Nga Endri Kajsiu
Më 19 dhjetor 2025 përfundon mandati trevjeçar i Altin Dumanit në krye të SPAK-ut, një mandat i shkurtër në kohë, por i gjatë në peshë historike. Kur ai mori drejtimin e këtij institucioni, Reforma në Drejtësi ishte ende një projekt i pasigurt, i sulmuar politikisht dhe i parë me dyshim nga publiku. Pak besonin se SPAK-u do t’i mbijetonte furtunave të tranzicionit shqiptar. Por ajo që ndodhi më pas e përmbysi këtë perceptim: brenda tre vitesh, SPAK-u u shndërrua në institucionin më të besuar të shtetit shqiptar, një strukturë që jo vetëm funksionoi, por tronditi themelet e pandëshkueshmërisë politike.
Nën drejtimin e Dumanit, SPAK bëri atë që për 30 vite dukej e pamundur: i vuri përpara ligjit ish-presidentë, ish-kryeministra, ish-ministra, zëvendëskryeministra e ministra në detyrë, deputetë, kryebashkiakë e drejtues institucionesh. Për herë të parë që prej vitit 1991, fjala “i paprekshëm” humbi kuptimin e saj. Ajo u tret pikërisht në momentin kur, mbi rrënojat e një kulture të vjetër pandëshkueshmërie, u ndërtua një realitet i ri: barazia para ligjit.
Ky ishte çasti kur drejtësia shqiptare kaloi nga aspiratë në veprim, nga frazë politike në institucion real.
SPAK-u në arenën ndërkombëtare: vendi i vogël me peshë të madhe
Ndoshta më pak e dukshme për publikun, por vendimtare për shtetin, ishte ngritja ndërkombëtare e SPAK-ut. Dumani e futi Shqipërinë në rrjetin global të institucioneve serioze të hetimit të krimit të organizuar. Marrëveshjet me DEA-n amerikane, Eurojust-in, Prokurorinë Evropiane dhe prokuroritë e vendeve të BE-së dhe Ballkanit e shndërruan vendin tonë nga spektator periferik në partner të besueshëm.
Nga kartelet latinoamerikane te rrjetet kriminale që shtrihen në portat e Evropës, SPAK nuk ndiqte më zhvillimet, ai i provokonte dhe i drejtonte ato. Hetimet e përbashkëta dhe shkëmbimet e informacionit në kohë reale e pozicionuan Shqipërinë në një rol që, deri dje, dukej thuajse i paarritshëm.
Krijimi i standardit: SPAK-u që gjeti identitetin e tij
Gjatë këtyre tre viteve, SPAK u bë institucioni ku publiku projektoi pritshmëritë e veta dhe politika projektoi frikërat e saj. Megjithatë, nën drejtimin e Dumanit, ai mbeti i palëkundur. Puna me prokurorët dhe hetuesit e Byrosë Kombëtare të Hetimit ndërtoi një kulturë të re profesionale, të bazuar në integritet, përgjegjësi dhe respekt të thellë për ligjin.
Dumani nuk ngriti vetëm një institucion: ai ngriti standardin. Dhe në këtë vend, standardet shpesh mbijetojnë më gjatë se emrat që i krijojnë. Por ai ka meritën se hodhi themelet e këtyre standardeve.
Dritëhijet: kritikat, akuzat dhe realiteti midis tyre
Asnjë mandat që prek pushtetet e mëdha nuk është i qetë. As edhe i Dumanit. Kritikat ishin të shumta: hetime selektive, ritme të ngadalta, presion politik i njëanshëm, shkelje e parimit të prezumimit të pafajësisë, përdorim i tepruar i metodave speciale të hetimit, shkelje e privatësisë me sekuestrimin e telefonave celularë, shkelje e sekretit hetimor, komunikime me mediat jashtë protokolleve, paraburgime të tepruara, diskreditim publik para gjykimit etj.
Por këto kritika nuk lindën në boshllëk. Ato vinin nga dy adresa të qarta: nga politika dhe nga individët që për herë të parë pas 30 vitesh u përballën me derën e SPAK-ut që trokiste me forcën e ligjit. Dhe në një vend ku drejtësia ka qenë e kapur për dekada, goditja reale ka gjithmonë kundërgoditje.
A ishin këto kritika shenjë dështimi apo suksesi? Apo ishin prova se më në fund dikush preku aty ku s’duhej? Fakti që asnjë kritikë e fortë nuk erdhi nga publiku apo partnerët ndërkombëtarë flet vetë. Në këtë këndvështrim, kritikat më shumë dëshmojnë suksesin sesa dështimin e tij.
Portreti i një drejtuesi: integriteti si armë e vetme
Nëse do duhej një fjalë për ta përshkruar Altin Dumanin, ajo do të ishte: integritet.
Katër vlera e përkufizojnë qartë figurën e tij:
Ndërshmëria personale – Asnjë skandal. Asnjë hije dyshimi.
Integriteti profesional – Refuzim për t’u përkulur para presioneve.
Aftësia e provuar – Menaxhimi i hetimeve më komplekse të tre dekadave të fundit.
Dashuria për Shqipërinë – Që nuk shprehet me fjalë, por me vendime të vështira.
Në një vend ku politika dhe krimi i organizuar kanë ushtruar shpesh ndikim mbi drejtësinë, fakti që Dumani doli i paprekur nga çdo presion është vetë një arritje.
Dorëzimi i stafetës: fund i një kapitulli, lindje e një epoke
Më 19 dhjetor 2025, Altin Dumani do t’i dorëzojë stafetën njërit prej kolegëve të tij në SPAK. Ai nuk largohet nga drejtësia; largohet vetëm nga drejtimi. Si prokuror, ai do të vazhdojë të jetë në vijën e parë të luftës kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.
Trashëgimia e tij nuk qëndron te emrat që u hetuan, por te standardi që vendosi. Te modeli i njeriut të qetë, profesional, të palëkundur. Tek drejtimi i një institucioni që i thotë të fuqishmit se nuk është i pakapshëm. Te rikthimi i parimit se ligji është i barabartë për të gjithë, jo kamzhik për të dobëtin dhe mburojë për të fortin.
SPAK-u do të vazhdojë edhe pa të. Por për shumë vite, në historinë e këtij institucioni do të jetë një datë që ndan dy epoka: para dhe pas Altin Dumanit.
Jo sepse ai ishte i pari. Nuk ishte. Jo sepse ishte perfekt. As nuk e pretendoi. Por sepse solli atë që ky vend e kishte humbur prej dekadash: kurajon e drejtësisë.
Altin Dumani – një shqiptar i mirë që la gjurmë
Në fund të ditës, Altin Dumani do të mbahet mend si një shqiptar i mirë. Një profesionist që i dha vendit më shumë sesa mori prej tij. Një drejtues që mbolli standarde dhe jo favore. Një figurë që i tregoi Shqipërisë se drejtësia mund të jetë e barabartë, nëse ka njerëz që guxojnë ta bëjnë të tillë.
Pasardhësi i tij do të mbajë mbi supe barrën më të rëndë: të mos lejojë asnjë hap pas. Sepse historia e drejtësisë së re shqiptare ka nisur dhe nuk duhet të kthehet mbrapa.
