Për ta ndaluar atë, fuqitë bërthamore duhet të veprojnë.
31 vende, nga Brazili tek Suedia, kanë flirtuar me a rmët bërthamore në një kohë ose një tjetër. 17 prej tyre filluan një program zyrtar të a rmëve. Vetëm 10 prodhuan një b ombë të zbatueshme. Sot, 9 shtete posedojnë a rmë bërthamore, nga jo më shumë se një çerek shekulli më parë. Megjithatë, l ufta e gjatë për të ndaluar përhapjen e a rmëve më v dekjeprurëse në botë do të bëhet më e vështirë.
Në 20 vitet e kaluara, shumica e vendeve me ambicie bërthamore kanë qenë mini-shtete nga koncepti gjeopolitik, si Libia dhe Siria. Në dekadën e ardhshme k ërcënimi ka të ngjarë të përfshijë pesha të rënda ekonomike dhe diplomatike, ambiciet e të cilave do të ishin më të vështira të frenohen. Dominimi rajonal me rritje të shpejtë i Kinës dhe a rsenali bërthamor në rritje i Koresë së Veriut përndjekin Korenë e Jugut dhe Japoninë, dy nga fuqitë më të mëdha të Azisë. L uftimi i Iranit dhe programit të tij bërthamor u pasuan nga ambicie si Arabia Saudite dhe Turqia. Përhapja e a rmëve nuk është një reaksion zinxhir, por është ngjitës. Sapo kufizimet të fillojnë të dobësohen, ato mund të dështojnë shpejt.
Shenjat bërthamore janë të k ëqija. Kontrolli i a rmëve midis Amerikës dhe Rusisë, i cili shënoi shkurtime prej 38,000 koka – një rënie prej 79% – në 1991-2010, është zvogëluar. Në 26 janar Presidentët Joe Biden dhe Vladimir Putin ranë dakord të zgjasin paktin e fundit të mbetur, traktatin e New Start, për pesë vjet. Kjo është e mirëpritur, por perspektivat për vazhdimin janë të errëta. Kina, India, Koreja e Veriut dhe Pakistani po zgjerojnë dhe modernizojnë forcat e tyre bërthamore. Ekziston një progres i m jerueshëm drejt çarmatimit global, që është qëllimi përfundimtar i Traktatit të Mos-Përhapjes (npt), gurthemeli i rendit bërthamor. Një traktat i ri që ndalon b ombat, i cili u nënshkrua nga 86 vende dhe hyri në fuqi në 22 janar, kanalizon zhgënjimin midis vendeve që nuk kanë a rmë bërthamë. Ajo ka pak sukses, transmeton lexo.com.al.
Nëse a rmët bërthamore nuk do të zhduken, dhe k ërcënimet e sigurisë do përkeqësohen, disa shtete do të tundohen të ndjekin një b ombë të tyren. Gjatë dekadave të kaluara, Amerika mbajti aspirantët bërthamorë në linjë, duke k ërcënuar të tërhiqte garancitë e sigurisë nga miqtë e lëkundur, si Tajvani, edhe duke përdorur s anksione dhe f orcë ushtarake për të dekurajuar a rmiqtë, të tillë si Iraku. Megjithatë, monedha e fuqisë amerikane është më e dobët sot. Mandati i stuhishëm i Donald Trump ka mbjellë dyshime për oreksin e Amerikës për të mbrojtur aleatët dhe për të zbatuar rregullat. Sidoqoftë ata do të rezistojnë pasi z. Biden kërkon të rivendosë një politikë të jashtme ortodokse.
Merrni në konsideratë ombrellën bërthamore që Amerika ka shtrirë mbi aleatët aziatikë. Është një premtim që, nëse Koreja e Veriut ose Kina godasin Seulin ose Tokion, Amerika do të h akmerret kundër Pyongyang-ut ose Pekinit. Për disa dekada, Amerika mund ta lëshonte e sigurt atë kërcënim pasi qytetet e saj ishin jashtë rrezeve të r aketave të Koresë së Veriut. Tani ata nuk janë. Një s ulm amerikan ndaj Pyongyang do të vinte në rrezik San Francisko. Kjo mund ta bëjë z. Biden të ngurrojë të veprojë – një llogaritje që mund të inkurajojë Kim Jong Un të s ulmojë Seulin. Nuk është çudi që, veçanërisht në kohë krizash, shumica e koreanëve të jugut thonë se do të dëshironin të shikonin një kthim të a rmëve bërthamore taktike amerikane të tërhequra nga toka e tyre në 1991 ose nëse kjo dështon, të krijojnë një b ombë të tyren.
Në demokracitë si Koreja e Jugut, Japonia dhe Tajvani, ambiciet bërthamore zbuten nga realiteti politik. Lindja e Mesme është e ndryshme. Marrëveshja bërthamore që kufizon programin bërthamor të Iranit po shembet. Edhe nëse z. Biden e ringjall atë, shumë prej dispozitave të saj skadojnë në një dekadë. Nëse Irani do të vlerësohet në çdo kohë që po ndjek rrugën bërthamore, edhe Arabia Saudite nuk do të dëshirojë të mbetet prapa. Muhamed bin Salman, Princi i kurorës saudite ka pak kontrolle të brendshme mbi autoritetin e tij dhe planet ambicioze për teknologjinë bërthamore. Turqia mund të ndjekë gjithashtu, transmeton lexo.com.al.
Nëse rendi bërthamor fillon të zbërthehet, do të jetë pothuajse e pamundur të ndalet. Prandaj rëndësia e veprimit është sot. Amerika, Kina, Evropa dhe Rusia ndajnë një interes në ndalimin e përhapjes. Rusia nuk dëshiron një Iran bërthamor më shumë se sa Amerika. Mundësia e një Japonie të armatosur me a rmë bërthamore do të ishte ndër ëndrrat më të k ëqija të Kinës. Marrëveshja bërthamore iraniane në 2015 tregoi se rivalët mund të marrin përgjigje ndaj përhapjes.
Shtetet bërthamore duhet të fillojnë me gjërat themelore. Amerika dhe Rusia kanë akoma 90% të kokave bërthamore të botës, kështu që çdo përpjekje fillon me to. Tani që New Start do të zgjatet ata duhet të fillojnë të punojnë për një marrëveshje pasardhëse që do të përfshinte a rmë të tjera, të tilla si avionët hipersonikë dhe kokat e predhave të vogla, të cilat Rusia i ka me bollëk. Duhen diskutuar edhe ide më radikale. Amerika operon një treshe forcash bërthamore: ato tokësore, në det përmes nëndetëseve dhe bombarduesve në ajër. Pensionimi i r aketave me bazë tokësore do të tregonte përparim të vërtetë drejt çarmatosjes, pa shkatërruar parandalimin.
Kontrolli i a rmëve midis Amerikës dhe Rusisë mund ta bindë Kinën që arsenali i saj ekzistues mund të mbijetojë nga një sulm, duke ndihmuar në shmangien e një rritjeje destabilizuese të forcave të saj. Përmbajtja kineze, nga ana tjetër, do të qetësonte Indinë dhe Pakistanin.
Roli më i rëndësishëm i Amerikës në qetësimin e nervave të Koresë së Veriut dhe Iranit mbetet vlera e saj si një aleat dhe këtu z. Biden ka premtuar tashmë të riparojë lidhjet. Edhe nëse një presidencë nuk do të jetë e mjaftueshme për të rivendosur besimin plotësisht, z. Biden duhet të bëjë një fillim duke riafirmuar dhe forcuar ombrellën bërthamore të Amerikës mbi Japoninë dhe Korenë e Jugut. Kjo përfshin rolin e trupave amerikane në terren, të cilët shërbejnë jo vetëm si një linjë mbrojtëse por edhe si një siguri për aleatët dhe një paralajmërim për armiqtë se Amerika nuk mund të mos përfshihet në një konflikt, transmeton lexo.com.al.
Ndalimi i përhapjes së a rmëve kërkon gjithashtu zbulimin e saj. Agjencitë e inteligjencës janë përqendruar në mënyrë të kuptueshme në galerinë e njohur të m ashtruesve, si Irani. Vështrimi i tyre duhet të zgjerohet për të përfshirë paralajmërimin e hershëm të ndërrimeve në teknologjinë bërthamore, opinionin publik dhe qëllimet politike në vende të tilla si Koreja e Jugut ose Turqia. Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike, vëzhguesi bërthamor në botë, bën një punë të lavdërueshme për të monitoruar vendet bërthamore civile dhe për të kontrolluar programin e Iranit me regjimin më të fortë të inspektimeve të vendosur ndonjëherë. Megjithatë, agjencia është e mbingarkuar dhe e pafinancuar, dhe duhet të ecë në hap me ndryshimet teknologjike.
Duhet kujdes nga a larmi i ditës së shkatërrimit
Bota ka shumë në mendjen e saj. Edhe kështu, nuk duhet të minimizojë rreziqet e përhapjes bërthamore. Diplomacia bërthamore e sotme mund të duket si një punë e vështirë, por nuk krahasohet me paqëndrueshmëritë v dekjeprurëse që lindin sa herë që rivalët rajonalë të a rmatosur bërthamorë përballen me njëri-tjetrin. Nuk ka kohë për të humbur./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.
