Nga Peter Gill/ Demokracia e Nepalit është në k ri zë. Kur një g ri ndje e gjatë brenda Partisë Komuniste të Nepalit në pushtet (NCP) u n d ez dhjetorin e kaluar, Kryeministri Khadga Prasad Sharma Oli shpërndau Parlamentin – një veprim që krit ikët e deklaruan si antikushtetues. Pastaj, më 3 shkurt, Oli lëvizi për të kon soliduar kon trollin mbi organet kryesore kushtetuese që supozohet të shërbejnë si kontrolle dhe ekuilibra ndaj qeverisë. Këto veprime kanë bërë që kri tikët të pyesin nëse zgjedhjet për një Parlament të ri, të planifikuar për në 30 prill dhe 10 maj, mund të mbahen lirshëm dhe me drejtësi. Ende mbetet shumë e pas igurt ndërsa vendi pret një vendim të Gjykatës së Lartë mbi kushtetutshmërinë e manovrave të Oli. Ngjarjet e fundit kanë qenë një pe ngesë për Kinën, e cila mbështeti NCP dhe u përpoq ta mbante atë të unifikuar. India, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian, të cilat duhet të përfitojnë nga humbja e ndikimit të Kinës, kanë mbetur të heshtura për veprimet e Oli. Demokracia Nepalit ka përjetuar shumë sp rova dhe vë shtirësi gjatë dy dekadave të fundit. Demokracia shumë-partiake u krijua në 1990, por ajo u sf idua nga një kry engritje Maoiste që filloi në 1996. Në 2005, mbreti i atëhershëm rrë zoi qeverinë demokratike në një gru sht shteti mbretëror, duke pretenduar se i duheshin kompetenca eme rgjente për të luf tuar rebelët. Kjo çoi në një afrim midis Maoistëve dhe partive të tjera politike, dhe në 2006, prot estat popullore në rrugë detyruan monarkun të hiqte dorë, duke hapur rrugën për zgjedhjet për një Asamble Kushtetuese, të ngarkuar me hartimin e një kushtetute të re, në 2008. Mosmarrëveshjet politike, u përqendruan në miratimin ose jo të federalizmit dhe pyetjet në lidhje me të drejtat e pakicave të ndryshme etnike të Nepalit dhe të ashtuquajturat kasta të ulëta, vonuan procesin e hartimit të Kushtetutës; mandati i Asamblesë Kushtetuese skadoi dhe një Asamble e dytë u zgjodh në 2013. Në 2015, Nepali shpalli një Kushtetutë të re të disk utueshme, duke miratuar sekularizmin dhe federalizmin, transmeton lexo.com.al.
Për të kuptuar ndarjen e fundit të NCP dhe manovrat e Oli, është e nevojshme të kthehemi në vitin 2017. Përpara zgjedhjeve të përgjithshme atë vit, Partia Maoiste dhe Partia e Bashkuar Marksiste Leniniste (UML) ranë dakord të bënin fushatë së bashku – një aleancë që përfundimisht çoi në bashkimin e tyre të plotë si NCP. Maoistët drejtoheshin nga Pushpa Kamal Dahal, i njohur gjithashtu si Prachanda, një ish-komandant re bel dhe ndërmjetës i aftë i pushtetit në prapaskenë, i cili kishte shërbyer dy herë si Kryeministër gjatë periudhës së hartimit të kushtetutës. Partia UML, një veshje më konservatore, drejtohej nga Oli, një orator i zja rrtë i njohur për af orizmat e tij populiste dhe qëndrimin nac ionalist kundër një bll okade informale indiane në Nepal gjatë mandatit të tij të parë si Kryeministër, në 2015-16. Në zgjedhjet e 2017, NCP mundi kundërshtarin e saj kryesor, Partinë Kongresi i Nepalit, në një humbje të madhe, duke fituar gati dy të tretat e vendeve në Parlament. Mbështetësit e mirëpritën fitoren solide të NCP si një shans për stabilitetin kombëtar pas dhjetra qeverive të koalicionit jetëshkurtër gjatë tre dekadave të mëparshme. Oli dhe Dahal ranë dakord të ndanin kryesinë e partisë dhe të ktheheshin si Kryeministër gjatë mandatit pesë-vjeçar të qeverisë. Oli do të shkonte i pari. Shpejt pasi mori detyrën, Oli filloi të konsolidonte pu shtetin në duart e tij. Në mars 2018, ai ndërmori hapin e pas hembullt të vendosjes së agjencive kombëtare për inteligjencën, hetimin e mash trimit tatimor dhe hetimin e pas trimit të parave direkt nën kontrollin e tij – një hap që shqe tësoi kr itikët për ngjyrat e tij aut oritare. Qeveria filloi të fri kësojë gazetarët dhe blogerët online përmes interpretimit të një ligji të vjetër, Ligjit të Transaksioneve Elektronike dhe propozoi disa projektligje të reja që kri tikët thonë se do të kërcen onin fjalën e lirë dhe do të lejonin qeverinë të spi unonte qytetarët me pak mbikëqyrje. Ndërkohë, Dahal dhe liderët e tjerë të NCP s hqetësoheshin gjithnjë e më shumë ndërsa ata shikonin Oli-n që përdor fuqinë jo vetëm për qeverinë, por edhe për veten e tij brenda partisë NCP. Kur Oli lëshoi dy ur dhëresa të diskutueshme në prill 2020, Dahal dhe udhëheqës të tjerë të NCP ku ndërshtuan, duke e futur partinë në një krizë. Ngecja përfundoi vetëm kur Ambasadori kinez në Nepal ndërmjetësoi mosmarrëveshjen e NCP, transmeton lexo.com.al.
Por p ërçarja Dahal-Oli u a carua, me secilin udhëheqës që kërkonte të m inonte tjetrin dhe të rriste mbështetjen e vet brenda radhëve të partisë. Oli paralajmëroi Parlamentin në korrik 2020. Pasi ligjvënësit e NCP nga kampi i Dahal kërkuan një seancë em ergjente të Parlamentit për të mbajtur një votë mosbesimi kundër Oli në 20 dhjetor, Oli njoftoi se po shpërndante Parlamentin ndërsa zgjedhjet e parakohshme do të mbaheshin më 30 prill 10 maj. NCP u nda në dysh, megjithëse Dahal dhe Oli mbeten në be tejë se kush do të trashëgojë emrin e partisë. Pastaj më 3 shkurt, Oli lëvizi për të caktuar në mënyrë të njëa nshme drejtuesit e organeve kushtetuese si vëzhguesi antikor rupsion i vendit, komisioni i të drejtave të njeriut dhe komisioni zgjedhor – organizata të cilat, në teori, supozohet të jenë të pavarura nga politika dhe të shërbejnë si kontrolle dhe ekuilibra mbi qeverinë. Megjithëse Parlamenti i emëron zakonisht këto pozicione, Oli pretendoi të drejtën e tij për ta bërë këtë duke thirrur një ur dhëresë që ai nxori më parë, disa ditë para se të shpërndajë Parlamentin. Gjykata e Lartë po shqyrton tani nëse shpërbërja e Parlamentit nga Oli ishte kushtetuese. Një lexim i thjeshtë i statutit sugjeron që nuk ishte kështu. Në kontrast me kushtetutën e vjetër të Nepalit, e cila i lejonte Kryeministrit të shpërndajë Parlamentin sipas gjykimit të tij, kodi i ri thotë se ai mund ta bëjë këtë vetëm kur “nuk arrin të marrë një votëbesim ose kur Kryeministri nuk mund të emërohet”. Për shkak se Oli nuk u dha rivalëve të tij kohë për të krijuar një qeveri të re të koalicionit, kun dërshtarët e tij argumentojnë, se lëvizja e tij ishte antikushtetuese. Avokatët e Oli kanë përdorur argumente përsëritëse, dhe nganjëherë të paqarta, në mbrojtjen e tij. Ndërkohë, vetë Kryeministri ka thënë se Gjykata e Lartë nuk ka autoritet të trajtojë çështjen sepse shpërbërja ishte një “çështje politike” dhe paraqiti një dokument të fal sifikuar me sa duket për të justifikuar veprimet e tij. Ku ndërshtarët kanë ngritur një çështje të pë rbuzjes së gjykatës kundër Oli, ndërsa mbështetësit e tij kanë ngritur çështje të ngjashme kundër Dahal dhe, veçmas, kundër katër ish-kryeprokurorëve për lëshimin e një deklarate të përbashkët duke deklaruar lëvizjen e Oli si antikushtetuese, transmeton lexo.com.al.
Shumica e qytetarëve të Nepalit e shohin ndarjen e NCP si të nxitur nga ego-ja e udhëheqësve sesa nga ndonjë ideologji politike. Në të vërtetë, ish-anëtarët e partisë maoiste me prirje të majtë, të tilla si Ministri i Brendshëm Ram Bahadur Thapa, janë bashkuar në kampin më konservator të Oli. Po kështu, ish-peshat e rënda të UML Madhav Kumar Nepal dhe Jhalanath Khanal janë bashkuar me Dahal. Mosmarrëveshja aktuale nuk ka lidhje me lu ftimet e mëparshme politike mbi federalizmin ose të drejtat e njerëzve autoktonë, grupe me kasta të ulëta dhe grupin e margjinalizuar të Madhesi. Dahal dhe Oli janë burra të kastës së lartë – ashtu siç kanë qenë të gjithë kryeministrat e tjerë të Nepalit që nga viti 1990. Mbetet e paqartë se kur dhe si do të vendosë Gjykata e Lartë. Shefi i drejtësisë, Cholendra S.J.B. Rana, shihet gjerësisht si afër kryeministrit, siç është një tjetër anëtar që merret me çështjen, i cili më parë kishte shërbyer si prokuror i përgjithshëm i Oli. Nëse Gjykata e Lartë mban anën e Oli dhe vendi shkon përpara me zgjedhjet, disa kanë fr ikë se kryeministri do të përdorë vëzhguesin anti-ko rrupsion dhe komisionet e tjera kushtetuese si një levë politike k undër ku ndërshtarëve të tij. Zgjedhjet do të jenë gjithashtu sf iduese nga ana logjistike mes COVID-19 dhe ato do të jenë të shtrenjta, duke kushtuar më shumë se një të tretën e asaj që vendi pret të shpenzojë në frontin e vaksinave, transmeton lexo.com.al.
Ndërsa k riza politike e Nepalit është një pengesë për Kinën, India duket se po pret me optimizëm të kujdesshëm. Ndikimi prej një kohe të gjatë i Nju Delhit mbi politikën e Katmandut u dobësua me rritjen e NCP, e cila kultivoi lidhje të ngushta me Pekinin dhe madje mbajti trajnime mbi “Mendimin e Xi Jinping”. Pranverën e kaluar, Nepali dhe India patën një kacaf ytje diplomatike mbi territoret e dis kutueshme të Lipulekh, Kalapani dhe Limpiadhura, përgjatë kufirit perëndimor të Nepalit. Por ndërsa mosmarrëveshja e brendshme e NCP u p ërshkallëzua, Oli dukej se filloi të kërkonte favorin indian. Shefi i inteligjencës indiane, shefi i u shtrisë dhe sekretari i jashtëm vizituan Kathmandu në muajt para se Oli të shpërndajë Parlamentin dhe në dhjetor, diplomatët indianë e shpallën shpërbërjen një “çështje të brendshme”. Pastaj, në fund të janarit, India u bë vendi i parë që dhuroi vaksina COVID-19 në Nepal, duke shpërndarë 1 milion doza që tani po administrohen tek punonjësit shëndetësorë të vendit. Megjithëse mosm arrëveshja kufitare mbetet e pazg jidhur dhe shumë qytetarë të thjeshtë të Nepalit janë të ze mëruar me Indinë, Nju Delhi duket se është me këmbën e përparme në Katmandu. Shtetet e Bashkuara, gjithashtu, qëndrojnë për të përfituar nga k riza politike e Nepalit dhe nuk kanë kritikuar veprimet e fundit të Kryeministrit. Ashtu si India, SHBA kërkon të rrisë ndikimin e saj në Nepal si një kundërpeshë ndaj Kinës. Më parë, NCP ishte e n darë për të pranuar qindra miliona dollarë ndihmë amerikane përmes Millennium Challenge Corporation (MCC), një mekanizëm i veçantë financimi, me Oli pro dhe Dahal kundër marrëveshjes. Ndarja e NCP dhe rreshtimet e reja politike mund të krijojnë një hapje për Shtetet e Bashkuara për të shtyrë MCC përpara. Akoma, kri tikët argumentojnë se SHBA, India dhe BE – demokracitë më të mëdha në botë – po tregohen hi pokrite duke heshtur mbi lëvizjet e Oli për të konsoliduar fuqinë e tij, transmeton lexo.com.al.
Gjatë dy muajve e gjysmë, qytete në të gjithë Nepalin kanë parë një seri pr otestash kundër lëvizjes së Oli. Sidoqoftë, shumica e dem onstratave – të tilla si një g revë mbarëkombëtare e thirrur nga mbështetësit e Dahal në 4 shkurt – kanë një a romë të qartë partiake, duke mos pasur mbështetje të gjerë nga të gjitha partitë politike dhe shoqëria civile. Disa argumentojnë se kjo është për shkak se qëllimi i lëvizjes është i paqartë: A është për të mbështetur themelin e demokracisë? Apo thjesht për të in staluar një kryeministër të ri? Dahal, një kandidat i mundshëm për të zëvendësuar Oli, nuk ishte mbështetës i madh i institucioneve demokratike gjatë detyrave të tij të mëparshme në detyrë. Partia kryesore e opozitës, Kongresi Nepali, po rropatet, me udhëheqësit e saj të n darë në lidhje me nëse do të d ënojnë veprimet e Oli si antikushtetuese, të mbështesin qeverinë e tij, ose të shkojnë në modalitetin e plotë të fushatës me shpresën se ata mund të fitojnë vendet e humbura në 2017. Në një ngjarje të fundit gjatë protestave në Kathmandu, Kedar Bhakta Mathema, një akademik dhe ish-ambasador i respektuar gjerësisht, shprehu shqetësim për mungesën e aktivizmit midis intelektualëve të tjerë. Demokracia, argumentoi ai, do të largohet gradualisht nëse nuk mbrohet: “Kur vlerat demokratike s hkelen, s htyhen prapa dhe h idhen larg, shoqëria civile duhet të ngrihet në këmbë”./TheDiplomat/Lexo.com.al/e.c.
