Ditari i një Diktature: Parada Masive, kulti i udhëheqësit. Shqipëria e Hoxhës në një dokumentar
Nga Gian Antonio Stella, Corriere della Sera
“Pra, vendimi është: të përjashtohet Mehmet Shehu pas vdekjes nga partia për shkelje të rënda që bien ndesh me vijën e partisë.” Është 17 dhjetori i vitit 1981, dhe Komiteti Qendror i Partisë së Punës së Shqipërisë, përballë propozimit për të larguar nga Olimpi komunist kryeministrin e ndjerë së fundmi, i cili ishte lavdëruar pa ndërprerje për shtatë qeveri radhazi dhe 27 vjet, nuk tërhiqet. Sigurisht, askush nuk kujton diçka të tillë që kur trupi i Papa Formosit, njëmbëdhjetë shekuj më parë, u nxor nga varri, u lidh në një karrige për ta mbajtur drejt, u gjykua nga pasardhësi i tij, Papa Stefani VI, dhe u dënua me vdekje (një dënim i çuditshëm, duke pasur parasysh kufomën), e më pas u hodh në Tiber… Por si mund t’i thuash jo Enver Hoxhës, diktatorit më jetëgjatë në botë, tashmë në pushtet për 37 vjet – katër më shumë se Kim Il-Sung në Kore, 15 se Fidel Castro në Kubë, 21 se Mobutu në Kongo? Shoku Suprem ka vendosur: “Le të votojmë: kushdo që është pro, le të ngrejë dorën.” Të gjithë. “Kushdo që është kundër? Askush. Rroftë Partia!”
Filmi Shtetëror i Roland Sejkos, i prodhuar nga Istituto Luce-Cinecittà, do t’ju qetësojë gjakun. Do të prezantohet më 4 shtator gjatë Festivalit të Filmit në Venecia. Nuk ka zë, nuk ka hyrje. Vetëm titra për të ndihmuar në shikimin e një koleksioni të jashtëzakonshëm videosh propagandistike që flasin vetë. Filma të xhiruar gjatë dekadave nga shërbëtorë të zellshëm të regjimit për të ndërtuar rrëfimin epik të atij satrapi të egër, bardit të stalinizmit. Midis këtyre shërbëtorëve, siç e rrëfeu vetë Sejko në filmin “Makina e Imazheve” të Alfredo C. (Shiriti i Argjendtë për Filmin Dokumentar më të Mirë 2022), ishte Alfredo Cecchetti, një regjisor nga Istituto Luce i dërguar për të kënduar lavde për Duçen në Shqipëri. Ai mbeti i bllokuar atje pas 8 shtatorit dhe në vitin 1944 iu bashkua udhëheqësit të ri shqiptar.
Regjisori, i cili kishte jetuar në Itali për më shumë se tridhjetë vjet, por kishte lindur dhe ishte rritur në Tokën e Shqiponjave, nga e cila u arratis me anijen e parë që nisej nga Durresi për në Brindizi në mars të vitit 1991, i kujton mirë ato: ato imazhe që formësuan konsensusin për Hoxhën. Lotët e dëshpëruar të nënshtetasve për vdekjen e despotit në vitin 1985. Mercedes 600 i madh me gjashtë dyer, me perdet e mbyllura, duke ecur i vetëm (pa makina private: e ndaluar nga ortodoksia) përgjatë rrugëve të varfra midis karrocave, gomarëve dhe njerëzve në këmbë, vetëm në këmbë. Marshimet festive të të rinjve me jelekë, duke mbajtur kazma në dorë, një simbol i punës dhe ndoshta i kafkës së çarë të Leon Trockit. Stërvitjet e nxënësve të shkollës me maska të mëdha gazi për t’i shpëtuar sulmeve toksike të kapitalistëve.
Dhe pastaj majoretet modeste ballkanase që valëvitnin flamuj të kuq dhe përkuleshin para komandës, duke kompozuar slogane që lëvdonin regjimin me trupat e tyre. Mësuesit që u mësonin fëmijëve të tyre, siç rrëfen filmi dokumentar i Sejkos, Anija – Anija (David di Donatello, 2013), se Partia Komuniste ishte “një fortesë e pathyeshme”. Shfaqje teatrale që lartësonin së pari mbështetjen e Bashkimit Sovjetik, pastaj miqësinë me Kinën e Maos, me aktore shqiptare me grim dhe sy në formë bajamesh. Teste mbi efektet e një eksplozivi te qentë, macet dhe ketrat. Ushtarë që dalin nga pusetat për të indoktrinuar njerëzit e thjeshtë për luftë guerile. Rrugë të mbushura me njerëz që ushtrohen siç rekomandohet nga Revolucioni Kulturor Kinez. Dhe pastaj mijëra e mijëra shqiptarë që gjunjëzohen në një lutje ateiste (Hoxha është përkthimi në shqip për “i urti i Islamit”, por satrapi i një familjeje islamike do të ndalojë të gjitha fetë) për vdekjen e Stalinit.
Dhe gjithmonë dhe kudo ai, Shoku Suprem. Ai bekon turmat. Ai zhytet në pishinë. Ai viziton fabrikat. Ai gjuan rosa. Ai buzëqesh me Josif Stalinin, buzëqesh me Nikita Hrushovin, buzëqesh me Zhou Enlain ndërsa, pasi u nda me Titon, ai gradualisht ndërroi anë për të mbetur i ankoruar në pushtet. Gati për të vjellë mbi “tradhtarët” e momentit: “Ëndrrat mizore të imperialistëve, titistëve, hrushovianëve dhe shërbëtorëve të tyre janë bërë pluhur. Prishja e pashmangshme me revizionistët sovjetikë është provë se partia jonë nuk i kursen ata që tradhtojnë parimet e Marksizëm-Leninizmit.” “Ne nuk u lidhëm me Kinën për disa lecka, por për një bashkim revolucionar… U dhamë Mao Ce Dunit dhe udhëheqësve kinezë një sërë opinionesh. Kur pamë se Kina po zhytej gjithnjë e më thellë në moçalin revizionist…” Dhe kështu, në fund të viteve 1970, mijëra teknikë kinezë u ngarkuan në autobusë që shkonin në aeroport. Deng Xiaoping? “Një fashist i qelbur.”
Objektivi: të lartësohej “pastërtia” e komunizmit shqiptar. Edhe më mirë: kulti i udhëheqësit. Kundër kujtdo që ishte bezdisës. Edhe nëse do të ishte, me të vërtetë, krahu i djathtë historik: “Mehmet Shehu vrau veten. Gabimi i tij i rëndë politik ishte miratimi i fejesës së djalit të tij me një vajzë, të afërmit e së cilës përfshijnë gjashtë ose shtatë armiq të shtetit tonë.”
Romeo dhe Zhuljeta e Ballkanit? Jo: “Janë zbuluar dokumente dhe prova të pakundërshtueshme që vërtetojnë se Shehu punonte për shërbimet sekrete amerikane që para luftës.” Për më tepër: “Gjatë luftës, ai u rekrutua nga shërbimet sekrete jugosllave dhe KGB-ja.” Arseniku përfundimtar: “Ai u shërbeu të gjithëve me zell.” Dhe ja shoku Mehmet, partizan që nga viti 1936 me Brigadat Garibaldi në Spanjë, i varrosur gjithashtu.
Ky ishte Enver Hoxha, autori i papërmbajtur i 40 librave (dyzet!) mbi marksizëm-leninizmin, i cili pretendonte se ishte diplomuar (në mënyrë të rreme) nga Montpellier dhe ishte i fiksuar pas ndërtimit të komunizmit “të vërtetë”. E paharrueshme, në State Film, është skena ku ai, me fytyrë të zbehtë, dëgjoi raportet e ministrave: “Shumë probleme komplekse dhe të pazgjidhura janë grumbulluar… Disponueshmëria e mallrave është zvogëluar shumë… Radhët në dyqane janë rritur… Disa produkte ushqimore shiten me karta racionimi…”
I moshuar dhe i sëmurë, ndoshta tashmë i vetëdijshëm se statujat e tij do të shemben në trazira të mbushura me urrejtje, por ende zot i një regjimi të hekurt që do ta mbijetonte për gjashtë vjet, deri në vitin 1991, ai i kaloi muajt e fundit në vilën e tij, i kujdesur nga gruaja e tij, Nexhnije. I shtrirë në një kolltuk, me një kapelë të zezë dhe një shall të madh rreth qafës, ai kishte diçka si një portret i Aristide Bruant të Toulouse-Lautrec. Një mjek që e njihte nga vitet e tij në Francë tha: “Ai gjithmonë fliste, mendonte, ëndërronte në frëngjisht.” Ai injoroi një fjalë: liberté.
