Në Kroaci, në Malin e Zi dhe në Shqipëri, trashëgimia e pushtimit venecian jeton në një seri karnavalesh spektakolare, që këto ditë kanë një aromë lokale, shkruan Camilla Bell-Davies për ”The Guardian”.
Udhërrëfyesja ime, Jovana Markic ngre një gotë verë nga një tavolinë rruge në qytetin e vjetër të Kotorrit dhe ngre një dolli: “Abrum!”
Tavolina është e pavëzhguar nga askush dhe nuk lidhet me ndonjë restorant të caktuar, por njerëzit me kënaqësi po ndihmojnë veten për të pirë verë dhe për të ngrënë ushqim. Jovana thotë se kjo është normale.
Është një gjest i mirëpritur për vizitorët që vijnë në Kotorr, në bregdetin adriatik të Malit të Zi, për karnavalin e Mardi Gras (3-25 shkurt të këtij viti).
”Abrum” do të thotë mirëseardhje në dialektin vendas dhe vjen nga ”ombra”, dialekti venecian për një gotë të vogël me verë.
Ndërsa pimë verë, argëtues dhe muzikantë të veshur me kostume vërshojnë nëpër rrugët e ngushta dhe mblidhen në sheshet me kalldrëm dhe jashtë kishave baroke. Ajo të kujton Italinë, por ajri ka aromë shege dhe kafeje turke.
Jovana tregon një luan guri mbi portat e qytetit, simboli i Venecias. Luani mban një libër të hapur, që do të thotë se Kotorri ishte gjysmë autonom nën venecianët, nga 1420 deri në 1797, së bashku me pjesë të bregdetit të Kroacisë, Shqipërisë dhe Malit të Zi.
Gjatë ditës parada është një përzierje ngjyrash dhe tingujsh, por gjatë natës kokat e kafshëve marrin një aspekt të botës tjetër.
Këtë vit, në vend që t’i bashkohem karnavalit të mbipopulluar dhe të kushtueshëm të Venecias, kam ardhur të shoh se si ka jetuar trashëgimia e saj në këto poste dikur të fortifikuara ballkanike.
Karnavalet më të famshme janë këtu në Kotorr dhe në Rijeka të Kroacisë, por ka shumë të tjera përgjatë bregut të Adriatikut. Ato përfshijnë një karnaval të ringjallur në Shkodër, qyteti shqiptar që prodhon mijëra maska për Venecian.
Ambienti është më i ashpër se Venecia. Kotorri ndodhet në një lagunë blu të rrethuar nga malet. Panorama shihet më së miri nga një teleferik që nis pak jashtë qytetit dhe ngjitet në majën më të lartë të Lovçen. Eksploruesit venecianë u ndeshën për herë të parë me dramën e Kotorrit nga deti, kur lundruan në gjirin e Bokës në vitin 1420. Ata u kthyen për të ndërtuar porte, qytete tregtare të rrethuara me mure, katedrale dhe fortesa.
Ata hodhën gjithashtu një ”Mardi Gras” të frymëzuar nga Venecia për të shënuar fundin e dimrit. Edhe sot e kësaj dite, banorët e Kotorrit mbajnë maska në stilin satirik italian të komedisë. Nëse një politikan ka zemëruar njerëzit atë vit, ata do ta dinë që kur të vijë koha e karnavalit do të përcjellin mesazhet e tyre.
“Fatkeqësisht, shumica e politikanëve tanë duket se nuk e kuptojnë kritikën e fshehtë”, thotë Jovana.
Në vitin 2022, një kukull e kryeministrit të atëhershëm Dritan Abazoviç u dogj ceremonialisht në fund të paradës për të shuar shenjat e këqija.
Abazoviç postoi një imazh të kukullës së tij në rrjetet sociale së bashku me një falënderim të sinqertë.
Është e gjitha shumë italiane derisa muzika popullore shqiptare të nisë dhe t’i bëjë të gjithë të kërcejnë.
Maska të stilit venecian mund të blihen në disa dyqane kostumesh nëpër qytet, duke përfshirë një pranë Hotel Boutique Historik Cattaro. Topi dhe parada kryesore (23-25 shkurt) nis me një festë me ushqime deti dhe verëra malazeze dhe kulmon me një paradë dhe zjarr kaleidoskopik.
Për të mbushur stomakun përpara festimeve të mbrëmjes, shkoni në Restaurant Galion ose Konoba Galerija, i njohur për ushqimet e detit të përzier me një salcë me vaj ulliri, verë, hudhër dhe erëza të buta.
Përgjatë bregdetit në Kroaci, karnavali i Rijekës zhvillohet nga 17 janari deri më 5 mars.
Këtu, frika e vazhdueshme e venecianëve nga infiltrimi i armikut nga perandoria austro-hungareze dhe otomane, i shtyu autoritetet e qytetit të ndalonin maskat në karnaval, pasi nuk e dinit se kush ishte pas tyre.
Tani, çdo vit, kryetari i bashkisë së Rijekës ia dorëzon çelësin e qytetit mjeshtrit të ceremonive të karnavalit, i cili bëhet kryetari simbolik i festave. Zgjidhet një mbretëreshë e karnavalit. Parada zhvillohet të dielën e fundit para së ashtuquajturës ”e mërkura e hirit”.
Maskat e Rijekës ndryshojnë shumë nga stili italian: në vend të puplave dhe temave, ka koka të çuditshme kafshësh me brirë dhe gjuhë të kuqe.
Shumë janë fermerë që vijnë nga fshatra që mbajnë vaj ulliri, djathëra, verëra dhe mish të pjekur, të cilat vizitorët mund t’i provojnë në tezga.
Ditën parada është një trazirë ngjyrash dhe tingujsh, por natën kokat e kafshëve marrin një aspekt të botës tjetër.
Ndihet më afër ritit pagan të dëbimit të dimrit.
Karnavali që ngjan më shumë me një ballo mesjetare me maska veneciane zhvillohet në Shkodër (20-22 mars). Megjithëse Shkodra kaloi nga kontrolli venecian në Perandorinë Osmane në fund të shekullit XV, ajo u bë një qendër e prodhimit të maskave të karnavalit në vitet 1990, kur Venecia filloi t’i kontraktonte ato për shkak të rritjes së kërkesës.
Një nga këta furnizues është artizani shqiptar Edmond Angoni, i cili ngriti Fabrikën e Maskave të Artit në Venecia në vitin 1996 dhe tani prodhon më shumë se 20 000 maska të punuara me dorë në vit.
Kur e vizitoj para karnavalit, dalloj të gjitha figurat e komedisë italiane, të varura në sallon.
Artizanët më tregojnë edhe mënyrën e punimit të tyre.
Maskat dërgohen në Venecia, Rio de Zhaneiro dhe madje edhe në Hollivud dhe disa mbeten në Shkodër, ku një karnaval ka nisur fuqishëm që nga vitet 1990.
Ai u shartua me një traditë vendase (që ishte e ndaluar në kohën e komunizmit) ku figurat e njohura si ”surretënit” shkonin derë më derë duke kërcyer dhe duke kënduar dhe shpërbleheshin.
Në ditët e sotme, karnavali i Shkodrës organizohet nga Kisha Katolike.
Të ftuarit parakalojnë nëpër pazarin me kalldrëm me fustane mesjetare dhe një ballo zhvillohet në Hotel Tradita.
Është e gjitha shumë italiane derisa muzika popullore shqiptare të nisë dhe t’i bëjë të gjithë të kërcejnë.
Rakitë e frutave do t’ju bëjnë të lëkundeni në një ritëm të madh ballkanik, ndërsa kamerierët ju shërbejnë me raki dhe pjata me mish.
Shkodra është e bekuar me një liqen të bukur dhe para se të fillojnë festimet, shkoj në bar-restorantin e Hotel Balani, buzë liqenit, dhe shikoj peshkatarët që kapin krapin e Shkodrës.
Legjenda thotë se krapi është i vetmi peshk që shqiptarëve u pëlqente të hanin gjatë pushtimit venecian, sepse vendasit u tmerruan nga zakoni venecian për të pompuar ujërat e zeza në det.
Tava e krapit është një pjatë kyçe në kohën e karnavalit./ ATSH
