Reuters
Lidhjet e Turqisë me Hamasin, dikur një pengesë në Washington, janë shndërruar në një aset gjeopolitik.
Duke e bindur Hamasin të pranojë marrëveshjen e Donald Trump për Gazën, Ankaraja e ka rikthyer veten në tabelën e shahut në Lindjen e Mesme, për zhgënjimin e Izraelit dhe rivalëve arabë.
Fillimisht rezistente ndaj ultimatumit të presidentit amerikan – lironi pengjet izraelite ose përballuni me shkatërrim të vazhdueshëm – udhëheqësit e Hamasit u dorëzuan vetëm kur Turqia, një vend që ata e shohin si një patron politik, i nxiti ata të bien dakord me planin amerikan.
Dy burime rajonale dhe dy zyrtarë të Hamasit i thanë Reuters se mesazhi i Ankarasë ishte i qartë: Kishte ardhur koha për ta pranuar.
“Ky zotëri nga një vend i quajtur Turqi është një nga më të fuqishmit në botë”, tha Trump javën e kaluar, duke iu referuar Presidentit turk Tayip Erdogan, pasi grupi militant palestinez ra dakord për një armëpushim dhe plan për lirimin e pengjeve.
“Ai është një aleat i besueshëm. Ai është gjithmonë aty kur kam nevojë për të”.
Nënshkrimi i Erdoganit në dokumentin e Gazës i dha shtysë Turqisë për një rol qendror në Lindjen e Mesme, një status që Erdogani është përpjekur gjithnjë e më shumë ta rimarrë, duke u thirrur shpesh në lidhjet dhe lidershipin e epokës osmane.
Tani, pas marrëveshjes, Turqia po kërkon të korrë dividentë, duke përfshirë çështjet dypalëshe me SHBA-në, thanë burimet.
Sinan Ulgen, drejtor i organizatës kërkimore EDAM me seli në Stamboll dhe një bashkëpunëtor i lartë në Carnegie Europe, tha se suksesi i Ankarasë në arritjen e pranimit nga Hamasi të marrëveshjes së Trumpit për Gazën i ka dhënë asaj një ndikim të ri diplomatik brenda dhe jashtë vendit.
Turqia, tha ai, ka të ngjarë të përdorë vullnetin e saj të mirë të ripërtërirë në Washington për të nxitur përparimin në shitjet e ngecura të avionëve luftarakë F-35, një lehtësim të sanksioneve të SHBA-ve dhe ndihmën e SHBA-ve në avancimin e qëllimeve të sigurisë së Turqisë në Sirinë fqinje.
“Nëse këto deklarata lavdëruese nga Trump përkthehen në vullnet të mirë të qëndrueshëm, Ankaraja mund ta përdorë atë vrull për të zgjidhur disa nga mosmarrëveshjet e gjata”, tha Ulgen për Reuters.
Zyrtarët thanë se rikalibrimi diplomatik midis Ankarasë dhe Washingtonit filloi gjatë vizitës së Erdoganit në Shtëpinë e Bardhë në shtator, e para e tij në gjashtë vjet.
Takimi trajtoi pikat e nxehta të pazgjidhura, duke përfshirë përpjekjen e Turqisë për të hequr sanksionet e SHBA-së të vendosura në vitin 2020 për shkak të blerjes së sistemeve raketore ruse S-400, një veprim që zemëroi Washingtonin dhe gjithashtu çoi në largimin e saj nga programi F-35.
Siria ishte një tjetër temë kyçe. Turqia dëshiron të ushtrojë presion mbi Forcat Demokratike Siriane (SDF) kurde të mbështetura nga SHBA-të që të bashkohen me ushtrinë siriane. Ankaraja e sheh SDF-në si një kërcënim për shkak të lidhjeve të saj me PKK-në, të cilën Turqia e përcakton si një grup terrorist.
Kjo përpjekje duket se po fiton terren. Komandanti i SDF-së, Mazloum Abdi, konfirmoi një mekanizëm për t’u bashkuar me ushtrinë siriane, një rezultat që Turqia e sheh si një fitore strategjike.
Marrëveshja e Gazës vjen pas rritjeve të tjera të prestigjit turk. Trump vlerësoi Erdoganin për organizimin e bisedimeve Rusi-Ukrainë në fillim të këtij viti, dhe ndikimi i Ankarasë u rrit pas rënies së Bashar al-Assad në Siri në vitin 2024, ku Turqia mbështeti forcat opozitare.
Ambicia e Turqisë për të rimarrë një rol dominues në Lindjen e Mesme u kujton disa skeptikëve trashëgiminë e perandorisë Osmane, e cila dikur sundonte pjesën më të madhe të rajonit.
Rënia e saj një shekull më parë e la Turqinë moderne të orientuar nga brenda, ndërsa ndërtoi një republikë laike dhe disi të lënë mënjanë diplomacinë rajonale.
Për vite me radhë, Ankaraja nuk ishte pjesë e përpjekjeve të nivelit të lartë për të zgjidhur mosmarrëveshjen izraelito-palestineze, një burim thelbësor i paqëndrueshmërisë rajonale.
Mbështetja e Turqisë për lëvizjet islamike – duke përfshirë mbështetjen politike dhe diplomatike për Hamasin, udhëheqësit e të cilit ka pritur – tensionoi lidhjet me Izraelin dhe disa shtete arabe, dhe zhvendosja e saj e perceptuar nën Erdogan nga normat e NATO-s e distancoi më tej atë nga paqebërja.
Por për të thyer bllokimin në bisedimet e armëpushimit në Gaza, Trump iu drejtua Erdoganit, duke vënë bast në ndikimin e udhëheqësit turk mbi Hamasin. Zyrtarët turq, të udhëhequr nga shefi i spiunazhit Ibrahim Kalin, e siguruan Hamasin se armëpushimi kishte mbështetjen rajonale dhe të SHBA-ve, duke përfshirë garancinë personale të Trump.
Duke angazhuar Erdoganin, Trump i dha Ankarasë rolin që ajo dëshironte si një fuqi dominuese rajonale sunite.
Ky veprim shqetësoi Izraelin dhe shtetet rivale arabe, përfshirë Egjiptin, Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat prej kohësh ishin të kujdesshme ndaj ambicieve islamike të Erdoganit, thanë dy diplomatë.
“Erdogani është një mjeshtër në zgjerimin e ndikimit të tij, duke shfrytëzuar mundësitë, duke përfituar nga ngjarjet, duke i kthyer ato në interesin e tij dhe duke marrë meritat për to”, tha komentatori politik arab Ayman Abdel Nour.
“Padyshim që vendet e Gjirit nuk ishin të kënaqura që Turqia mori një rol udhëheqës në Gaza, por në të njëjtën kohë ata donin që ky konflikt të mbaronte, të shihnin një marrëveshje dhe ta shihnin Hamasin të mënjanuar”.
Ndërsa shtetet arabe ndanin një interes me Turqinë për t’i dhënë fund luftës, tha analisti libanez Sarkis Naoum, roli më i madh që iu dha Ankarasë ishte shqetësues. ose ata, duke kujtuar historinë e sundimit perandorak osman mbi shumë vende në rajon.
Ministria e Jashtme e Turqisë dhe agjencia e inteligjencës MIT nuk iu përgjigjën kërkesave të Reuters për koment. Departamenti i Shtetit i SHBA-ve nuk iu përgjigj menjëherë një kërkese për koment.
Për Hamasin, shqetësimi kryesor ishte se Izraeli mund të shkelte marrëveshjen dhe të rifillonte operacionet ushtarake. Mosbesimi i thellë pothuajse e prishi procesin, thanë burimet rajonale.
“E vetmja garanci e vërtetë”, i tha Reuters një zyrtar i lartë i Hamasit, “erdhi nga katër palë: Turqia, Katari, Egjipti dhe amerikanët. Trump personalisht e dha fjalën e tij. Mesazhi i SHBA-së ishte: ‘lironi pengjet, dorëzoni trupat dhe unë garantoj se nuk do të ketë kthim në luftë’”.
Hyrja e Turqisë në bisedime u vu fillimisht në veto nga Izraeli, por Trump ndërhyri, duke i bërë presion Tel Avivit që të lejonte përfshirjen e Ankarasë, thanë dy diplomatë.
Nuk pati asnjë koment të menjëhershëm nga ministria e jashtme e Izraelit.
Një zyrtar i lartë i Hamasit tha se udhëheqësit ushtarakë të Gazës e pranuan armëpushimin jo si dorëzim, por nën presionin dërrmues të ndërmjetësimit të pamëshirshëm, një situate humanitare në kolaps dhe një publiku të lodhur nga lufta.
Marrëveshja siguroi lirimin e pengjeve izraelite të marra gjatë sulmit të Hamasit më 7 tetor 2023, i cili vrau 1 mijë e 200 persona dhe shkaktoi një ofensivë izraelite që atëherë ka lënë mbi 67 mijë palestinezë të vdekur, sipas autoriteteve shëndetësore të Gazës.
Nëse marrëveshja e Gazës do të hapë përfundimisht një rrugë drejt një shteti palestinez mbetet e paqartë. Turqia dhe shtetet arabe, përfshirë Katarin dhe Egjiptin, thonë se planit i mungon një plan veprimi drejt një zgjidhjeje me dy shtete, një kërkesë historike palestineze.
I pyetur në lidhje me një vendosje të mundshme të trupave turke në Gaza në një skenar pas luftës dhe mënyrat për të siguruar sigurinë e enklavës, Erdogan tha më 8 tetor se bisedimet për armëpushim ishin kritike për diskutimin e çështjes në detaje, por përparësia ishte arritja e një armëpushimi të plotë, shpërndarja e ndihmave dhe rindërtimi i Gazës.
