The Economist
Hendeku midis vizionit dhe realitetit vështirë se mund të jetë më i gjerë.
Britania, Franca dhe shtete të tjera – por jo Amerika – janë në prag të njohjes zyrtare të shtetësisë palestineze.
Në terren, ky shtet i mundshëm po zhduket nga pamja. Ushtria e Izraelit e ka shndërruar Gazën në një shkretëtirë të pushtuar.
Bezalel Smotrich, ministri i Financave i Izraelit, po e privon administratën palestineze nga taksat që e mbajnë gjallë. Më 3 shtator ai paraqiti një hartë me vizionin e tij të aneksimit. Ajo tregonte Izraelin duke kontrolluar të gjithë, përveç 18% të Bregut Perëndimor, territorin që Izraeli e pushtoi në vitin 1967, i cili do të formonte thelbin e çdo shteti të ardhshëm palestinez, dhe i reduktoi qytetet e tij në gjashtë ishuj të bllokuar.
Benjamin Netanyahu, kryeministri i Izraelit, flet për Izraelin e Madh. Qeveria e tij ultranacionaliste ka kërcënuar të aneksojë Bregun Perëndimor nëse vendet perëndimore njohin një shtet palestinez.
Në realitet, aneksimi tashmë ka ndodhur. Ironia është se sa më i fortë rritet vizioni i shtetësisë palestineze nga jashtë, aq më shumë zbehet brenda.
Për të zbuluar se çfarë ekziston nga një shtet palestinez, shkoni në Ramallah, për tre dekada vitrina administrative e Autoritetit Palestinez (PA), qeverisë së supozuar të një Palestine të ardhshme. Ndërsa Gaza ka duruar dy vjet shkatërrim, Ramallah, lart mbi Jerusalem në Bregun Perëndimor të pushtuar, ende shkëlqen me hijeshi.
Në rrugët e saj të bukura me kalldrëm, çdo muaj shfaqen bare, kafene dhe ndërtesa qeveritare të reja. E megjithatë, ndihet si një fshat Potemkin. Shumicën e netëve, ushtarët izraelitë kryejnë bastisje, ndonjëherë duke ngarë xhipat e tyre me flamuj izraelitë rreth pallatit presidencial, duke tallur pafuqinë e tij.
Edhe ditën, krisma e armëve të tyre jehon në qytet.
Ndërkohë, zyrtarët izraelitë po zhvillojnë një luftë ekonomike. Që nga themelimi i saj në vitin 1994, Autoriteti Palestinez është varur nga të ardhurat doganore që Izraeli mbledh në emër të saj në portet e saj.
Qeveria aktuale e Izraelit ka bllokuar transferimin e këtyre fondeve. AP ka ulur pagat e punonjësve në gjysmë ose më shumë dhe është prapa në pagesën e tyre. Për të kursyer para, PA ka vonuar hapjen e shkollave për një javë dhe u ka thënë funksionarëve dhe forcave të sigurisë të punojnë një javë dy-ditore.
Më keq po vjen.
Sistemi bankar palestinez është i lidhur me atë të Izraelit. Por Smotrich ka ndaluar bankat izraelite të korrespondojnë me ato palestineze, në mënyrë që firmat të mos mund të paguajnë për mallrat që vijnë nga Izraeli.
Edhe gjatë kulmit të intifadës së dytë, ose kryengritjes, kontejnerët nga Izraeli hynë në Bregun Perëndimor. Por edhe ky trafik është ngadalësuar.
“Brenda disa javësh, do të na mbarojnë gjërat bazë dhe benzina”, thotë kreu i autoritetit monetar, Yahya Shunnar.
Palestinezët dikur mund të mbështeteshin në të ardhurat si punëtorë krahu në Izrael. Por që nga sulmet e 7 tetorit 2023, Izraeli ua ka ndaluar atyre hyrjen.
Dy milje përtej Ramallahut qendror, edhe fasada e vetëqeverisjes zhduket. Barriera ndarëse e Izraelit ndërpret aksesin në Jerusalemin Lindor, kryeqytetin e vetëshpallur të Palestinës.
Për të arritur në pjesën tjetër të Bregut Perëndimor duhet të lundrosh nëpër rrugë të bllokuara që shpesh janë subjekt i mbylljes ushtarake. Udhëtime që duhet të zgjasin minuta, zgjasin orë të tëra.
Toka jote është toka ime. Pasi kalon, peizazhi ndryshon nga palestinez në izraelit. Yjet e çelikut të Davidit shkëlqejnë nga anët e rrugëve, të cilat kanë emra hebrenj si Zemra e Judës. Shenjat rrugore tregojnë për vendbanime hebraike, jo për qytete palestineze. Shpesh transliterimet në arabisht të hebraishtes janë errësuar.
Një tabelë në hebraisht përshëndet Rininë Hilltop, ekstremistët hebrenj në një mision për të çliruar vendin nga arabët.
Këta kolonë kanë gjetur mënyra për të përshpejtuar grabitjen e tokës. Vendosja e vendbanimeve ligjore përfshin burokraci të lodhshme.
Në vend të kësaj, kolonët kanë krijuar dhjetëra pika të reja bujqësore, të cilat janë katërfishuar në numër që nga viti 2018. Ata tani mbulojnë 14% të Bregut Perëndimor, sipas Kerem Navot, një monitorues izraelit. Disa nga barinjtë janë aq të dhunshëm sa më parë konsideroheshin shumë të rrezikshëm për rekrutim në forcat e armatosura të Izraelit.
Qeveritë e kaluara i quanin bastisjet e tyre pogrome, në të cilat autorët ishin hebrenjtë. Por kjo u jep atyre armë dhe uniforma. Formalisht shteti i konsideron fermat e tyre të paligjshme.
Në realitet, ai u siguron atyre energji elektrike, ujë, gardhe dhe mbrojtje ushtarake. Dhe mbyll sytë kur ata djegin dhe shkatërrojnë ullishte dhe puse palestineze.
Barrierat ushtarake kalojnë rrugët që të çojnë në qytete, qyteza dhe fshatra palestineze, duke i shndërruar ato në një arkipelag komunitetesh të mbyllura.
Rreth 12 vjet më parë, Rawabi, një satelit i Ramallahut i ndërtuar për elitën e Palestinës me një kosto prej 1 miliard dollarësh, u hap me bujë të madhe. Ai mburrej me flamuj gjigantë palestinezë, një amfiteatër dhe pamje që shtriheshin deri në rrokaqiejt bregdetarë të Tel Avivit.
Por banorët thonë se kolonët vijnë rregullisht për të rrëzuar flamujt e tij.
“Kthehuni ose do të qëlloj”, i urdhëron një ushtar izraelit në rrugën e afrimit këtij korrespondentit.
Kryeqyteti hipotetik i Palestinës, Jerusalemi Lindor, u aneksua 45 vjet më parë dhe është pastruar nga simbolet palestineze. Shitësit e librave që guxojnë të shesin libra me flamuj palestinezë në kopertinë arrestohen me dyshimin për ndihmë terrorizmit.
Rruga që kalonte nëpër Jerusalemin Lindor tani është bllokuar, kështu që udhëtimi për në Betlehem dhe Hebron kalon nëpër një pikë kontrolli të rrahur nga era thellë në shkretëtirën e Judesë.
Më 20 gusht, Izraeli lëshoi miratimin përfundimtar për e1, një bllok vendbanimesh me 3 mijë e 400 shtëpi fillimisht.
Ai do ta kalojë Bregun Perëndimor përmes qendrës së tij (shih hartën). Betlehemi dhe Ramallahu do të ishin po aq të shkëputur sa janë sot Bregu Perëndimor dhe Gaza – dikur një udhëtim i shkurtër me taksi.
Palestinezët mund të kenë kërkuar dikur nga palestinezët në Izrael, të cilët përbëjnë 20% të popullsisë, për të argumentuar çështjen e tyre me izraelitët. Por, ndërsa supremacistët hebrenj rrisin pushtetin e tyre, ndikimi i qytetarëve johebrenj të Izraelit është zvogëluar.
Çdo zgjedhje, thirrjet që qytetarëve arabë t’u hiqet e drejta e votës bëhen më të forta. Çdo pozicion që mund të kishte pasur dikur Palestinezët është zbehur nga ngurrimi i tyre ndaj Gazës.
“Ai nuk kishte asnjë fjalë simpatie apo keqardhjeje për vuajtjet e banorëve të zakonshëm të Gazës”, tha një komentator i tronditur perëndimor që u takua me Mahmoud Abbasin, presidentin palestinez, në një turne të kohëve të fundit jashtë vendit.
Izraeli, Hamasi dhe amerikanët e kanë përjashtuar Palestinën nga negociatat. Askush nuk e shijon perspektivën e kthimit të saj në Gaza. Vetë Palestinezët duken nervozë.
“Nëse nuk mund ta sundojmë Bregun Perëndimor, si do ta sundojmë ndonjëherë Gazën?” pyet një zyrtar sigurie në Ramallah.
Pranimi i heshtur i Abbas ndaj shpërbërjes së Palestinës ka tronditur edhe mbështetësit e tij më të afërt. Njohja perëndimore e Palestinës duhet të kishte qenë momenti i tij, por “ekipi i tij është duke fjetur në timon”, ankohet një diplomat në Ramallah.
Intervista e fundit për median e Abbas i paraprin luftës. Ai e dha atë në televizionin shtetëror kinez, kryesisht me sytë mbyllur.
Me Izraelin, ai ka luajtur rolin e tij në çmontimin e institucioneve palestineze që ishin menduar të ishin bërthama e një shteti sovran. Ai shpërndau parlamentin në vitin 2007. 89-vjeçari është tani në vitin e tij të 21-të në krye. Ai sundon me dekrete dhe shtyp debatin publik. Protestat për Palestinën tërbohen në të gjithë botën, por jo në mbretërinë e Abbas.
Edhe pse qeveritë perëndimore premtojnë shtetësi, palestinezët gjithnjë e më shumë dëshpërohen për realizimin e saj.
Shkatërrimi i sulmit të Izraelit në Gaza i ka mësuar shumicës së palestinezëve kotësinë e rezistencës së armatosur. Pavarësisht presionit të pamëshirshëm në Bregun Perëndimor, oreksi për përballje me ushtrinë dhe kolonët e Izraelit duket i kufizuar.
Mbështetja për Hamasin, e cila u rrit pas sulmeve të tetorit 2023, është zbehur. Në zgjedhjet e fundit për sindikatat e mjekëve dhe avokatëve, Fatah e mundi Hamasin në pjesën më të madhe të Bregut Perëndimor.
Shumë palestinezë thjesht duan të largohen.
Agjentët e pasurive të paluajtshme thonë se tregu i pronave në Aman, kryeqytetin e Jordanisë, është i mbushur me para të reja nga banorët e Bregut Perëndimor që kërkojnë rrjetën e sigurisë së një shtëpie të dytë.
Të tjerët po shohin nga vendet evropiane që përshpejtojnë aplikimet për shtetësi kur blini pronë. Ata që mbeten janë të përqendruar në mbijetesën e përditshme jo në zgjidhjet afatgjata. Ata thjesht duan që terrori i bombave, ushtarëve dhe kolonëve të ndalet.
Dhe kështu, një kërcënim më i madh për vizionin e tyre për shtetin e tyre mund të jetë fakti që disa po kërkojnë akomodim të mëtejshëm me Izraelin.
Këshilltarët e Netanyahu flasin për krijimin e një emirat të Hebronit, një bashkie vetëqeverisëse që merret drejtpërdrejt me Izraelin. Kjo do ta largonte qytetin më të populluar të Bregut Perëndimor, qendrën kryesore ekonomike dhe burimin kryesor të taksimit nga palestinezët. Kjo mund të hapte rrugën për inkorporimin e Bregut Perëndimor nën flamurin izraelit. Ideja ka mbështetësit e saj vendas.
Të paktën tani për tani, shumica e hebronitëve do të qëndronin në tokën e tyre dhe mund të përfitonin nga lidhjet e drejtpërdrejta me Izraelin. Ata kanë pak dashuri për palestinezët.
Klanet dhe familjet tregtare që kanë ndikim në Hebron gjithmonë i kanë paguar taksat e tyre palestinezëve me pahir. Londra ka më shumë flamuj palestinezë sesa Hebroni.
Disa tregtarë kanë hapur tashmë llogari bankare izraelite. Të tjerë madje ëndërrojnë të aplikojnë për shtetësi dhe të gëzojnë të njëjtat privilegje relative si qytetarët palestinezë të Izraelit.
“Jemi në rrugën e duhur për të marrë pasaporta izraelite”, parashikon një tregtar ari në Betlehem.
“Do të jemi të lirë nga ky burg. Turistët do të kthehen dhe ne do të jemi në gjendje të udhëtojmë”.
Krahasuar me plaçkitjen e Gazës, nënshtrimi nën Izrael duket një opsion i mirë. Nëse palestinezëve do t’u kërkohej në një referendum nëse Izraeli duhet t’i sundojë drejtpërdrejt, shumë mund të pranonin.
Por popullsia hebraike e Izraelit është më pak e prirur për integrim se kurrë. Një sondazh në maj tregoi se më shumë se gjysma donin të dëbonin palestinezët që kanë shtetësi izraelite.
Rreth 80% duan të dëbojnë palestinezët nga Gaza, pothuajse dyfishi i normës së dy dekadave më parë, në kulmin e intifadës së dytë.
Shumë palestinezë kanë frikë se Izraeli mund të përsërisë në Bregun Perëndimor atë që ka bërë në Gaza.
Euforia në New York nuk ka arritur në Betlehem.
Siç e thotë një shitës ushqimesh atje: “Kemi mësuar se premtimi i ndryshimit për mirë gjithmonë përfundon në ndryshim për keq.”
