Çfarë na ka shpëtuar në Siri?

Nga Slavoj Žižek, Project Syndicate

Zhvillimet e fundit, të cilat mund të ngjajnë si triumf i fondamentalizmit fetar, nuk përbëjnë një rikthim të fesë në jetën politike, por rikthimin e vetë politikës si e tillë. Nëse duken të huaja për syrin Perëndimor, kjo vjen sepse Perëndimi nuk përfaqëson më asgjë për të cilën Perëndimorët të jenë të gatshëm të luftojnë dhe të japin jetën.

Rënia e regjimit të Bashar al-Asadit në Siri, befasoi edhe vetë opozitën e udhëhequr nga militantët e Hayat Tahrir al-Sham, duke ofruar terren pjellor për teori të shumta konspirative.

Çfarë roli luajtën Izraeli, Turqia, Rusia, apo SHBA-të në këtë përmbysje të beftë? A u tërhoq Rusia nga një ndërhyrje e mundshme në emër të Asadit, thjesht sepse e ka të pamundur të përballojë një tjetër operacion ushtarak jashtë teatrit të luftës në Ukrainë, apo mos ndoshta pati një ujdi të fshehtë? A ranë SHBA-të sërish në grackën e mbështetjes së Islamistëve kundër Rusisë, duke harruar mësimet e nxjerra nga mbështetja që iu dha muxhahedinëve në Afganistan në 1980-ën? Cili ishte roli i Izraelit? Nuk ka dyshim se ai përfiton nga largimi i vëmendjes ndaj asaj që ndodh në Gaza dhe Bregun Perëndimor. Madje, është duke marrë territore të reja për vete në jug të Sirisë.

Sikundër shumica e komentuesve, unë thjesht nuk i kam përgjigjet e këtyre pyetjeve, ndaj edhe preferoj të përqendrohem tek tabloja e madhe e ngjarjeve. Një tipar i përbashkët historik, sikurse ndodhi edhe në Afganistan pas tërheqjes amerikane dhe gjatë revolucionit të 1979-ës në Iran, është se nuk pati një betejë të madhe vendimtare. Regjimi thjesht ra si një kështjellë rëre, ndërsa fitorja i takon palës që ishte vërtet e gatshme të luftonte dhe të vdiste për kauzën e vet.

Fakti që regjimi përçmohej nga të gjithë, nuk e shpjegon plotësisht atë çka ngjau. Përse u zhduk rezistenca sekulariste, duke ia lënë suksesin e fitores vetëm fondamentalistëve islamikë? Kjo pyetje mund të shtrohet edhe në rastin e Afganistanit. Përse një numër aq i madh njerëzish, mijëra syresh, qenë të gatshëm të rrezikonin jetën për t’u larguar nga Kabuli, por jo për të luftuar kundër Talebanëve? Ndonëse të armatosur më mirë se sa Talebanët, forcat e regjimit të vjetër afgan nuk patën kurrfarë vullneti për të luftuar.

Ishte një tërësi faktesh të ngjashme që e habitën filozofin Michel Foucault gjatë dy vizitave të tij në Iran në vitin 1979. Së pari, ai u çudit nga fakti se sa indiferentë ishin revolucionarët nëse jetonin apo vriteshin. E tyrja ishte “një formë e njëanshme dhe e dhimbshme e tregimit të së vërtetës,” shpjegon Patrick Gamez. Ata kërkonin një lloj “transformimi përmes luftës dhe sprovave, përkundër formave paqtuese, neutralizuese dhe normalizuese të forcës perëndimore moderne… Për ta kuptuar çështjen, është thelbësore të kutpohet koncepti i të vërtetës së pjesshme ose të njëanshme.”

Siç shprehet vetë Foucault: “…Nëse subjekti që flet në lidhje me të drejtën, apo të drejtat, është duke thënë të vërtetën, atëherë kjo e vërtetë nuk është më e vërteta universale e filozofit… Asaj i intereson tërësia vetëm deri në atë pikë ku mund ta shohë në terma të njëanshme, ta shtrembërojë dhe ta shohë atë nga këndvështrimi i saj. Thënë ndryshe, ajo kthehet në një të vërtetë që mund të shfaqet vetëm nga pozicioni i vet i luftimit, nga perspektiva e ndjekjes së fitores dhe, mbi të gjitha, lufta për mbijetesën e vetë subjektit folës.”

A mund të hidhet poshtë ky këndvështrim si provë e një shoqërie “primitive” paramoderne, që ende nuk e ka zbuluar individualizmin bashkëkohor? Për këdo që e njeh sadopak Marksizmin Perëndimor, përgjigja është e qartë. Siç argumenton filozofi hungarez Georg Lukacs, Marksizmi është “universalisht i vërtetë” pikërisht sepse është i “njëanshëm” ndaj një pozite specifike subjektive. Ajo çfarë Foucault po kërkonte në Iran – forma e dhimbshme e tregimit të së vërtetës (lufta) – shfaqet qysh në fillim tek Marksi, sipas të cilit pjesëmarrja në luftën e klasave jo vetëm nuk përbënte pengesë në zotërimin e dijes “objektive” të historisë, por ishte në fakt parakusht për të.

Koncepti pozitivist i dijes si shprehje “objektive” e realitetit – ajo që Foucault e cilëson si “forma paqtuese, neutralizuese dhe normalizuese e fuqisë perëndimre” – përbën atë që njihet si ideologjia e “fundit të ideologjisë.” Nga një anë, zotërojmë dije të ashtuquajtur joideologjike, dhe njëkohësisht, kemi individë të shpërndarë, të cilët janë të gjithë të përqendruar në “kujdesin për veten” (termat e Foucault-së), ose gjërat e vogla që i sjellin kënaqësi secilit prej nesh. Nga ky këndvështrim i individualizmit liberal, çdo lloj angazhimi universal është i dyshimtë dhe “joracional”, veçanërisht nëse paraqet rrezik për jetën dhe trupin.

Këtu përballemi me një paradoks interesant: Ndërsa Marksizmi tradicional mund të mos na garantojë një arsyetim bindës në lidhje me suksesin e Talebanëve në Afganistan, ai na ndihmon të kuptojmë më qartë atë çfarë Foucault po kërkonte në Iran dhe çfarë duhet të na kuriozojë në Siri. Në një kohë kur triumfi i kapitalizmit global kishte shtypur çdo grimë vullneti për angazhim kolektiv për arritjen e një jete më të mirë, Foucault shpresonte të gjente një model të angazhimit kolektiv përtej fondamentalizmit fetar. Por, nuk mundi.

Shpjegimi më i mirë se përse duket sikur feja ka monopolin kur është fjala për angazhim kolektiv apo vetësakrifikim, gjendet tek Boris Buden, i cili thotë se feja si forcë politike reflekton shpërbërjen post-politike të shoqërisë. Thënë ndryshe, ajo reflekton zhbërjen e mekanizmave tradicionalë që dikur garantonin lidhje komunitare të qëndrueshme. Religjioni fondamentalist nuk përbën thjesht përfshirje të fesë në politikë. Ajo është vetë politika. Për ndjekësit, fondamentalizmi fetar nuk është më thjesht një fenomen social, por vetë struktura e shoqërisë.

Kështu, nuk është më e mundur të dallosh aspektin e pastër shpirtëror të fesë nga politizimi i saj, pasi në një univers post-politik, feja është kanali përmes të cilit rikthehen pasionet antagoniste. Zhvillimet e fundit, të cilat mund të ngjajnë si triumf i fondamentalizmit fetar nuk përbëjnë një rikthim të fesë në jetën politike, por rikthimin e vetë politikës.

Pyetja që ngrihet këtu, është se çfarë ndodhi me politikën radikale sekulariste (arritjen e madhe, tanimë të harruar të modernizmit europian)? Noam Chomsky mendon se në mungesë të saj, ne po i afrohemi fundit të shoqërisë së organizuar, asaj pikës pa kthim përtej të cilës nuk mund të marrim më as masat më logjike për të “shmangur shkatërrimin kataklizmik të mjedisit.” Por, ndërsa Chomsky përqendrohet tek indiferenca jonë ndaj mjedisit, unë do të doja ta zgjeroja argumentin e tij për të përfshirë mosdashjen tonë të përgjithshme për t’u angazhuar në përpjekje politike. Marrja e vendimeve të përbashkëta për të shmangur katastrofa të mundshme është një proces thellësisht politik.

Problemi i Perëndimit është se mbetet krejt i pavullnetshëm për të luftuar për ndonjë kauzë të përbashkët të rëndësishme. “Paqedashësit” që kërkojnë t’i japin fund me çdo kusht luftës së Rusisë në Ukrainë, janë të gatshëm të bëjnë gjithçka për të ruajtur rehatinë e jetëve të tyre, madje edhe të sakrifikojnë Ukrainën për këtë qëllim. Filozofi italian Franco Berardi ka të drejtë. Po dëshmojmë “shpërbërjen e botës Perëndimore.”