Nga Alda Bardhyli
Tetë vite më parë, nëna ime humbi jetën nga kanceri. Me ikjen e saj, diçka ndryshoi përgjithmonë tek unë. Portreti i saj i qetë, duart që shtriheshin drejt meje për t’u mbajtur, teksa e shtrirë në orët e fundit përpiqej të më fliste për vazhdimësinë… dhe frika që ajo mbante brenda vetes për një udhëtim të vetëm e të pakthim, do të mbeten gjithnjë në kujtesën time. Ajo ikje ishte takimi im i parë me humbjen. Deri atë mbrëmje, nuk dija asgjë për vdekjen.
Në ditët kur e shoqëroja nëpër spitale, me shpresën se do të arrinim të mundnim sëmundjen që i kishte pushtuar trupin, në bibliotekën time hasa një libër të Simone de Beauvoir, “Një vdekje shumë e ëmbël”. Prej kohësh ai libër qëndronte i heshtur në një cep, dhe duhej të vinte ky moment që unë ta lexoja. Historia e saj ishte historia ime. Shkrimtarja dhe filozofja franceze tregonte muajt e fundit të jetës së nënës së saj, që përballej me të njëjtën sëmundje.
Librat, ashtu si dashuritë, vijnë gjithmonë në kohën e duhur – për të na ndihmuar. Simone de Beauvoir më mësoi jo vetëm si ta përcillja bukur nënën time, por edhe si ta kaloja humbjen me dinjitet. Si ta lë gjithçka në një cep të kujtesës, për t’u kthyer aty vetëm kur koha ta ketë zbutur dhimbjen, kur humbje të tjera të kenë mbushur jetën. Ende nuk kam hapur për t’i lexuar ditarët dhe letrat e saj – një pjesë e të cilave janë ruajtur për mua dhe vajzën time. Ndoshta nuk do t’i lexoj kurrë. Ndoshta një ditë do të mund të endem e të jetoj me to.
Në historinë e botimeve shqipe, librat autobiografikë janë ende të rrallë. Kjo edhe për shkak të një kulture ku shoqëria ka pasur gjithmonë një sens kritik ndaj jetës private. Ky realitet ka bërë që autorët shqiptarë të mos e trajtojnë këtë dimension të rrëfimit njerëzor me të njëjtën natyrshmëri si në letërsitë e tjera. Ne jemi mësuar t’i fshehim thellë historitë tona, të bindur se nëse i nxjerrim në sipërfaqe do të gjykohemi.
Megjithatë, ka edhe përjashtime që e kanë thyer këtë heshtje. Një prej tyre është autorja Mira Kazhani, e cila gjithashtu ka kaluar përmes përvojës së kancerit dhe ka reflektuar thellësisht mbi këtë ngjarje të trupit e të shpirtit në librin e saj. Ajo ka dëshmuar se rrëfimi nuk është dobësi, por forcë; jo vetëm një akt personal çlirimi, por edhe një mundësi për të ndarë dritë me të tjerët që përballen me të njëjtin ankth e pasiguri. Ky shembull e bën edhe më të dukshme se sa të nevojshme janë këto rrëfime në kulturën tonë letrare – si dëshmi të jetës, të dhimbjes, por edhe të guximit për të mbijetuar.
Në të njëjtin peizazh të letërsisë shqipe, ku autobiografia shpesh është lënë në hije nga frika e paragjykimit apo nga prirja për të fshehur jetën private, libri “Një jetë tjetër” i Mira Kazhanit vjen si një akt i jashtëzakonshëm guximi dhe sinqeriteti. Ky është një rast i rrallë – ku një autore shqiptare zgjedh të zbërthejë me transparencë dhe ndershmëri përballjen e saj me një nga sëmundjet më të frikshme të kohës sonë: kancerin.
Ky rrëfim nuk është thjesht një histori personale, por një dëshmi letrare që thyen tabutë dhe hap një hapësirë të re në kulturën tonë. Kazhani sjell në letrat tona atë që mungon: zërin intim, të ndjeshëm dhe të paepur të një gruaje që përballet me sëmundjen, humbjet dhe ringritjen. Në një shoqëri ku shpesh jemi mësuar t’i mbajmë të fshehura plagët tona, ajo i nxjerr në dritë jo për të tronditur, por për të frymëzuar.
“Një jetë tjetër” është më shumë se një autobiografi; është një testament i forcës njerëzore, një dorë e shtrirë për të gjithë ata që po kalojnë të njëjtin udhëtim. Në këtë kuptim, Mira Kazhani shënon një kthesë të rëndësishme: ajo dëshmon se letërsia shqiptare mund të jetë edhe hapësira ku jeta intime, me gjithë dhimbjen dhe shpresën e saj, kthehet në art dhe në udhërrëfim për të tjerët.
Mira Kazhani është një autore që nuk u fsheh pas simbolikave apo metaforave, por zgjodhi rrëfimin e drejtpërdrejtë, të vërtetë, njerëzor. Ky është një hap që jo vetëm e pasuron letërsinë tonë, por edhe e bën atë më njerëzore, më të afërt, më jetësore.
Me “Një jetë tjetër”, ajo hyn në traditën e rrëfimeve bashkëkohore përballë sëmundjes dhe mbijetesës, duke na treguar se bukuria e jetës është gjithnjë e fshehur në “një ditë tjetër”.
