Nga Roger Cohen/
Shkëlqimi i Amerikës është venitur. Por vendosja e një basti kundër aftësisë së vendit për rishpikje nuk ishte kurrë një ide e mirë.
PARIS – Shumica e vendeve e humbën durimin shumë kohë më parë. Shpërthimet e çrregullta të Presidentit Trump ishin të papranueshme për aleatët kur ato nuk ishin thjesht fyese. Edhe rivalët si Kina dhe Rusia u stepën ndaj politikave të luhatshme intuative të Presidentit. Z. Trump tha në 2016 se Amerika duhet të jetë “më e paparashikueshme”. Ai ishte besnik ndaj fjalës së tij.
Dashuria e papritur me liderin stalinist të Koresë së Veriut, Kim Jong-un, gjunjëzimi ndaj Presidentit Vladimir Putin të Rusisë, fiksimi me “virusin kinez”, entuziazmi për përçarjen e Bashkimit Evropian dhe braktisja e dukshme e vlerave themelore demokratike amerikane ishin aq tronditëse, sa largimi i z. Trump të mërkurën nga Shtëpia e Bardhë shihet gjerësisht me lehtësim.
Shkëlqimi i Amerikës u venit, idealet e saj demokratike janë tkurrur. Gjurma e z. Trump në botë do të qëndrojë. Ndërsa denoncimet pasionante janë të përhapura, ekziston një trashëgimi e Trumpizmit që në disa qarqe nuk do të zbehet lehtë. Përmes fiksimit të tij “Amerika e Para”, ai inkurajoi kombet e tjera për ta vendosur veten të parën gjithashtu. Ata nuk do të vendosen me shpejtësi sërish në linjë prapa Shteteve të Bashkuara. Fraktura e brendshme që z. Trump mprehu do të qendrojë, duke minuar projeksionin e fuqisë amerikane.
Jean Asselborn, Ministri i Jashtëm i Luksemburgut, tha në një intervistë në radio se “Z. Trump është një kriminel, një piramaniak politik i cili duhet të dërgohet në gjykatën penale. Ai është një person i cili u zgjodh në mënyrë demokratike, por që nuk është aspak i interesuar për demokracinë”. Një gjuhë e tillë për një President amerikan nga një aleat evropian do të kishte qenë e pamendueshme para se z. Trump ta bënte zemërimin, lajtmotivin e presidencës së tij, së bashku me një sulm ndaj së vërtetës. Mohimi i tij ndaj një fakti – humbje në zgjedhjet e nëntorit – u pa nga udhëheqësit përfshirë Angela Merkel, Kancelarja e Gjermanisë, si shkëndija e sulmit të 6 janarit në Kapitol nga mbështetësit e Trump.
Sulmi i një turme në shenjtëroren e brendshme të demokracisë amerikane iu duk shumë vendeve si Roma e pushtuar nga Visigotët. Amerika, për analistët e huaj, ka rënë. Përçarja e pamatur e z. Trump, në mes të një pandemie, i ka lënë trashëgim Joseph R. Biden Jr, Presidentit të ardhshëm, një pasiguri të madhe globale. Wolfgang Ischinger, kryetari i Konferencës së Sigurisë në Mynih, tha se “epoka pas Luftës së Ftohtë ka marrë fund pas 30 vjetësh, dhe një epokë më komplekse dhe sfiduese po shpaloset: një botë në rrezik!”.
Talenti i z. Trump për fyerje u ndie në të gjithë botën. Në Mbour, një qytet bregdetar në Senegal, Rokhaya Dabo, një administrator shkolle, tha: “unë nuk flas anglisht, por unë u ofendova kur ai tha se Afrika është një gropë nevojtore”. Në Romë, Piera Marini, e cila bën kapele për dyqanin e saj në Via Giulia, tha se ishte e kënaqur që z. Trump po largohej: “Vetëm mënyra se si ai i trajtoi gratë ishte tronditëse”. Nathalie Tocci, shkencëtare politike italiane tha në një intervistë se “Biden duhet të trajtojë rikthimin e demokracisë në shtëpi në një mënyrë modeste që lejon evropianët të thonë se kemi probleme të ngjashme, kështu që le t’i tejkalojmë së bashku. Me Trump, ne evropianët papritmas ishim armiku”.
Megjithatë, nacionalizmi i z. Trump kishte mbështetësit e tij. Ato varionin nga shumica e izraelitëve, të cilëve u pëlqente mbështetja e tij e pakushtëzuar, te autokratët aspirues nga Hungaria te Brazili që panë tek ai udhëheqësin karizmatik të një kundërrevolucioni kundër demokracisë liberale. Z. Trump ishte kandidati i preferuar i 70 për qind të izraelitëve para zgjedhjeve të nëntorit, sipas një sondazhi nga Israel Democracy Institute. Shalom Lipner, i cili shërbeu gjatë në zyrën e kryeministrit tha se “Izraelitët janë të druajtur për atë që qëndron përtej administratës Trump”. Ata kanë arsyet e tyre. Z. Trump ishte mospërfillës i çështjes palestineze. Ai e ndihmoi Izraelin të normalizonte marrëdhëniet me disa shtete arabe.
Diku tjetër mbështetja për z. Trump ishte ideologjike. Ai ishte simboli i një doktrine të madhe nacionaliste dhe autokratike. Ai personifikoi një revoltë kundër demokracive perëndimore, portretizuar si vendi ku familja, kisha, kombi dhe nocionet tradicionale të martesës dhe gjinisë ishin të vdekura. Ai i rezistoi migrimit masiv, diversitetit dhe gërryerjes së dominimit të mashkullit të bardhë.
Një nga nxitësit e Trump, Presidenti nacionalist brazilian, Jair Bolsonaro, pohoi këtë muaj se në zgjedhjet amerikane, “kishte njerëz që votuan tre, katër herë, votuan edhe njerëz të vdekur”. Si ilustrim i rolit të z. Trump si një ndihmës i autokratëve, z. Bolsonaro vazhdoi me vënien në dyshim të integritetit të sistemit të votimit në Brazil.
Viktor Orban, Kryeministri anti-migracion i Hungarisë dhe një mbështetës i fortë i Trump, i tha Reuters vitin e kaluar se demokratët kishin detyruar “imperializmin moral” në botë. Megjithëse ai e përgëzoi z. Biden për fitoren e tij, marrëdhëniet e z. Orban me Presidentin e ri do të tendosen me siguri.
Kjo betejë kulturore globale do të vazhdojë sepse kushtet e shpërthimit të saj – pasiguria, zhdukja e vendeve të punës, pakënaqësia në shoqëritë e bëra akoma më të pabarabarta nga ndikimi i Covid-19 – vazhdojnë nga Franca në Amerikën Latine. Fenomeni Trump vazhdon gjithashtu. Dhjetëra miliona mbështetës të tij nuk do të zhduken.
François Delattre, Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Jashtme Franceze, pyeti, “A ishin ngjarjet në Kapitol pika përfundimtare tragjike e katër viteve të Trump, apo ishte akti themelues i një dhune të re politike amerikane nxitur nga një energji e rrezikshme? Ne nuk e dimë, dhe në vendet me kriza të ngjashme të modeleve të tyre demokratike, duhet të shqetësohemi”. Franca është një vend i tillë me konfrontim gjithnjë e më fisnor. Nëse Departamenti i Drejtësisë i SHBA mund të politizohet, nëse Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve mund të “zhvishen”, dhe nëse 147 anëtarët e Kongresit të zgjedhur mund të votojnë për të përmbysur rezultatet e zgjedhjeve edhe pasi Kapitoli u sulmua, ka arsye të besohet se në shoqëritë e tjera të përçara mund të ndodh gjithçka.
Peter Mulrean, një ish-Ambasador i Shteteve të Bashkuara në Haiti që tani jeton në Francë deklaroi se “Si arritëm këtu? Gradualisht dhe pastaj papritmas, siç e kishte shkruar Hemingway. Ne kemi parë degradimin e qëndrueshëm të së vërtetës, vlerave dhe institucioneve. Bota e ka parë”. Siç Simon Schama, historian britanik ka theksuar, “Kur zhduket e vërteta, zhduket po ashtu edhe liria”. Z. Trump, për të cilin e vërteta nuk ekzistonte, lë një fazë politike ku liria është dobësuar. Një Rusi e guximshme dhe një Kinë pohuese janë vendosur me fortë se kurrë për të përqeshur demokracinë dhe për të shtyrë axhendat armiqësore ndaj liberalizmit.
Sa i përket Kinës, politika e z. Trump ishte aq jokoherente sa që Xi Jinping, udhëheqësi kinez, u detyrua t’i drejtohej Starbucks, e cila ka mijëra dyqane në Kinë, për të përmirësuar marrëdhëniet e tensionuara SHBA-Kinë. Z. Xi, njoftoi agjencia zyrtare e lajmeve Xinhua, i shkroi javën e kaluar ish-shefit ekzekutiv të kompanisë, Howard Schultz, për ta “inkurajuar atë” për të ndihmuar me “zhvillimin e marrëdhënieve dypalëshe”.
Z. Xi pa dyshim që ndjeu ca goditje të Trump. Presidenti dikur e quajti atë thjesht “të madh”, para se të ndryshonte mendje. Kina, pasi negocioi një armëpushim në luftën tregtare të vendeve një vit më parë, u sulmua ashpër nga administrata Trump për përhapjen e virusit përmes neglizhencës fillestare dhe për ndërhyrjen e saj në Hong Kong. Administrata akuzoi gjithashtu qeverinë kineze për kryerjen e një gjenocidi në shtypjen e saj ndaj ujgurëve dhe pakicave të tjera myslimane në rajonin Xinjiang të Kinës.
Qasja e z. Trump ishte e çrregullt, por kritika e tij ishte koherente. Kina, me shtetin e saj mbikëqyrës, dëshiron të kapërcejë Amerikën si fuqinë e madhe të botës nga mesi i shekullit, dhe mund ta shikojë administratën e Biden si ndoshta sfidën e saj më të madhe. Z. Biden synon të shfrytëzojë të gjitha demokracitë e botës për t’u përballur me Kinën. Por trashëgimia e z. Trump gjeneron ngurrim midis aleatëve për t’u rreshtuar pas Shteteve të Bashkuara, fjala e të cilave tani vlen më pak. Duket e pashmangshme që Bashkimi Evropian, India dhe Japonia do të kenë të gjitha politikat e tyre ndaj Kinës.
Edhe atje ku z. Trump përparoi paqen në Lindjen e Mesme, si midis Izraelit dhe disa shteteve arabe, ai nxiti gjithashtu tensione me Iranin. Z. Biden ka sugjeruar që Presidenti Abdel Fattah el-Sisi i Egjiptit ishte “diktatori i preferuar” i z. Trump. Por atëherë Amerika nuk është më demokracia e preferuar në botë. Ayman Fahri, 24 vjeç, student tunizian në Kajro tha se “edhe nëse thoni se Sisi nuk jep liri, ku në botë ka liri totale? Ai shtoi se do të pranonte stilin e autoritarizmit efektiv të z. El-Sisi mbi demokracinë e trazuar të Tunizisë, ndërsa nënvizoi se “Shikoni Trump dhe atë që ai bëri”.
Z. Trump e quajti Kryeministrin kanadez, Justin Trudeau, “të pandershëm dhe të dobët”, ndërsa z. Kim brutal i Koresë së Veriut ishte “qesharak”. Ai nuk e shihte kuptimin e NATO-s por përshëndeti një gjeneral të Koresë së Veriut. Ai doli nga Marrëveshja e Parisit mbi ndryshimin e klimës dhe marrëveshja bërthamore e Iranit dhe planifikoi të largohej nga Organizata Botërore e Shëndetësisë. Ai ruajti rendin e udhëhequr nga Amerika pas luftës në kokën e tij. Edhe nëse administrata e Biden lëviz shpejt për të kthyer disa nga këto vendime, siç do të ndodhë, do të duhen vite për të rikthyer besimin. Z. Ischinger tha: “Ne nuk do të kthehemi në marrëdhëniet para-Trump”.
Dmitri Medvedev, ish-Presidenti i Rusisë dhe tani nënkryetar i Këshillit të Sigurimit të Kremlinit të z. Putin, e përshkroi Amerikën si të zhytur “në një luftë të ftohtë civile” që e bën atë të paaftë për të qenë një partner i parashikueshëm. Në një ese, ai arriti në përfundimin se, “Në vitet e ardhshme, marrëdhënia jonë ka të ngjarë të mbetet jashtëzakonisht e ftohtë”. Por marrëdhënia e SHBA me Rusinë, si marrëdhëniet e tjera kritike ndërkombëtare, do të ndryshojë nën z. Biden, i cili ka bindje të thella për rolin kritik ndërkombëtar të Amerikës në mbrojtjen dhe shtrirjen e lirisë.
Z. Biden e ka përshkruar z. Putin si një “bandit të KGB”. Ai është zotuar të kërkojë llogaridhënie nga Rusia për sulmin me agjent nervor gjatë gushtit ndaj udhëheqësit të opozitës Aleksei Navalny – një incident i injoruar nga z. Trump në përputhje me përqafimin e tij jo kritik të z. Putin. Z. Navalny u arrestua këtë javë gjatë kthimit të tij në Rusi, një veprim i dënuar në një cicërimë nga Jake Sullivan, këshilltari i ardhshëm i sigurisë kombëtare.
Z. Putin priti më shumë se një muaj për të përgëzuar z. Biden për fitoren e tij. U desh gjithashtu pak kohë, por dyqanet e suvenireve në Ismailovo, një treg i hapur në Moskë, tani kanë kukulla prej druri që paraqesin z. Biden dhe kanë hedhur kukullat Trump. Një burrë që shiste kukulla tha se “Askush nuk e dëshiron më atë. Ai ka mbaruar”.
Bota, ashtu si Amerika, u traumatizua nga vitet e Trump. Të gjitha telët mbrojtës në Uashington dhe mijëra trupa të Gardës Kombëtare të dislokuar për të siguruar një transferim paqësor të pushtetit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, janë dëshmi e kësaj.
Por Kushtetuta rezistoi. Institucionet e goditura rezistuan. Amerika rezistoi kur trupat u vendosën në mënyrë të ngjashme për të mbrojtur kryeqytetet e shteteve gjatë lëvizjes për të drejtat civile në vitet 1960. Z. Trump është drejtuar për në Mar-a-Lago. Dhe vendosja e një basti kundër aftësisë së Amerikës për rishpikje dhe ringjallje nuk ishte kurrë një ide e mirë, madje edhe në kohërat më të këqija./NYT/Lexo.al/e.c.
