Viruset vdekjeprurëse që u zhdukën pa lënë gjurmë

Shkencëtarët sapo kanë filluar të zbulojnë pse disa viruse zhduken sapo dalin, ndërsa disa ë tjerë mund të shkaktojnë sëmundje të rënda për vite me radhë.

Historia ka lënën të dhëna nga ku mund të identifikojmë dhe sëmundjet. Për shembull një dhuratë e arkeologëve modernë do të ishin eshtrat e ushtarëve vikingë në tokën që sot ndodhet Anglia. Kolegji St John në Oksford, gjeti 37 skelete, ku së bashku me ta ishte varrosur edhe një sekret.

Kur shkencëtarët analizuan ADN-në nga mbetjet në fillim të këtij viti ata zbuluan se një prej burrave kishte qenë dyfish i pa fat. Jo vetëm që kishte vdekur me dhunë po vuante edhe nga virusi i lisë.
Por ekspertët thanë se ky nuk ishte virusi i lisë që ne jemi njohur në historinë e kohëve të fundit, një lloj që u zhduk në vitin 1970. Ai i përkiste një lloj tjetër lije të jashtëzakonshme i cili ishte i panjohur më parë dhe u zhduk në heshtje shekuj më parë.

Deri tani historia se si shfaqen viruse të reja duhet të jetë e njohur si kontakti i ngushtë me kafshët e infektuara, virusi që kërcen midis specieve dhe “pacienti zero” që e merr atë i pari. Por ajo që ndodh në fund të ekzistencës së një virusi sapo ka filluar të mbledhi interes. Pse disa viruse zhduken? Dhe çfarë ndodh me ta?

Ndërsa kërcënimi i paraqitur nga këto forma të vogla dhe primitive të jetës rritet gjithnjë e më i fortë, shkencëtarët po garojnë për ta zbuluar. Një nga viruset më të fundit që u zhduk ishte Sars. Bota së pari u bë e vetëdijshme për ekzistencën e tij në 10 Shkurt të vitit 2003, pasi zyra e Pekinit e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) mori një email që përshkruan “një sëmundje të çuditshme ngjitëse” e cila kishte vrarë 100 njerëz brenda një jave. Rastet më të hershme ndodhën në “Guangdong”, një provincë bregdetare në Kinën Juglindore e njohur për shumë restorante që shërbejnë mish ekzotik.

Në atë kohë, tregjet lokale ishin plot me rakuna, pëllumba, lepuj, farëza, dreri dhe gjarpërinj, të cilët shpesh gatuheshin në vend, vetëm disa metra larg vendit ku qëndronin njerëzit. Edhe në ditët e para të epidemisë, ishte e qartë se si ishte shfaqur Sars. Virusi Sars u zhduk nga një kombinim i gjurmimit të sofistikuar të kontaktit dhe çudirave të vetë virusit. Në dy vjet virusi kishte infektuar të paktën 8,096 njerëz, 774 prej të cilëve vdiqën. Por mund të kishte qenë edhe më keq.

Ashtu si i afërmi i tij i ngushtë Covid-19, Sars kishte shumë nga cilësitë e domosdoshme për dominimin e botës ishte një virus ARN, që do të thotë se ishte në gjendje të evoluonte me shpejtësi dhe u përhap nëpër rrugët e frymëmarrjes, të cilat është e vështirë të shmangen. Në atë kohë, shumë ekspertë ishin të shqetësuar se virusi mund të shkaktonte dëmtime në të njëjtin nivel me HIV-in, apo edhe pandeminë e gripit të vitit 1918, e cila infektoi një të tretën e popullsisë së botës dhe vrau 50 milion.

Në vend të kësaj, Sars u zhduk aq papritur sa mbërriti. Deri në Janar 2004, kishte vetëm disa raste dhe deri në fund të muajit, u njoftua infeksioni i fundit i dyshuar. Çuditërisht, ndërsa “pacienti zero” përshkruan personin e parë të njohur që është infektuar me një virus, nuk ka asnjë etiketë ekuivalente për personin e fundit që e kap.

Pra, çfarë ndodhi?

Me pak fjalë, patëm fat. Sipas Sarah Cobey, një epidemiologe në Universitetin e Çikagos, Sars u zhduk nga një kombinim i gjurmimit të sofistikuar të kontakteve dhe çudirave të vetë virusit. Kur pacientët me Sars u sëmurën, ata u sëmurën rëndë.

Virusi kishte një shkallë marramendëse të lartë të fatalitetit pothuajse një në pesë pacientë vdiqën por kjo do të thoshte që ishte relativisht e lehtë për të identifikuar ata që ishin infektuar dhe për t’i karantinuar ata. Nuk kishte përhapje shtesë nga njerëzit pa simptoma dhe si një bonus, Sars mori një kohë relativisht të gjatë për t’u inkubuar para se të bëhej ngjitëse, gjë që u dha gjurmuesve të kontaktit kohë shtesë për të gjetur këdo që mund të infektohej.“Por edhe qeveritë dhe institucionet vepruan me të vërtetë shpejtë”, thotë Cobey.

Rasti i Liu Jianlun, i cili kapi virusin para se të identifikohej siç duhet, tregon se sa ndryshe mund të ishte zhvilluar pandemia e Sars. Specialisti 64-vjeçar aparatit të frymëmarrjes u infektua pasi trajtoi një pacient në spitalin ku ai punonte në Provincën Guangdong. Më 21 shkurt 2003, Jianlun udhëtoi në Hong Kong për të marrë pjesë në një martesë dhe u regjistrua në një dhomë në katin e nëntë të Hotel Metropole. Megjithëse kishte pesë vjet që vuante nga një ethe e lehtë dhe simptoma të lehta të frymëmarrjes, ai ishte mjaft mirë për të bërë ndonjë vizitë me një të afërm. Por ditën tjetër simptomat e tij ishin përkeqësuar, kështu që ai shkoi në një spital aty pranë dhe kërkoi që ta izolonin. Deri në atë kohë, ai kishte infektuar tashmë padashur 23 persona, përfshirë mysafirë nga Kanada-ja, Singapori dhe Vietnami, të cilët më pas bartën virusin në vendet e tyre.

Përveç Sars, vetëm dy viruse të tjerë janë zhdukur kështu, lija dhe lisë dhe rinderpest, i cili prek bagëtitë më së shumti. Në fund, OBSH vlerësoi se rreth 4,000 raste. Pa përpjekjen globale për të eliminuar Sars, dhe tiparet e integruara të virusit që e bënin këtë më të lehtë, ka pak dyshime që pandemia mund të ketë dalë jashtë kontrollit. Fatkeqësisht kjo situatë është jashtëzakonisht e pazakontë.

Lufta kundër këtyre dy viruseve u fitua duke përdorur vaksina, të cilat gjithashtu janë vendosur për të eliminuar poliomielitin, rastet janë ulur me 99% që nga vitet 1980. Pra, po në lidhje me viruset e tjera që kanë prekur njerëzimin në vitet e fundit? A do të zhduket Ebola? Dhe ku shkoi gripi i derrit?

Fatkeqësisht, disa viruse nuk ka gjasa të zhduken ndonjëherë, sepse ne nuk jemi mikpritësi i tyre i vetëm. Tek njerëzit, shpërthimet e Ebola-s përfundojnë gjatë gjithë kohës. Kanë qenë të paktën 26 në të gjithë Afrikën që nga zbulimi i virusit në 1976 dhe këto janë vetëm ato që bënë që mjaft raste të merreshin nga autoritetet shëndetësore. Ato tentojnë të ndodhin kur virusi kërcen nga një kafshë – zakonisht një shkop te një njeri, i cili më pas infekton njerëzit e tjerë. Për sa kohë që ka lakuriqë, mund të jetë gjithnjë me ne, pavarësisht nëse ka një person të vetëm të infektuar diku në planet.

Në vendin e Afrikës Perëndimore të Guinesë, një analizë nga Emma Glennon dhe kolegët e saj në Universitetin e Kembrixhit zbuloi se lloje të ndryshme të Ebolas ka të ngjarë të jenë hedhur nga një kafshë tek një person, shpesh pa e vërejtur askush. Në të vërtetë, sasia e variacionit gjenetik midis llojeve përgjegjës për shpërthime të ndryshme tregon që këto ngjarje janë jashtëzakonisht të zakonshme.

Mers mendohet se u ka kaluar njerëzve në qindra raste të veçanta. Autoritetet lokale shëndetësore dhe OBSH u përballen me disa sfida të tjera kur bëhet fjalë për të luftuar Ebola-n. Mungesa e fondeve e ka bërë të vështirë mbikëqyrjen e rasteve të Ebolës, ndërsa prania e grupeve të armatosura në zonat e prekura e bën atë të pasigurt për punonjësit shëndetësorë. Në mënyrë të ngjashme Mers, i cili doli në 2012 kur u shfaq për herë të parë pas infektimit të njerëzve nga devetë, mendohet se u kaloi njerëzve në qindra raste të veçanta që nga ajo kohë.
E njëjta gjë nuk mund të thuhet për Covid-19, i cili përsëri, mendohet se fillimisht i përkiste lakuriqëve të natës, para se t’i kalohej për një kohë të shkurtër një kafshe tjetër ndoshta pangolinave dhe përfundimisht njerëzve.
“Me Covid-19, rezervuari tani jemi ne”, thonë ekspertët.

Çdo virus gripi që ekzistonte te njerëzit deri rreth 120 vjet më parë është zhdukur. Ndërkohë, rezulton se kushdo që ka vdekur para vitit 1893 nuk do të jetë infektuar kurrë me asnjë prej llojeve të gripit A që ekzistojnë sot. Kjo sepse çdo virus gripi që ekzistonte tek njerëzit deri rreth 120 vjet më parë është zhdukur. Tipi që shkaktoi pandeminë e vitit 1918 është zhdukur gjithashtu, ashtu si ai që çoi në shpërthimin e gripit të shpendëve të vitit 1957, i cili vrau deri në 116,000 njerëz në SHBA dhe llojin e gripit që po qarkullonte në 2009, para se të shfaqej gripi i derrit.

Shpejtimi i evolucionit viral artificialisht me ilaçe mund të sjellë disa përfitime Në zemër të planit është biologjia e “viruseve ARN” një grup që përfshin shumë nga patogjenët më të vështirë të njerëzimit, duke përfshirë HIV, gripin, koronaviruset dhe Ebola. Materiali i tyre gjenetik është bërë nga ARN në krahasim me ADN-në, që do të thotë se kur rrëmbejnë makineritë e nikoqirit të tyre për të kopjuar veten e tyre, ata nuk përfshijnë një hap “korrigjimi” ku kontrollojnë gabimet.

Kjo zakonisht mendohet si një gjë e keqe për njerëzit, sepse këto mutacione do të thotë se ka një sasi të jashtëzakonshme të larmisë gjenetike midis viruseve të ARN-së, duke i lejuar ata të evoluojnë me shpejtësi – kështu që çdo vaksinë ose ilaç që i trajton ata shpejt vjetrohen.

“Edhe pse na pëlqen të mendojmë për shtamet e gripit si një sekuencë unitare, në fakt, ajo që ato përfaqësojnë është një tufë e tërë e sekuencave të ndryshme gjenetike”, thotë Lipton. Në terma afatshkurtër, kjo çuditje e bën më të vështirë për të çrrënjosur gripin, sepse midis kësaj “tufë” mund të ketë viruse që sistemet tona imunitare nuk i njohin dhe për këtë arsye janë në gjendje të vjedhin rreth trupave tanë pa u vërejtur.

Por kjo shkallë marramendëse e mutacionit është një shpatë me dy presa. Mbi një normë të caktuar, mutacionet bëhen të dëmshme, duke çuar në lloje virusesh të ngarkuara me gabime gjenetike që pengojnë përhapjen e tyre. Përfundimisht, kjo mund të çojë në zhdukjen e tyre.

Sidoqoftë, pavarësisht nga sa mundohemi, disa shkencëtarë janë skeptikë se do të jemi ndonjëherë në gjendje të themi se çdo virus është zhdukur përgjithmonë.

“Termi i zhdukur është mbase çorientues”, thotë Ian Lipkin, një epidemiolog në universitetin Columbia në Nju Jork.
Meqenëse shumica e programeve të vaksinimit përfunduan në vitet 1970, shumë janë të shqetësuar se këto grupe të rralla të lisë mund të kenë potencialin të shkaktojnë një tjetër pandemi globale.

Kjo për të mos përmendur kërcënimin e fshehtë të viruseve sintetike në vitin 2017, një ekip shkencëtarësh Kanadezë bënë bashkë një virus të kuajve, i cili është i ngjashëm me linë dhe mund ose nuk mund të zhduket. Sigurisht, kjo nuk do të thotë që përpjekjet tona për çrrënjosjen janë të pakuptimta. Në fakt, Cobey mendon se tani më shumë se kurrë duhet të jemi të përqendruar në zbardhjen e pishinës së patogjenëve njerëzorë.

“Shpresoj se kjo është një periudhë në të cilën ne mund të reflektojmë, e dini, se çfarë lloj sëmundjesh duam të punojmë për të zhdukur. Ka shumë patogjenë atje shumica e njerëzve nuk i vlerësojnë sa duhet, thotë ajo.
Kush e di, ndoshta Covid-19 do të frymëzojë një revolucion të ri shkencor dhe koncepti i marrjes së disa ftohjeve ose gripit çdo vit do të bëhet aq i huaj sa do shqetësoheni për të njëjta sa për linë. BBC-Gazeta “Si”