Një rozetë-mozaik e panjohur më parë është zbuluar në fortifikimet e Durrësit gjatë filmimeve të një dokumentari, duke nxitur debatin për projektet e zhvillimit të zonës arkeologjike të qytetit bregdetar.
Nga Gëzim Kabashi
Specialistët e monumenteve në Durrës u habitën, kur gjatë premierës së dokumentarit “Vangjel Toçi arkeologu vizionar i Durrësit antik” panë në ekran pamjet e marra me dron të një rozete-mozaik të panjohur më parë, që ndodhej brenda mjediseve të njërës nga kullat e kalasë.
Banesat e ngritura në vite thuajse ngjitur me muret e kështjellës mesjetare të qytetit e kanë bërë mjaft të vështirë ndërhyrjen e arkeologëve dhe restauruesve, duke sjellë shpesh edhe dëmtime të monumentit. Më i rëndi ishte shembja e kullës C të murit bizantin, një pjesë e të cilit u rrafshua nga tërmeti i vitit të kaluar.
Financimi prej 40 milion euro nga Bashkimmi Europian, si dhe ndërhyrjet që pritet të fillojnë nga Fondacioni shqiptaro-amerikan veçanërisht në amfiteatër synojnë ndryshimin e situatës edhe në këtë hapësirë .
“Çlirimi i mureve të kalasë nga ndërhyrjet e paligjshme, nga ndërtimet abuzive apo shpronësimi i banesave nga banesat e pahipotekuara do të jetë pjesë e projektit për ngritjen e Parkut Arkeologjik në të gjithë zonën qendrore të qytetit,” tha për BIRN drejtori i Qendrës Muzeore, Alban Ramohitaj.
E gjithë gjatësia prej disa qindra metrash e mureve të hershme nga Torra mesjetare deri në Kullën anzhuine, që shërben edhe si belvedere e Durrësit, së bashku me traktet e fortifikimit të periudhave të mëvonshme deri në afërsi të Bashkisë së qytetit janë bërë kohët e fundit pjesë e një verifikimi të hollësishëm, në raport me banesat e çdo lloji të ngritura pranë tyre.
I gjithë ky territor 4-këndor që kufizohet në krahun tjetër nga Bulevardi “Epidamn”, siç njihet tani “Rruga Tregtare”, në pjesën qendrore të tij “ruan” Amfiteatrin antik, rivitalizimi i të cilit përbën edhe qëllimin kryesor të projekteve të fundit në qytetin e Durrësit.
Projekti i financuar nga Bashkimi Europian synon ta transformojë zonën historike të qytetit, ndërsa për të njejtin territor të trashëgimisë arkeologjike dhe historike të Durrësit, ka një marrëveshje bashkëpunimi mes Ministrisë së Kulturës dhe Fondacionit Amerikano-Shqiptar të Zhvillimit.
Banorët Dyshojnë në të ardhme e projektit
Ramohitaj shton se afro gjysma e truallit pranë mureve të kalasë, përfshirë edhe disa prej banesave të ngritura në 30-40 vitet e fundit i përket shtetit dhe lirimi I tyre nuk do të jetë shumë I vështirë.
“Pa folur për dëmet që ka shkaktuar tërmeti I fundvitit të kaluar në disa prej shtëpive të ndërtuara ngjitur me muret,” vlerëson ai.
Por vetë banorët nuk kanë të njëjtin mendim.
Njëri prej tyre, që kërkoi të mos identifikohej tha për BIRN, se “kjo histori ka nisur para 20 vjetësh,” dhe duket sikur do të vazhdojë me të njejtën muzikë nga autoritetet.
“Qeveria e djathtë në vitin 2008 përcaktoi një fond prej 1 milion USD për ndërtimin e pallateve ku do të strehoheshin familjet mbi amfiteatër, por asgjë nuk ndryshoi,” tha ai.
“E njejta gjë u përsërit me mazhorancën aktuale, por që nga viti 2014 janë shpronësuar vetëm 5 familje, ndërsa 10 të tjera ende banojnë mbi galeritë e pjesës lindore të monumentit”.
Ky banor thotë më tej, se veç amfiteatrit, numri i shtëpive dhe shtesave të ngritura veçanërisht në zonën e mureve mesjetare drejt kodrës së Vilës u shtua pas viteve 1990, kur shtesat e ndërtuara dhe oborret private bllokuan pjesërisht hyrjet brenda kullave të kalasë.
Njëra prej tyre, e panjohur për publikun të çon brenda kullës Anzhuine dhe ndodhet nën këmbët e vizitorëve të shumtë, që mbërrijnë për ta parë nga lart qytetin dhe portin më të madh të vendit. Hyrja brenda kullës me lartësi rreth 15 metra, aktualisht ndodhet në oborrin e një banese, çka o ka shërbyer ruajtjes së monumentit, por edhe pamundësisë së qytetarëve të interesuar për ta vizituar lirisht atë.
“Muret fortifikuese nuk u liruan në vitet ’70, kur drejtori i atëhershëm i Muzeut Arkeologjik të Durrësit, Vangjel Toçi kërkoi pastrimin e tyre për ti lënë hapësirë vizitorëve,” thotë Spiro Thama, i cili duket skeptik për ndërmarrjen e vështirë që kanë premtuar institucionet.
Sipas tij, 50 vjet më parë mjaftonte një telefonatë nga lart, për të larguar 50 familje, siç ndodhi për zbulimin e amfiteatrit.
Thama kujton se familja e tij në atë kohë është transferuar nga banesa pranë mureve të kalasë për të shmangur largimin drejt periferisë së qytetit.
Pastrimi i mundshëm i mureve i hap rrugë kërkimeve arkeologjike
Prof. asc. doc. Brikena Shkodra tha për BIRN se intensiteti i ndërtimeve në periudhën osmano-moderne ka murosur për shekuj të tërë historinë pararendëse të kësaj pjese të mureve, duke kufizuar së tepërmi mundësinë e kërkimit arkeologjik në këtë hapësirë shumë të rëndësishme të qytetit.
Sipas arkeologes Shkodra, treguesit e pakët dëshmojnë gjurmë fortifikimi që nisin në shek 4-rt p.e.s, pra 2300 vjet më parë.
Ajo shprehet se fortifikimet më të rëndësishme të shek. VI, që shihen nga Torra mesjetare e në vijim, janë pa dyshim muret rrethuese të Durrësit që i takojnë periudhës së sundimit të perandorit Anastasi I. Ato janë ndërtuar krejtësisht me tulla dhe kanë një gjerësi prej 3,50 metrash. Çdo 60-65 metra janë ndërtuar kulla të fuqishme pesëkëndëshe, të cilat kanë patur një lartësi prej 18 m dhe ndaheshin në tri kate me dysheme druri-shpjegon hollësisht punonjësja e Institutit të Arkeologjisë.
“Në shumë drejtime vlerat arkitektonike të Durrësit në fushën e artit të fortifikimit i kalojnë kufijtë krahinorë dhe pastrimi i plotë I tyre do ti shërbente edhe zbulimeve të reja arkeologjike,” përfundoi Brikena Shkodra.
