Toleranca ndaj tokave të zaptuara, lejeve të ndërtimit me shkelje dhe tolerancës institucionale, do të marrë fund paralajmëroi kryeministri Edi Rama përmes një statusi në “X” më 9 korrik 2025. Por kjo nuk është e vetmja reformë që ai parashikon, paralelisht njoftoi edhe ndryshime të thella në sektorë jetikë si uji i pijshëm, pastrimi e përpunimi i mbetjeve, furnizimi me naftë e barna, dhe spitalet publike. Këto, sipas tij, do të jenë gurët e parë themelorë në rrugën drejt mandatit të katërt dhe Shqipërisë në BE deri në 2030.
Por sa besueshëm ngjajnë këto zotime? A janë ripërsëritje të reformave të premtuara në mandatet e kaluara? Çfarë tregojnë statistikat, dhe ku ka dështuar zbatimi i ligjit më parë?
Reforma e territorit, fjalë të mëdha, probleme të njohura
Rama premton një reformë të re ligjore për kontrollin e territorit, për të luftuar:
- Tokat e zaptuara, shpesh në zonat urbane e bregdetare
- Lejet e dhëna në kundërshtim me planin urbanistik
- Institucionet vendore që i janë bashkuar “heshtur” këtyre fenomeneve, duke u bërë “pjesë e problemit”
Çfarë nuk funksionoi më parë?
-
Inspektoriatet e Mbrojtjes së Territorit (IKMT) dhe policitë bashkiake shpesh kanë ndërhyrë selektivisht, duke mos ndaluar ndërtimet abuzive. Në 2023, vetëm 27% e vendimeve për shembje ndërtimesh të paligjshme u ekzekutuan plotësisht (burimi: raporti vjetor i IKMT).
-
Në disa raste, vendime për prishje janë lënë pezull për vite për shkak të “mosgjetjes së fondeve” apo “procesit të apelimit”.
-
Në të njëjtën kohë, ligji i ndryshuar për ndërtimet pa leje (2022) lejon legalizimin me kompensim financiar – një sinjal i keq për ndërtuesit që shkelin ligjin.
Uji i pijshëm, reforma e radhës apo ringjallje e një dështimi?
Kryeministri foli për një reformë të re në shërbimin e ujësjellës-kanalizimeve, një fushë me investime të mëdha por rezultate zhgënjyese.
Disa të dhëna që flasin vetë:
-
Sipas INSTAT, mbi 35% e popullsisë në Shqipëri nuk ka akses të përhershëm në ujë të pijshëm 24/7 (2024).
-
Në shumë qytete, furnizimi me ujë bëhet ende vetëm 2–4 orë në ditë përfshirë kryeqytetin.
-
Vetëm 61% e ujit të prodhuar arrin në konsumator, për shkak të humbjeve në rrjet, lidhjeve të paligjshme dhe mungesës së matësave.
-
Mbi 40 ndërmarrje ujësjellësi janë me humbje ekonomike, dhe qeveria në 2022 premtoi bashkimin e tyre në kompani më të mëdha – një projekt që ende nuk është përfunduar.
Premtim i përsëritur?
Reforma në ujësjellës ishte premtuar edhe në vitin 2017 dhe 2021. Në të dy rastet u la në mes për shkak të mungesës së buxhetit dhe koordinimit ndërinstitucional.
Pastrimi dhe mbetjet, inceneratorët që “përtypin” miliona
Në të njëjtin postim, Rama përmendi një reformë për sistemin e pastrimit dhe përpunimit të mbetjeve.
Por kjo është një fushë ku qeveria është drejtpërdrejt nën hetim.
Çfarë ka ndodhur realisht?
-
Inceneratorët e Elbasanit, Fierit dhe Tiranës janë në hetim për kontrata korruptive. Të paktën 100 milionë euro janë shpenzuar pa prodhim real funksional për dy nga tre inceneratorët (Elbasan dhe Fier).
-
Në 2023, 67% e mbetjeve urbane në Shqipëri përfundonin në landfille të pakontrolluara ose të papërpunuara, sipas Bankës Botërore.
-
Shqipëria ka nivelet më të ulëta të riciklimit në rajon – më pak se 10% e mbetjeve riciklohen.
Nafta dhe barnat, shpërndarje apo spekulim?
Reformat për furnizimin me naftë dhe barna lidhen me skema të subvencionimit apo shpërndarjes për kategori të veçanta – por edhe këtu përvoja nuk është inkurajuese.
Barnat:
-
Çmimet e barnave rriten çdo vit me 5–7% dhe shpesh mungojnë në spitalet publike.
-
Sipas Auditit të Lartë 2023, vetëm 58% e barnave esenciale në QSUT ishin në stok për pacientët.
-
Për shumë sëmundje kronike, pacientët përfundojnë duke paguar privatisht barna që duhej t’i mbulonte shteti.
Nafta:
-
Skema e kompensimit për naftën për bujqësinë (2021–2024) pati vetëm 62% përthithje nga fermerët, për shkak të burokracive dhe ndarjes klienteliste.
-
Në 2023, për më shumë se 12 mijë fermerë të regjistruar nuk u pranua aplikimi për mbështetje me naftë.
Spitalet publike, një sistem në kërkim të rikonstruksionit
Rama premton “reformë të re të shërbimit spitalor”, por kjo është gjithashtu një zonë premtimesh të përsëritura.
Gjendja sot:
-
Më shumë se 15% e mjekëve shqiptarë janë larguar jashtë vendit në pesë vitet e fundit (Federata e Mjekëve).
-
Vetëm 8 spitale rajonale kanë pajisje që përmbushin standardet minimale të BE-së, sipas një vlerësimi të UNDP 2024.
-
Sistemi është i mbështetur mbi pagesat informale dhe emigrimin e stafit shëndetësor.
Përmbledhje, një paketë e re premtimesh, por a ka kredibilitet?
| Reforma | Çfarë u premtua | Çfarë ndodhi | Çfarë mungon |
|---|---|---|---|
| Territori | Luftë ndaj zaptimit, leje me shkelje | Abuzime sistematike, centralizim i kompetencave | Transparencë, përgjegjësi ligjore |
| Uji | Rrjet i qëndrueshëm, 24/7 | Mungesë uji, rrjete të amortizuara | Investime serioze, menaxhim i qëndrueshëm |
| Mbetjet | Riciklim dhe përpunim modern | Skandale me inceneratorët | Zbatim real, ndarje kontratash transparente |
| Barnat | Rritje akses dhe subvencione | Mungesë në spitale, çmime të larta | Kontroll farmaceutik, furnizim konstant |
| Nafta | Mbështetje për bujqësinë | Ndarje klienteliste, burokraci | Reforma reale e subvencioneve |
| Spitalet | Shërbim i përmirësuar | Emigrim, mungesë personeli dhe barnash | Investim në staf dhe infrastrukturë |
Reforma që duhen jo vetëm të shpallen, por të maten
Shqipëria nuk ka nevojë për një paketë tjetër premtimesh të mëdha ka nevojë për reforma që matin veten me rezultate konkrete. Asnjë nga fushat e përmendura nga Rama nuk është pa reformë të mëparshme por të gjitha janë me probleme të zbatimit, transparencës dhe vullnetit për ndëshkuar shkelësit institucionalë.
Megjithatë Kryeministri Rama ka ndërrmarë një reformim siç e quan ai mbi të gjitha të nevojshëm, përtej çdo konstatimi.
Nëse reformat e shpallura nuk shoqërohen me:
-
Mekanizma të pavarur monitorimi
-
Zbatim ligjor me ndëshkime reale
-
Hapje ndaj qytetarëve dhe komuniteteve vendore
… atëherë “Shqipëria 2030” do të mbetet një tjetër slogan ambicioz, por i zbrazët./Lexo.al
Punoi: Hermes Kafexhiu
