Ishte viti 2009 kur Antony Easton gjeti një valixhe të vjetër ngjyrë kafe nën shtratin e apartamentit të babait të tij të ndjerë, Peter.
Brenda saj ai gjeti kartëmonedha gjermane, fotografi, shënime dhe një certifikatë lindjeje që zbulonte se burri që e konsideronte veten britanik deri në palcë kishte lindur në Berlin si Peter Hans Rudolf Eisner dhe ishte anëtar i një prej familjeve më të pasura hebraike në Gjermaninë e paraluftës.
Zbulimi ndryshoi jetën e Anthony-t përgjithmonë. Deri atëherë, ai dinte pak për të kaluarën e babait të tij, i cili e kishte kaluar gjithë jetën e tij duke shmangur pyetjet rreth fëmijërisë së tij dhe theksit të tij gjerman.
Valixhja, megjithatë, ndriçoi një histori të lidhur me Holokaustin, një pasuri të humbur dhe një familje të shkatërruar.
Midis fotografive bardh e zi, Anthony pa imazhe nga e kaluara e babait të tij: shtëpi luksoze, shërbëtorë, makina me shofer dhe një foto të Peter-it 12-vjeçar duke buzëqeshur me miqtë ndërsa një flamur nazist valëvitej në sfond.
“Ndjeva sikur një dorë nga e kaluara po më prekte”, kujton Anthony, duke i thënë BBC-së. “Kishte shenja se [ai] nuk ishte vërtet si njerëzit e tjerë… Kishte diçka të errët në botën e tij”, thotë ai.
Perandoria e Çelikut
Duke gërmuar më thellë, Anthony zbuloi referenca për një kompani në dokumentet e valixhes, Hahn’sche Werke, dhe me ndihmën e një miku që dinte gjermanisht, gjeti një pikturë nga piktori Hans Baluschek, të titulluar Eisenwalzwerk (“Fabrika e çelikut”). Kjo vepër i përkiste stërgjyshit të tij, Heinrich Eisner, i cili kishte krijuar një perandori të gjerë industriale në Evropën Qendrore, me fabrika në Gjermani, Poloni dhe Rusi.
Nga kërkimi i tij, ai zbuloi se në fillim të shekullit të 20-të, Heinrich ishte një nga njerëzit më të pasur në Gjermani.
Heinrich dhe gruaja e tij Olga zotëronin disa prona në Berlin dhe përreth, përfshirë një ndërtesë mbresëlënëse gjashtëkatëshe në qendër të qytetit me dysheme mermeri.
Pas vdekjes së tij në vitin 1918, biznesi i kaloi djalit të tij, Rudolf, i cili vazhdoi ta zgjeronte atë – derisa ngritja e nazizmit i ktheu gjërat përmbys.
Plaçkitja naziste
Pas vitit 1933, hebrenjtë u bënë shënjestër e regjimit. Rudolf u përpoq ta mbronte kompaninë e tij duke e bërë atë “të dobishme” për ekonominë naziste, por në mars të vitit 1938 qeveria sekuestroi Hahn’sche Werke dhe ia shiti me forcë gjigantit industrial Mannesmann, një nga furnizuesit më të mëdhenj të çelikut në Gjermani.
Pasuria e Eisner-it u zhduk. Kur Mannesmann u ble nga Vodafone në vitin 2000, marrëveshja vlente më shumë se 100 miliardë paund – dhe një pjesë e asaj pasurie të madhe vinte nga perandoria që dikur i përkiste familjes Eisner.
Mashtrimi
Para se të mund të shpëtonin, familja Eisner u takua me një ekonomist të quajtur Martin Hartig. Hartig, i cili nuk ishte hebre, premtoi të mbronte pasuritë e tyre duke i transferuar ato përkohësisht në emrin e tij, për të shmangur konfiskimin nga nazistët.
Premtimi doli të ishte një kurth. Hartig i mbajti të gjitha pronat dhe veprat e artit për vete. Anthony zbuloi kontratat origjinale, të cilat ekspertët i përshkruan BBC-së si një “shitje të detyruar” – një shembull tipik i sekuestrimit të pronës hebraike nga shteti nazist.
Pavarësisht humbjes, gjyshërit dhe babai i Anthony-t arritën të shpëtonin në vitin 1938, duke arritur përfundimisht në Angli pak para se të shpërthente lufta. Shumica e të afërmve të tyre nuk ishin aq me fat – ata u zhdukën në kampe përqendrimi.
Në kërkim të pasurisë së humbur
Dekada më vonë, Anthony vendosi të hetonte se çfarë kishte ndodhur me pasurinë e paraardhësve të tij. Me ndihmën e një studiuesi, ai gjeti dhjetëra dokumente dhe një informacion të rëndësishëm: piktura Eisenwalzwerk ishte në koleksionin e Muzeut Brochan në Berlin.
Pasoi një takim me vajzën e Martin Hartig, e cila pretendoi se babai i saj “i kishte ndihmuar Eisner-ët të shpëtonin veten” dhe se blerjet e pronave ishin “të ligjshme”.
Nipi i Hartig, Vincent, pranoi se u turpërua kur mësoi se shtëpia e tij vinte nga një familje hebreje që u detyrua ta linte atë.
Shfajësimi
Edhe pse afatet ligjore për kthimin e pronave kanë skaduar, shpresa nuk është humbur. Muzeu Brohan ka njoftuar qëllimin e tij për t’ua kthyer Eisenwalzwerk-un pasardhësve të Heinrich Eisner. Një vepër tjetër u kthye së fundmi nga Muzeu i Izraelit, ndërsa një rast i tretë është duke u zhvilluar në Austri.
“Për mua, restaurimi nuk ka të bëjë me paratë, ka të bëjë me njerëzit”, thotë Anthony Easton. “Zbulimi i së vërtetës më ka mësuar se kush ishin në të vërtetë babai dhe gjyshërit e mi”, shtoi ai.
Emri Eisner, i cili humbi kur Peter mbërriti në Angli në vitin 1939, tani është përsëri i gjallë: stërnipi i Heinrich, i lindur në vitin 2024, ka “Eisner” si emrin e tij të mesëm.
Thotë Anthony i prekur, “emri do të vazhdojë të jetojë. Dhe njerëzit do të thonë: ‘Ky është një emër interesant, cila është historia pas tij?’”
