cilën jemi përqafuar. Ndoshta e ke djegur atë. Unë e mbaj timen në Komitetin Qendror. Unë do ta mbaj atë çfarëdo që të ndodhë.
Shoku Enver: Unë e mbaj në dhomën e fëmijëve të mi.
S. Hrushov: Kur isha në Shqipëri fola shumë. Më bëtë Qytetar Nderi të kryeqytetit tuaj dhe, mendoj, përfaqësues të Shqipërisë në Moskë. Unë e kam bërë mirë këtë detyrë. Unë kam urdhëruar që të bëhet gjithçka që Shqipëria të bëhet kopsht. Unë e njoh [anëtaren e Byrosë Politike të KQ të PPSH-së] Liri Belishovën shumë më pak se ju. E di që është anëtare e Byrosë [Byrosë Politike], besnike e revolucionit, një komuniste e mirë. Kemi dëgjuar që e keni përjashtuar nga Byroja Politike e Komitetit Qendror. Ne e konsiderojmë veten si palë fajtore për këtë. Ajo na tregoi për bisedën që kishte bërë në Kinë. [Kryeministri sovjetik] Alexei N. Kosygin i tha për këtë shokut Mehmet [Shehu] kur ai ishte në spital. Kur e dëgjoi këtë shoku Mehmet, u zbardh në fytyrë. A ishte kjo arsyeja e përjashtimit të saj? Ju dëshironi që ne të besojmë se kjo është bërë për të forcuar miqësinë tonë[?] Ajo ishte një grua e fortë. Ajo na tregoi hapur atë që ndjente. Kjo është një tragjedi. E dëbove sepse ishte në favor të miqësisë sonë. Kjo është arsyeja pse ne kemi shkruar për këtë në dokument.
Shoku Enver: Atëherë ju e konsideroni të drejtë atë që është shkruar këtu.
S. Hrushovi: Po.
Shoku Enver: Këtu ka dy probleme. Së pari, thotë se kemi përjashtuar një anëtare të Byrosë në mënyrë jodemokratike. Kush ju tha se kjo nuk është bërë sipas rregullave demokratike dhe normave leniniste, por, siç e quani ju, me metoda staliniste? Së dyti, ju thoni se ne e dëbuam atë për pro-sovjetizëm dhe nxirrni përfundimin se ne jemi anti-sovjetikë. A mund ta shpjegoni këtë?
S. Hrushov: Ne jemi njerëz që dimë dhe i qëndrojmë asaj që shkruajmë. Ky është një akt që nuk mendojmë se do të çojë në forcimin e miqësisë sonë. Nëse keni ardhur këtu me objektivin e paracaktuar për të degraduar marrëdhëniet në vend që të gjeni marrëveshje, atëherë na e thoni për të mos humbur më shumë kohë.
Shoku Enver: Nuk i përgjigjesh pyetjes sonë. Ky material u është shpërndarë të gjitha palëve.
S. Hrushovi: Vetëm atyre partive që ua dhanë vetë kinezët.
Shoku Enver: Edhe ne kemi këndvështrimin tonë dhe nuk përkon me tuajin. Na keni pyetur dy-tri herë nëse duam të forcojmë apo degradojmë marrëdhëniet tona. Ne kemi ardhur këtu për të forcuar miqësinë tonë. Por ju nuk pranoni asnjë nga gabimet tuaja. Ju keni kritika ndaj nesh dhe ne kemi [kritika] ndaj jush. Na keni kritikuar hapur dhe publikisht si dhe me dyer të mbyllura. Mund të keni edhe më shumë kritika. Na tregoni për këtë gjë, që Komitetet tona Qendrore të dinë më shumë. Komiteti ynë Qendror na dërgoi për të forcuar miqësinë tonë.
N. S. Hrushov: Beqir Balluku u ka thënë ushtarakëve tanë se Hrushovi nuk është marksist.
Shoku Enver: Ne kemi folur me shokët tuaj për çështjen e ushtarakëve. Si mund të jetë në interesin tonë që oficerët tanë ushtarakë në bazën e Vlorës të grinden? Vazhdoni të sillni dokumente që shoku Beqir tha kështu e kështu. Ju duhet të shikoni oficerët tuaj. I thashë shokut Mikoyan se Kundëradmirali juaj në shtabin tonë nuk është kundëradmiral.
S. Hrushovi: Nëse dëshironi, ne mund të heqim bazën.
Shoku Mehmet: Si arritët në atë përfundim?
Shoku Enver: Atëherë është e vërtetë ajo që na thanë Malenkov dhe [Komandanti Suprem i Traktatit të Varshavës], Marshalli Andrei A. Greçko! Po na kërcënoni? Nëse populli sovjetik dëgjon se ju kërkoni të hiqni bazën nga Vlora në një kohë kur populli shqiptar e kërkoi me gjithë zemër për të mbrojtur Shqipërinë dhe gjithë kampin [socialist], sepse Vlora do të digjet para Sevastopolit…
N. S. Hrushov: Shoku Enver, mos e ngri zërin. Le të flasim me radhë.
Shoku Enver: Po të heqësh bazën, do të bësh një gabim të madh. Kemi luftuar pa bukë, pa këpucë dhe…
N. S. Hrushov: Edhe ne luftuam.
N. S. Hrushov: Po, dhe ju keni luftuar zdorovo [‘mirë’; Rusisht në origjinal]. Ne jemi këtu falë mënyrës se si luftoi ushtria sovjetike.
N. S. Hrushov: Ju nuk e dini se kur po krijohej Pakti i Varshavës [në vitin 1955], Molotov këmbënguli që Shqipëria dhe Republika Demokratike Gjermane të mos lejoheshin të hynin. “Pse,” do të thoshte ai, “duhet të luftojmë nëse Shqipëria sulmohet?” Ka dokumente që e vërtetojnë këtë. Unë atëherë thashë që nëse nuk pranohej Shqipëria, do të gëlltitet e tëra, ndaj duhet ta pranojmë. Nëse do të ishte e nevojshme, do të luftonim për Shqipërinë dhe për Republikën Demokratike të Gjermanisë. Tani themi që nëse dëshironi, mund të heqim bazën. Nëndetëset janë tonat.
Shoku Enver: Tuajat dhe tonat. Ne luftojmë për ju.
N. S. Hrushov: Por ju më pështyni.
Mikoyan: Kush propozoi që të krijohej baza?
Shoku Enver: E kam bërë dhe e kam kërkuar që në kohën e Stalinit.
N. S. Hrushov: Ju nuk keni respekt për mua.
Shoku Enver: Unë mbroj interesat e vendit tim. Territori i bazës na përket neve, nëndetëset juve dhe ne të dy i përkasim kampit [socialist].
Mikoyan: Ishte Hrushovi ai që propozoi të krijohej baza.
Shoku Mehmet: Jo, ishte shoku Enver.
Kozlov: Ne po themi se në Komitetin tonë Qendror këtë çështje e ngriti shoku Hrushov.
Mikoyan: Ju i propozuat bazën Stalinit, por ai nuk u pajtua me të. Dhe tani ju thoni se Stalini është marksist, ndërsa Hrushovi nuk është dhe se ai nuk ju ka dhënë asgjë.
Shoku Mehmet: Kjo nuk është e vërtetë.
Mikoyan: Toni juaj e thotë këtë. Thoni se Hrushovi nuk ju ka dhënë asgjë. Ne e kemi diskutuar bazën mes nesh. Hrushovi nuk ishte për heqjen e bazës. Unë i thashë: “Nëse oficerët tanë grinden me shqiptarët në bazë, atëherë pse na duhet?”
Shoku Mehmet: Na keni konsideruar armiq. Edhe këtu në Moskë ju keni ndërmarrë operacione të shërbimeve të fshehta kundër nesh. Ju e dini mirë këtë.
Mikoyan: Në atë bisedë e pyeta Hrushovin: “Ndoshta shqiptarët janë të zemëruar sepse duan që baza të hiqet”. Hrushovi tha se baza ishte në një vend shumë të përshtatshëm, kështu që do të na vinte keq ta shohim të hiqej. “Por, edhe pse është një bazë e mirë,” thashë, “nëse do të shkaktojë probleme, është më mirë ta heqim atë.” Komiteti ynë Qendror është për mbajtjen e bazës. Tani ju pyesim. Ju gjithashtu dëshironi që ajo të mbetet [në vend]. Shumë mirë atëherë.
Shoku Enver: Si është paraqitur çështja këtu, duhet ta diskutojmë në [një mbledhje të] Traktatit të Varshavës. Dua të theksoj se ju keni menduar për këtë, ndërsa ne nuk e kemi menduar kurrë. Ju thoni që po të duam ne, do ta hiqnit. Marrëdhëniet e mira mes shqiptarëve dhe sovjetikëve kanë ekzistuar gjithmonë në bazë. Vetëm pas Bukureshtit ka pasur probleme dhe ato janë shkaktuar nga oficerët tuaj keqdashës. Nëse këmbëngulni, ne mund të kërkojmë një takim të Traktatit të Varshavës. Më hsumë do të humbisnim ne. Ju do të humbisnit tetë nëndetëse dhe Shqipëria do të bëhej hi. Ne jemi për ruajtjen e bazës.
N. S. Hrushov: Ju e humbisni durimin. Është e pamundur të bisedosh me ty.
Shoku Enver: Gjithmonë thua se jemi gjaknxehtë.
S. Hrushovi: Ju gjithmonë i shtrembëroni fjalët e mia. A di mirë rusisht përkthyesi juaj?
N. S. Hrushov: Unë të respektoj dhe duhet të më respektosh edhe mua.
Mikoyan (duke folur me shokun Mehmet për shokun Enver): Ai flet gjithmonë me pasion, ndërsa Hrushovi flet me qetësi.
N. S. Hrushov: [Kryeministri britanik Harold] MacMillan gjithashtu donte të fliste me mua në këtë mënyrë.
Shokët Mehmet dhe Hysni: Shoku Enver nuk është MacMillan, ndaj duhet ta ktheni mbrapsht atë deklaratë.
N. S. Hrushov: Dhe ku duhet ta vendos?
Shoku Mehmet: Fute në xhep.
Shoku Hysni: Si mund të thuash që ai të flet si MacMillan?
Mikoyan: Ai flet më keq se MacMillan.
Shoku Hysni (për shokët e delegacionit tonë): Nuk jam dakord të vazhdojmë bisedimet në këto kushte.
(Shoku Enver dhe shokët e tjerë ngrihen për të dalë nga dhoma.)
Shoku Mehmet (për Hrushovin): Duhet ta dini, shoku Hrushov, se Shqipëria do t’i qëndrojë gjithmonë besnike Bashkimit Sovjetik dhe do të jetë anëtare e kampit socialist.
Këto shënime i ka mbajtur përkthyesi F. Gjerazi.
Kjo kopje nuk është redaktuar, korrigjuar apo kontrolluar.
[firmosur]. /
Marrë nga Wilson Center Digital Archive – (bota.al)
