SHBA: Kalbur në bërthamë? Efektet e fenomenit Trump mbi demokracinë amerikane

Nga Francis Fukuyama/

Si u përshpejtua shpërbërja politike e Amerikës gjatë epokës së Trump

Duke shkruar në revistën Foreign Affairs në 2014, unë shpreha keqardhjen time për shpërbërjen politike që kishte zënë rrënjë në Shtetet e Bashkuara, ku institucionet qeverisëse ishin bërë gjithnjë e më jofunksionale. Unë shkrova se “një kombinim i ngurtësisë intelektuale dhe fuqisë së aktorëve politikë të ngulitur në vend po i pengon ato institucione të reformohen”. Gjithashtu, kisha thënë “nuk ka asnjë garanci se situata do të ndryshojë shumë pa ndonjë shkundje të madhe në rendin politik”.

Në vitet që pasuan, u duk e mundur që ngritja e Bernie Sanders dhe e Donald Trump mund të paraqiste një shkundje të këtij lloji. Duke rivlerësuar çështjen e shpërbërjes politike në ato faqe gjatë fushatës presidenciale të vitit 2016, u inkurajova duke parë se “votuesit në të dy anët e spektrit janë ngritur kundër asaj që ata e shihnin si një eshtablishment të korruptuar, vetë-shërbyes, ndërsa i drejtoheshin elementëve të huajë radikalë me shpresën e një spastrimi”. Unë paralajmërova gjithashtu, megjithatë, se “zgjidhjet perfekte të ofruara nga kryqtarët populistë janë pothuajse krejtësisht të padobishme, dhe nëse përqafohen, ato do të mbysin zhvillimin, do të përkeqësojnë gjendjen e keqe dhe do ta bëjnë situatën më keq sesa më mirë”.

Në fakt, ato zgjidhje u përqafuan nga amerikanët – ose të paktën nga mjaft prej tyre për ta dërguar Trump në Shtëpinë e Bardhë. Dhe situata është përkeqësuar me të vërtetë. Procesi i përkeqësimit ka vazhduar me një ritëm befasues dhe në një shkallë që ishte e vështirë të parashikohej në atë kohë, duke kulmuar në zhvillime të tilla si sulmi i turmës më 6 janar në Kapitolin e SHBA – një akt kryengritjeje i inkurajuar nga Presidenti i Shteteve të Bashkuara.

Ndërkohë, kushtet themelore që sollën këtë krizë mbeten të pandryshuara. Qeveria amerikane është akoma e kapur nga grupe të fuqishme elitare që shtrembërojnë politikën për përfitimin e tyre dhe dëmtojnë legjitimitetin e sistemit si një i tërë. Dhe sistemi është ende shumë i ngurtë për të reformuar vetveten. Sidoqoftë, këto kushte janë shndërruar në forma të papritura. Dy fenomene në zhvillim e kanë përkeqësuar situatën jashtëzakonisht shumë: teknologjitë e reja të komunikimit kanë kontribuar në zhdukjen e një baze të përbashkët faktike për diskutimin demokratik, dhe ato që dikur ishin ndryshime të politikave midis fraksioneve “blu” (demokratë) dhe “të kuqe” (republikanë) janë ngurtësuar në ndarje mbi identitetin kulturor.

Diferenca të papajtueshme

Në teori, kapja e qeverisë amerikane nga elitat mund të ishte një burim uniteti, pasi kjo zemëron të dy anët e ndarjes politike. Për fat të keq, objektivat e këtij antagonizmi janë të ndryshëm në secilin rast. Për njerëzit në të majtë, elitat në fjalë janë korporatat dhe grupet e interesit kapitalist – kompanitë e karburanteve fosile, bankat e Wall Street, miliarderët e fondeve dhe mega-donatorët republikanë – lobistët dhe paratë e të cilëve kanë shërbyer për të mbrojtur interesat e tyre kundër çdo lloj llogaridhënieje demokratike. Për ata që janë në të djathtë, elitat keqbërëse janë ndërmjetësit e pushtetit kulturor në Hollywood, mediat e mëdha, universitetet dhe korporatat e mëdha që mbështesin një ideologji laike “të hapur” në kundërshtim me atë që amerikanët konservatorë i konsiderojnë si vlera tradicionale ose të krishtera. Edhe në zonat ku mund të mendohet se këto dy pikëpamje do të mbivendosen, siç janë shqetësimet në rritje për fuqinë e kompanive gjigande të teknologjisë, shqetësimet e të dy palëve janë të papajtueshme. Amerika “blu” akuzon Twitter dhe Facebook për promovimin e teorive të konspiracionit dhe propagandës Trumpiste, ndërsa Amerika e “kuqe” i sheh të njëjtat kompani si totalisht të njëanshme kundër konservatorëve.

Ngurtësia e sistemit të qeverisjes amerikane është bërë gjithnjë e më e dukshme dhe problematike, por ajo ka gjithashtu virtytet e saj. Në përgjithësi, kontrollet dhe ekuilibrat kushtetues kanë funksionuar: megjithë përpjekjet e panumërta të Trump për të dobësuar bazat institucionale të vendit, ai u parandalua të bënte më keq nga gjykatat, burokracitë dhe zyrtarët e nivelit lokal. Rasti më i qartë i kësaj ishte përpjekja e Trump për të përmbysur rezultatet e zgjedhjeve presidenciale të vitit 2020. Sistemi gjyqësor – shpesh në formën e gjyqtarëve të caktuar nga Trump – refuzoi të pranonte dhjetëra padi të pakuptimta që pala Trump paraqiti para gjykatave. Dhe zyrtarët republikanë si Sekretari i Shtetit i Georgia-s Brad Raffensperger dhe të tjerë që mbikëqyrnin zgjedhjet në Georgia, u ngritën heroikisht kundër Presidentit, i cili u bëri presion atyre që të ndryshonin në mënyrë të paligjshme humbjen e tij historike të këtij shteti.

Por, kontrollet e njëjta që kufizuan Trump, do të kufizojnë gjithashtu çdo përpjekje të ardhshme për të reformuar mosfunksionimet themelore të sistemit. Një nga defektet më të rëndësishme institucionale është avantazhi thelbësor i mbajtur nga Republikanët për shkak të Kolegjit Zgjedhor dhe përbërjes së Senatit, i cili u lejon atyre të mbajnë pushtetin pavarësisht fitimit të më pak votave popullore si në nivelin kombëtar ashtu edhe në atë shtetëror. Ndryshimet në Kushtetutën e SHBA, të tilla si eliminimi i Kolegjit Zgjedhor, janë krejtësisht jashtë tryezës së bisedimeve, duke pasur parasysh kufirin tepër të lartë të vendosur për miratimin dhe ratifikimin e ndryshimeve. Shumica e demokratëve në Senat mund ta anashkalojë veton e republikanëve për çështje të rëndomta si emërimet e kabinetit, por reformat më të mëdha – të tilla si shtetësia për rajonin administrativ të Columbia ose një Ligj i ri për të Drejtat e Votimit për të kundërshtuar përpjekjet e republikanëve për heqjen e të drejtës së votës – do të gjejnë rezistencën e republikanëve. Presidenti i zgjedhur Joe Biden do të ketë nevojë për fat dhe aftësi për të promovuar qoftë edhe legjislacionin relativisht jo-ambicioz, të tilla si një paketë e re stimuluese dhe shpenzimet e infrastrukturës. Ndryshimet strukturore transformuese të parashikuara në paketën e reformave që demokratët propozuan së fundmi në Dhomën e Përfaqësuesve, do të qëndrojnë me gjasa të parealizuara në masë.

Nga partia drejt kultit

Siç vura në dukje në artikullin tim të vitit 2016, mosfunksionimi themelor në politikën amerikane është mënyra se si institucionet e kontrollit dhe ekuilibrit të kombit kanë bashkëvepruar me polarizimin politik për të prodhuar bllokime dhe përplasje të përhershme partizane. Ky polarizim është rritur shumë më thellë dhe është bërë edhe më i rrezikshëm që nga ajo kohë. Një shtytës ka qenë teknologjia, e cila ka zvogëluar aftësinë e institucioneve të konfirmuara si media kryesore ose vetë qeveria për të formuar atë që beson publiku. Sot, sipas një sondazhi të fundit të Quinnipiac, 77 për qind e republikanëve besojnë se kishte një mashtrim të madh në zgjedhjet e vitit 2020. Ka pasur një debat për tendencat autoritare në të djathtë, diçka që është sigurisht e vërtetë për Trump dhe shumë prej mbështetësve të tij. Por, ka dhjetëra miliona njerëz që votuan për të dhe vazhdojnë ta mbështesin atë jo sepse nuk e pëlqejnë idenë e demokracisë, por sepse, në mendjet e tyre, ata po mbrojnë demokracinë kundër një Partie Demokratike që vodhi zgjedhjet presidenciale.

Zgjidhja e këtij problemi të shkaktuar nga teknologjia do të jetë një nga sfidat më të mëdha të periudhës së ardhshme. Twitter dhe Facebook bënë gjënë e duhur duke mbyllur platformat e Trump pas sulmit të 6 janarit në Kapitol; ai vendim ishte i justifikueshëm si një përgjigje afatshkurtër ndaj një emergjence kombëtare. Nxitja e dhunës është e ndryshme nga ushtrimi i të drejtave të mbrojtura të fjalës së lirë. Por, në planin afatgjatë, nuk është e ligjshme për kompanitë private që të marrin vetë vendime të tilla me pasoja publike. Në të vërtetë, ishte një gabim i madh për vendin që i kishte lejuar këto platforma të bëheshin aq të fuqishme në radhë të parë. Një zgjidhje që unë dhe dy bashkëautorë kemi propozuar së fundmi në revistën Foreign Affairs, është të promovojmë një shtresë konkurruese të ndërmarrjeve “middleware”, ndaj të cilave platformat do të transferojnë detyrën e moderimit të përmbajtjes, duke zvogëluar kështu fuqinë e platformave dhe duke u lejuar përdoruesve një kontroll shumë më të madh mbi informacionin që ata hasin. Kjo nuk do të eliminojë teoritë e konspiracionit, por do të zvogëlojë fuqinë e platformave për të amplifikuar zërat e skajshëm dhe për të heshtur të tjerët që shprehin kundërshtime.

Zhvillimi i dytë që ka thelluar pa masë polarizimin e vendit është zhvendosja nga argumentet mbi çështjet e politikave, në përplasjet për identitetin. Në vitet 1990, kur polarizimi sapo ishte në fillesat e saj, dy anët e Amerikës nuk ranë dakord për çështje të tilla si normat e taksave, sigurimi shëndetësor, aborti, armët dhe përdorimi i forcës ushtarake jashtë shtetit. Këto çështje nuk janë zhdukur, por janë zëvendësuar nga pyetjet rreth identitetit dhe anëtarësimit në grupe fikse të përcaktuara nga raca, etnia, gjinia dhe shenja të tjera të gjera shoqërore. Partitë politike janë dominuar nga fraksionet fisnore politike.

Rritja e tribalizmit ka qenë më e theksuar në partinë republikane. Trump arriti me lehtësi që partia dhe votuesit e saj të braktisin parimet themelore siç janë besimi në tregtinë e lirë, mbështetja për demokracinë globale dhe armiqësia ndaj diktaturave. Ndërsa vetë-mbyllja e Trump po thellohej, partia u bë gjithnjë e më personale. Gjatë presidencës Trump, ajo që ju bënte republikan ishte shkalla e besnikërisë ndaj tij: nëse devijonit sado pak, duke kritikuar çfarëdo lloj gjëje që ai thoshte ose bënte, ju përjashtoheshit. Kjo kulmoi kur partia refuzoi të paraqesë një platformë në konventën kombëtare Republikane të vitit 2020, duke zgjedhur në vend të kësaj që thjesht të pohonte se do të mbështeste gjithçka që Trump donte. Kjo është mënyra se si mbajtja e maskës dhe akti i thjeshtë i përballjes me seriozitet kundër COVID-19, u bënë çështje partizane.

E gjithë kjo situatë u ndërtua mbi një ndarje të ashpër gjeografike dhe demografike sociale që u shfaq pas vitit 2016. Siç shkencëtari politik Jonathan Rodden ka treguar, dëmi më i madh i ndjenjës pro dhe anti-Trump është ndarja e popullsisë. Vendi është i ndarë në qytete blu dhe periferi dhe zona rurale të kuqe, duke pasqyruar një ndarje të madhe kulturore mbi vlerat – një ndarje që përsëritet në shumë vende të tjera përveç Shteteve të Bashkuara.

Por, ajo që po ndodh tani nuk mund të shpjegohet plotësisht nga faktorët strukturorë. Një sondazh i NPR/Ipsos i kryer vjeshtën e kaluar zbuloi se gati një e katërta e republikanëve besonin në pretendimin themelor të teorisë së konspiracionit QAnon – domethënë, siç organizatorët e sondazhit thanë, se “një grup elitash adhuruese të Satanait që drejtojnë një grupim seksi me fëmijë janë duke u përpjekur të kontrollojmë politikën dhe mediat tona”. Partia republikane nuk është më një parti e bazuar në ide ose politika, por diçka më e ngjashme me një kult.

Tribalizmi është i pranishëm gjithashtu në të majtë, por në një formë disi më pak të theksuar. Politika e identitetit lindi në të majtë pas lëvizjeve shoqërore të viteve 1960 dhe 1970. Mobilizimet e bazuara në identitet kundër diskriminimit bazuar në racë, etni, gjini ose orientim gjinor janë evoluar për disa kohë nga e majta me kërkesa për njohjen në grup dhe pranimit pozitiv të ndryshueshmërisë së një grupi. Por, në tërësi, Amerika blu është shumë më e larmishme sesa homologu i saj i kuq. Presidenca e Biden do të shohë të shfaqet një ndarje e madhe mbi këto çështje, midis fraksioneve brenda Partisë Demokratike, diçka që nuk u ka ndodhur kurrë republikanëve nën Trump.

Një shtëpi e përçarë

Se ku do të shkojë vendi pas inaugurimit të Biden, i takon hamendjes të secilit. Pasiguria kryesore lidhet me atë që do të ndodhë brenda Partisë Republikane. Trump dhe ndjekësit e tij e tejkaluan seriozisht kufirin me sulmet e dhunshme ndaj Kapitolit dhe një numër republikanësh u distancuan më në fund publikisht nga ai. Politikisht, presidenca e Trump nuk e ka vendosur partinë republikane në një pozitë të fortë: partia kaloi nga pozita e mbajtjes së presidencës dhe të dy dhomave të Kongresit në 2017, në mbajtjen e asnjë prej atyre institucioneve sot. Por kulti i personalitetit të Trump ka arritur të dominojë partinë në një masë të tillë sa që edhe kjo kthesë ndaj dhunës mund të mos i stepë njerëzit. Është e mundur të imagjinohet një rimarrje e ngadaltë por e qëndrueshme e autoritetit nga ish-republikanët e zakonshëm ndërsa ato do të përshtaten me realitetin e të qenit larg pushtetit dhe nevojën për të zgjeruar koalicionin e partisë në mënyrë që të fitojnë zgjedhjet e ardhshme. Ndryshe, Trump mund të ruajë partinë duke e portretizuar veten si një martir i cili sakrifikoi gjithçka për vendin e tij. Në një skenar ekstrem, dikush mund të imagjinojë Trump dhe mbështetësit e tij hardcore të shndërrohen në një nëntokë terroriste, duke përdorur dhunë për të goditur atë që ata e konsiderojnë si një administratë të paligjshme të Biden.

Se si do të zhvillohet kjo situatë si përfundim, do të ketë pasoja të rëndësishme për demokracinë globale në vitet e ardhshme. Trump u ka dorëzuar liderëve autoritarë të tillë si Presidenti rus Vladimir Putin dhe Presidenti kinez Xi Jinping një dhuratë të madhe: Shtetet e Bashkuara të përçara, të preokupuara nga brenda dhe duke kundërshtuar idealet e veta demokratike. Fitorja e Biden të Shtëpisë së Bardhë dhe me një shumicë të vogël demokratike në Kongres, nuk do e bëjë të mjaftueshme për Shtetet e Bashkuara për të rimarrë pozicionin e saj ndërkombëtar: Trumpizmi duhet të refuzohet dhe të delegjitimohet që nga rrënjët e veta, ashtu si McCarthyismi në vitet 1950. Elitat që vendosin mbrojtje normative rreth institucioneve kombëtare duhet të rimarrin fuqinë e tyre dhe të rindërtojnë autoritetin e tyre moral. Nëse ata i përgjigjen sfidës, do të përcaktojë fatin e institucioneve të SHBA – dhe, më e rëndësishmja, të popullit amerikan./Foreignaffairs/Lexo.al/e.c.