Nga Antonio Scurati, La Repubblica
Salla e gjyqit në Montecitorio ishte e tejmbushur pasditen e 3 janarit 1925.
Të gjithë janë të pranishëm me një pritshmëri: rënien e fashizmit.
Ashtu si në teatër, qindra gazetarë, anëtarë të gjykatës, klerikët, borgjezia dhe populli roman u grumbulluan në galeri dhe në ulëset e rezervuara për publikun.
Megjithatë, grupe të tëra skuadristësh të zymtë, të armatosur dhe të zhurmshëm presin një sinjal: shenjën e errët të zakonshme, stërgjyshore, të njohur të dhunës vrastare.
Poshtë në gjysmëcikletë, stolat janë të mbushura nga qendra në ekstremin e djathtë.
Asnjë deputet i qeverisë nuk mungon – katolik, liberal, monarkist, fashistë – një porkup i dendur, një bas i vazhdueshëm britmash, “hurraje” dhe himnesh.
Sot në parlamentin italian bëjmë shaka, bërtasim, këndojmë por askush nuk flet.
Rrëmuja nuk ndihej vetëm në të majtë të sallës, mes ulëseve të lëna bosh në mënyrë kokëfortë nga deputetët e opozitës separatiste, të cilët për muaj të tërë, për fat të keq, në vend që ta ruajnë me këmbëngulje luftarake, kanë braktisur dhomën në shenjë proteste kundër vrasjes së Giacomo Matteotti-t të eliminuar nga vrasës fashistë të dërguar nga rrethi i Mussolini-t.
Vetëm në atë çast një pellg i vogël i asgjësë pason një çarje zbrazëtie nekrotike në kompaktësinë e mpirë të individëve që kanë skaduar në masë prej kohësh.
Por, me një vështrim më të afërt, pasditen e sotme të fillimvitit, në sallën e Montecitorio-s, të fshehur mes publikut të lozhave, janë edhe ata: antifashistët.
Askush nuk mungon pasditen e këtij epilogu tragjik.
Janë të gjithë këtu, thuajse të gjithë të bindur se fashizmi ka marrë fund dhe të gjithë, pa përjashtim, me njërin sy vëzhgojnë pa ndërprerje bandat e dhunshme që fshihen në cepat e tribunave dhe me tjetrin presin hyrjen e afërt të themeluesit, të “Duçes”, Benito Mussolini-t nga Predappio (bashki në Itali – ed.).
Në fund, ashtu si në krye, kështu është reduktuar fashizmi: një lider dhe një bandë burrash.
Përflitet se “Ai” është shembur, i poshtëruar nga breshëria që e ka goditur, pranë kolapsit.
Që prej gushtit të kaluar, kufoma e shpërfytyruar e Giacomo Matteotti-t u gjet në rrugë të madhe në fshatin roman, lideri i ri i fashizmit, i idhullizuar deri një ditë më parë si shpëtimtari i vendit, u shndërrua në një të dëbuar.
Prej muajsh Benito Mussolini ka kaluar ditët e tij duke u zhytur në vetminë e zyrës së tij gjigante në Palazzo Venezia, deri dje e mbushur me një mori admiruesish entuziastë, politikanësh të gatshëm për çdo kompromis, lypsarë të çdo lloji dhe adhuruese femra.
Për vite me radhë, dhunën fashiste e vuajtën personalisht disa, pak e praktikuan, shumë e toleruan, ndërsa shumë prej tyre e dëshiruan si një zgjidhje të shkëlqyer për çdo problem.
Më pas, papritmas, vrasja barbare e liderit të fundit të aftë për të kundërshtuar hapur diktaturën fashiste, zgjoi ndërgjegjen kombëtare nga torturimi i saj bashkëfashist.
Një valë neverie përfshiu vendin dhe Benito Mussolini u bë një viktimë e murtajës, e vendosur në buzë të varrit, duke pritur Mbretin, opozitën, njerëzit e tmerruar ose një komplot të ndjekësve të tij për t’i dhënë atij shtytjen e fundit.
Por goditja nuk erdhi dhe tanimë disa pretendojnë se Konsujt e Milicisë do ta kishin inokuluar me bacilin e rezistencës.
Në fakt, në ditën e fundvitit, një delegacion i drejtuesve të skuadrave pushtoi dhomën e Mappamondo-s (dhoma u zgjodh nga Benito Mussolini për të vendosur selinë e tij atje – ed.) për të sjellë kërcënimin e njerëzve në rrugë drejt e në pallatin e pushtetit: ose Duçe vendosi të kalonte me ta ose ata do ta bënin pa të.
Të verbuar nga siguria e rënies, pakkush e vuri re se mjeshtri i vjetër ende po përpiqet të shpëtojë falë manipulimit të politikës së ulët.
Nga njëra anë, duke e ditur se shumë prej deputetëve aktualë nuk do të rizgjedhen, ai kërcënon të shpërndajë Dhomat në rast të votimit të mosbesimit ndaj qeverisë së tij, nga ana tjetër, çuditërisht ka paraqitur një dekret ligjor për reforma zgjedhore në kuptimin mazhoritar, të cilën ai e kishte përçmuar gjithmonë.
I shtrënguar mes opozitës, të moderuarve dhe skuadristëve, me atë goditje të papritur Mussolini u bë sërish mjeshtër i lojës: opozita socialiste, komuniste dhe popullore – që i detyrohen shumë sistemit proporcional – do të shkatërrohet.
Grupimet e vjetra liberale, të cilët ende gëzojnë ndjekës të mëdhenj individualë në çifligjet e tyre elektorale – do ta mirëpresin dhuratën.
Fashistët e moderuar dhe skuadristët e lojtur, që të dy nuk kanë bazën e tyre reale elektorale, të zgjedhur falë valës proporcionale, tani do të jenë në mëshirën e shantazhit të Duçes, i cili në kufijtë e zyrës së tij, duke caktuar ose mohuar ato zonë zgjedhore si fituese, do të mund t’i caktojë rizgjedhjen ose lënien në harresë.
Kafsha politike shpreson që, pas kësaj lëvizjeje, këneta romane, e tronditur nga krimi Matteotti, të mbyllet në vetvete, duke gëlltitur, pas njëmijë të tjerëve, kufomën e martirit socialist.
E vetmja gjë që ka rëndësi për një politikan karriere është të rizgjedhet dhe Benito Mussolini e di këtë më mirë se kushdo.
Pothuajse askush, megjithatë, nuk beson se, duke arritur në këtë pikë, lideri i fashizmit mund të shpëtojë vërtet veten me një truk magjik.
Prej dy ditësh barkushet e vendit po dridhen, thashethemet për dorëheqjen e Presidentit pasojnë njëra-tjetrën, sheshet kumbojnë zhurmë antifashiste, më pas, me marrjen e mohimit, heshtin sërish.
Jeta jetohet si në një film kinematografik, skena ndryshon nga minuta në minutë, në një luhatje pasionante, herë të hareshme, herë të trishta.
Por pothuajse askush nuk dyshon se është skena e fundit.
Sido që të jetë, në këtë sallë të mbushur sa me njerëz dhe të shkretë, të gjithë e presin “Atë”, me frymën pezull si ngjarjen e aftë për të përhapur pasojat e saj në pjesën tjetër të ekzistencës, për të shkërmoqur kinemanë natyrore të jetës kombëtare në një periudhë para dhe pas.
