Për më shumë se gjysmë shekulli, qeveritë në të gjithë botën i besuan një kompanie të vetme për të mbajtur sekret komunikimet e spiunëve, ushtarëve dhe diplomatëve të tyre.
Kompania, “Crypto AG”, nënshkroi kontratën e saj të parë për të ndërtuar makina për krijimin e kodit për trupat amerikane gjatë Luftës së Dytë Botërore. Shpejt, ajo u bë një prodhues dominues i pajisjeve të kriptimit për dekada, duke lundruar valët e teknologjisë nga ingranazhet mekanike në qarqet elektronike dhe, së fundi, softueret.
Firma zvicerane bëri nga shitjet miliona dollarë pajisje në më shumë se 120 vende, në shekullin XXI. Klientët e tij përfshinin Iranin, juntën ushtarake në Amerikën Latine, rivalët bërthamorë Indi dhe Pakistan, madje dhe Vatikanin.
Por ajo që asnjë nga klientët e saj nuk e dinte ndonjëherë ishte se “Crypto AG” ishte në pronësi të fshehtë të CIA në një partneritet shumë të klasifikuar me inteligjencën gjermane perëndimore. Këto agjenci spiune kanë manipuluar pajisjet e kompanisë në mënyrë që ata të mund të thyenin lehtësisht kodet që vendet përdornin për të dërguar mesazhe të koduara.
Marrëveshja për dekada, midis sekreteve më të mbrojtura nga Lufta e Ftohtë, është publikuar së fundmi si një histori e klasifikuar, gjithëpërfshirëse të CIA-s nga ana e Washington Post dhe ZDF, transmetues publik gjerman, në një projekt të përbashkët raportimi.
Llogaria identifikon oficerët e CIA-s që drejtuan programin dhe drejtuesit e kompanisë të besuar për ta ekzekutuar atë. Ajo gjurmon origjinën e sipërmarrjes si dhe konfliktet e brendshme që gati e prishën atë. Ai përshkruan se si Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj shfrytëzuan shkathtësinë e kombeve të tjera për vite, duke marrë paratë e tyre dhe duke vjedhur sekretet e tyre.
Operacioni, i njohur fillimisht me emrin kodi “Thesaurus” dhe më vonë “Rubicon”, renditet ndër më të guximshmit në historinë e CIA-s.
“Ishte grushti i inteligjencës së shekullit,” përfundon raporti i CIA-s. “Qeveritë e huaja po paguanin para të mira për në SHBA dhe Gjermaninë Perëndimore për privilegjin që komunikimet e tyre më të fshehta të lexoheshin nga të paktën dy (dhe ndoshta pesë ose gjashtë) vende të huaja.”
Që nga viti 1970 e tutje, CIA dhe vëllai i saj i kodit, Agjencia e Sigurisë Kombëtare, kontrollonte pothuajse çdo aspekt të operacioneve të Crypto – duke kryesuar me partnerët e tyre gjermanë mbi marrjen e vendimeve, krijimin e teknologjisë së saj, sabotimin e algoritmeve dhe drejtimin e synimeve të shitjes.
Ata monitoruan mullahët e Iranit gjatë krizës së pengjeve të vitit 1979, ushqenin inteligjencën për ushtrinë e Argjentinës në Britani gjatë Luftës së Falklands, ndoqën fushatat e vrasjeve të diktatorëve të Amerikës së Jugut dhe kapën zyrtarë libianë duke uruar veten për bombën e vitit 1986 në një disko të Berlinit.
Programi kishte kufij. Kundërshtarët kryesorë të Amerikës, përfshirë Bashkimin Sovjetik dhe Kinën, nuk ishin kurrë klientë të Crypto. Dyshimet e tyre të bazuara mirë për lidhjet e kompanisë me Perëndimin i mbrojtën ata nga ekspozimi, megjithëse historia e CIA sugjeron që spiunët amerikanë mësuan shumë duke monitoruar bashkëveprimet e vendeve të tjera me Moskën dhe Pekinin.
Kishte gjithashtu shkelje të sigurisë që e vendosnin Crypto nën retë e dyshimit. Dokumentet e lëshuara në vitet 1970 treguan një korrespodencë të gjerë – dhe inkriminuese – midis një pionieri të NSA dhe themeluesit të Crypto. Objektivat e huaj u morën nga deklaratat e pakujdesshme të zyrtarëve publik përfshirë Presidentin Ronald Reagan. Dhe arrestimi i vitit 1992 i një shitësi të Crypto-it në Iran, i cili nuk e kuptoi se po shiste pajisje të montuara, shkaktoi një “stuhi shkatërruese të publicitetit”, sipas historisë së CIA-s.
Por shtrirja e vërtetë e marrëdhënies së kompanisë me CIA dhe homologun e saj gjerman ishte zbuluar deri më tani.
Agjencia gjermane e spiunëve, BND, besoi se rreziku i ekspozimit ishte shumë i madh dhe e la operacionin në fillim të viteve 1990. Por CIA bleu pjesën e gjermanëve dhe thjesht vazhdoi, duke e bërë Crypto-n për të gjithë vlerën e spiunazhit të saj deri në vitin 2018, kur agjencia shiti asetet e kompanisë, sipas zyrtarëve aktual dhe të mëparshëm.
Rëndësia e kompanisë për tregun global të sigurisë kishte rënë në atë kohë, e shtrydhur nga përhapja e teknologjisë në internet të kriptimit. Dikur provinca e qeverive dhe korporatat kryesore, kriptimi i fortë tani është aq i përhapur sa aplikacionet në celularët.
Edhe kështu, operacioni Crypto është i rëndësishëm për spiunazhin modern. Mundësia dhe kohëzgjatja e saj ndihmon për të shpjeguar se si Shtetet e Bashkuara zhvilluan një oreks të pangopshëm për mbikëqyrje globale që u ekspozua në 2013 nga Edward Snowden.
Ekzistojnë gjithashtu jehona të Crypto në dyshimet që gëlojnë rreth kompanive moderne me lidhje të supozuara me qeveritë e huaja, përfshirë firmën ruse antivirus Kaspersky, një aplikacion tekstimi i lidhur me Emiratet e Bashkuara Arabe dhe gjigandin kinez të telekomunikacionit Huawei.
Është e vështirë të mbivlerësohet se sa të jashtëzakonshme janë historitë e CIA dhe BND. Dosjet sensibilizuese të inteligjencës deklasifikohen periodikisht dhe publikohen. Por është jashtëzakonisht e rrallë, nëse jo e pashembullt, të shohësh histori autoritare të brendshme të një operacioni të fshehtë të tërë. “Post” ishte në gjendje të lexonte të gjitha dokumentet, por burimi i materialit këmbënguli që vetëm fragmentet të botoheshin.
CIA dhe BND nuk pranuan të komentojnë, megjithëse SHBA. dhe zyrtarët gjermanë nuk e kundërshtuan origjinalitetin e dokumenteve. E para është një llogari me 96 faqe, operacioni i përfunduar në 2004 nga Qendra e CIA-s për Studimin e Inteligjencës, një degë e brendshme historike. E dyta është një histori gojore e përpiluar nga zyrtarë gjermanë të inteligjencës në 2008.
Llogaritë e mbivendosura ekspozojnë fërkime midis dy partnerëve për paratë, kontrollin dhe kufijtë etikë.
Por të dy palët e përshkruajnë operacionin si të suksesshëm përtej parashikimeve të tyre më të pamundura. Disa herë, përfshirë në vitet 1980, Crypto përbënte afërsisht 40 përqind të kabllove diplomatike dhe transmetime të tjera nga qeveritë e huaja që kriptanalistët në NSA i deshifronin dhe minoheshin për inteligjencë, sipas dokumenteve.
Gjatë gjithë kohës, Crypto gjeneroi miliona dollarë në fitime që CIA dhe BND i ndanë dhe i përdorën në operacione të tjera.
Produktet e Crypto janë ende në përdorim në më shumë se një duzinë vende të botës, dhe shenja e tij portokalli dhe e bardhë ende qëndron sipër ndërtesës së selisë së kompanisë pranë Zug, Zvicër. Por kompania u shpërbë në vitin 2018, u likuidua nga aksionarët, identiteti i të cilëve është mbrojtur përgjithmonë nga ligjet bizantine të Lihtenshtajnit, një komb i vogël evropian me një reputacion të Ishujve Kajman për sekret financiar.
Dy kompani blenë pjesën më të madhe të pasurive të Crypto. E para, CyOne Security, u krijua si pjesë e një blerjeje të menaxhimit dhe tani shet sisteme të sigurisë ekskluzivisht për qeverinë zvicerane. Tjetri, Crypto International, mori përsipër markën e ish-ndërmarrjes dhe biznesin ndërkombëtar.
Secili këmbënguli se nuk ka asnjë lidhje të vazhdueshme me ndonjë shërbim të inteligjencës, por pretendohet vetëm se nuk kanë dijeni për pronësinë e CIA-s.
/Pjesë nga artikulli i Washingtonpost/
