I fshehur në një shpat mali në jug të Teheranit, Fordo është një uzinë pasurimi që është jetike për ambiciet bërthamore të Iranit dhe përpjekjet e Izraelit për t’i çmontuar ato. Izraeli kishte arritur dominim mbi qiellin e Iranit, por impianti bërthamor i Fordos – që besohet të jetë më thellë nën tokë se Tuneli i Kanalit – mbeti jashtë mundësive të sulmeve të tij.
Shtetet e Bashkuara kanë nisur sulme ajrore në Fordo, duke përfshirë përdorimin e bombave shpërthyese të bunkerëve, mjaft të fuqishme për të synuar një vend kaq thellë nën tokë. Sulmi shënon një përshkallëzim dramatik të konfliktit dhe ngre rreziqet në të gjithë rajonin.
Por le të hedhim një vështrim në vendin sekret, për të cilin Irani këmbëngul se është vetëm për qëllime civile, por për të cilin Izraeli ka argumentuar prej kohësh se përbën një kërcënim për vetë mbijetesën e tij.
Çfarë është vendi i pasurimit në Fordo?
I vendosur rreth 96 km në jug të kryeqytetit Teheran, vendi i pasurimit të uraniumit në Fordo ndodhet në një rajon malor pranë qytetit të Komit.
Kompleksi në Fordo fillimisht ishte një seri tunelesh të përdorura nga Trupat e Gardës Revolucionare Islamike të vendit, por Irani pranoi ekzistencën e uzinës së pasurimit në vitin 2009, pasi u zbulua nga agjencitë perëndimore të inteligjencës.
Mendohet se objekti nëntokësor përbëhet nga dy tunele kryesore që përmbajnë centrifuga të përdorura për pasurimin e uraniumit, si dhe një rrjet tunelesh më të vegjël.\
Çfarë lloje bombash u përdorën në sulme?
Fabrika Fordo paraqiti një sfidë unike për ushtrinë izraelite për shkak të thellësisë së objekteve të saj nëntokësore.
Për të shkaktuar ndonjë dëm të konsiderueshëm në vend, do të duhej të shënjestrohej nga municione “shkatërruese bunkerësh” që janë në gjendje të depërtojnë thellë nën sipërfaqe.
Mendohet se Izraeli ka armë të tilla, por ato mund të veprojnë vetëm në një thellësi më të vogël se 10 metra (33 këmbë). Megjithatë, SHBA-të kanë një bombë më të fuqishme: GBU-57 Massive Ordnance Penetrator (MOP) prej 13,000 kg (30,000 lb).
Mbështjellja dhe pesha e rëndë e MOP-it i lejojnë asaj të depërtojë rreth 18 metra beton ose 61 metra dhe para se të shpërthejë, sipas analistëve në Janes, një kompani inteligjence mbrojtëse.
Por edhe një goditje me një MOP të vetëm nuk ishte e garantuar se do ta shkatërronte vendndodhjen e Fordos, pasi tunelet mendohet të jenë 80-90 m (262-295 ft) nën sipërfaqe. Mendohej se do të nevojiteshin disa bomba për të shkaktuar dëme të konsiderueshme në objekt.
Fordo është shumë më thellë se vendi tjetër nëntokësor i pasurimit të uraniumit në Natanz të Iranit, i cili analistët besojnë se është rreth 20 metra nën sipërfaqe.
Zëvendësadmirali Mark Mellett, ish-kreu i Forcave Mbrojtëse Irlandeze, i tha BBC Verify se gjasat që këta “shkatërrues bunkerësh” të jenë në gjendje të shkatërrojnë një vend si Fordo do të vareshin nga sa shumë janë përforcuar tunelet nëntokësore.
“Irani do të dinte specifikimet e këtij lloji municionesh. Ata do të dinin se çfarë duhet të përpiqen dhe t’i rezistojnë këtij municioni. Pra, pyetja është, a janë objektet e Fordos përtej mundësisë së këtij municioni?”
Bombarduesi i fshehtë B-2 është i vetmi aeroplan ushtarak amerikan i aftë të mbajë bombat MOP 6.2 metra të gjata.
B-2 kanë një rreze veprimi prej rreth 6,000 miljesh detare (9,600 km) pa u furnizuar me karburant, por ato mund të furnizohen edhe ndërsa janë në ajër.
Në të kaluarën ata kanë vepruar nga një numër i kufizuar bazash, duke përfshirë bazën amerikane në Whiteman, Missouri, dhe bazën britanike në Diego Garcia.
Gjashtë bombardues B-2 u fotografuan në bazën në Diego Garcia në fillim të prillit, por Mbretëria e Bashkuar ka thënë se baza nuk është përdorur nga SHBA-të për sulmet e natës ndaj Iranit.
Nëse SHBA-të do të nisnin sulme të mëtejshme ndaj Iranit, mund të ishte e dobishme për ta që ta përdornin Diego Garcian si bazën e tyre operative përpara.
Marshalli i Ajrit Greg Bagwell – një ish-zëvendësshef i operacioneve të RAF – i tha BBC Verif se SHBA-të do të ishin në gjendje të përballonin misionet e vazhdueshme B-2 nga Diego Garcia shumë më me efikasitet sesa t’i kishin avionët të operonin nga bazat në SHBA.
Por ai shtoi: “Ajo që po flasim këtu nuk është një operacion i qëndrueshëm kundër bunkerëve. Mund të duhen vetëm një ose dy nga këto armë të specializuara për të krijuar depërtimin që po kërkoni.”
Si është përfshirë SHBA-ja tani?
Presidenti Donald Trump ka konfirmuar se avionët luftarakë amerikanë kryen sulme në tre centrale bërthamore në Iran, përfshirë edhe centralin Fordo. Kjo shënon një përshkallëzim të madh në konfliktin midis Izraelit dhe Iranit.
Në një fjalim televiziv, Trump i përshkroi sulmet si “më të vështirat nga të gjitha deri më tani” dhe paralajmëroi se mund të pasojnë të tjera nëse përpjekjet për paqe dështojnë. Ai tha se SHBA-të mbeten të afta të godasin objektiva të mëtejshëm “me precizion, shpejtësi dhe aftësi”.
Zyrtarët amerikanë i thanë partnerit amerikan të BBC-së, CBS News, se Uashingtoni kishte kontaktuar Teheranin përmes kanaleve diplomatike përpara sulmeve, duke e bërë të qartë se nuk ishin planifikuar sulme të mëtejshme dhe se qëllimi nuk ishte ndryshimi i regjimit.
Izraeli thotë se ishte në koordinim të plotë me SHBA-në përpara sulmit. Irani kishte paralajmëruar se çdo përfshirje amerikane rrezikon zgjerimin e luftës dhe ka sinjalizuar se tani mund të synojë forcat amerikane në rajon.
Marrë dhe përshtatur nga BBC
